عاقبت همسایگی با طالبان

گروه سیاست سایت فردا - رفتن آمریکا از افغانستان اتفاق خوبی بود اما از وقتی هم که طالبان مستقر شده، شاهد افزایش مسائل و تنش‌ها با این کشور همسایه هستیم، به خصوص در مرزها. از یک طرف افزایش شمار مهاجران ، از یک سو تنش های مرزی ، از سویی هم نگرانی‌هایی که همسایگی با طالبان ایجاد کرده و سایه‌ای که ممکن است بر سر امنیت کشور اندازد. 

به هر حال، کار از کار گذشته و طالبان هم بر افغانستان مسلط است. ما نیز اگرچه آنها را به رسمیت نشناخته‌ایم اما مراوداتی داریم، مثلا دیپلمات آنها آمده تا در سفارت افغانستان در ایران کار کند و ... . 

از همه این‌ها مهم‌تر اما همین درگیری‌های گاه و بی‌گاه مرزی است که باید ریشه آن معلوم و البته خشکانده شود. 

ابوالفضل ظهره‌وند، سفیر سابق ایران در افغانستان طی گفت‌وگویی با «فرارو» در این باره گفته: «تنش و اتفاق اخیری که در مرز دوغارون از سوی نیرو‌های طالبان حادث شد، به عقیده من تا حد زیادی ناشی از بی تجربگی و عدم تدبیر این گروه است. البته که این مسئله چندان هم عجیب نیست، زیرا اکنون در افغانستان یک جریان و گروهی سر کار آمده که نسبت به روش‌ها و قواعد حکمرانی و ارتباطات و رایزنی‌های دیپلماتیک با دیگران، کمترین شناختی ندارد و در عین حال، آنها ساختار‌های سیاسی در افغانستان را نیز از بین برده اند و نیرو‌هایی که به ویژه در دو دهه اخیر توانسته بودند در ساختار‌های سیاسی، بوروکراتیک، و تکنوکراتیکِ افغانستان رشد پیدا کرده و کار کنند را نیز عملا حذف کرده و از کار انداخته اند. از این رو، نیرو‌های طالبان به تازگی در اقدامی خودسرانه و عاری از رعایت پروتکل‌ها و قواعد مرزی، اقدام به راهسازی در نزدیکی مرز‌های مشترک با ایران کردند. عجیب اینکه نیرو‌های طالبان حتی نمی‌دانند که نقطه صفر مرزی چیست و چه حد فاصلی را در این رابطه باید رعایت کنند. البته که مشابهِ همین اتفاق اخیر را زمانی نیز در مرز میل ۷۲ (زرنج) شاهد آن بودیم که درگیری به وجود آمد و دلیل اصلی آن نیز بی‌تدبیری و بی تجربگی طالبان بود. به طور کلی، به نظر من کلیه اتفاقاتی که ما در مدت اخیر از طالبان دیده ایم، همگی ناشی از ناتوانی این گروه در اداره افغانستان، تامین امنیت و نیاز‌های حداقلی شهروندان این کشور است. در واقع، طالبان اکنون دچار نوعی اضافه‌بار شده اند و توانایی انجام وظایف و مسوولیت‌های گسترده خود در قالب یک ساختار دولتی را ندارند.»

او پیش بینی کرده که در آینده هم شاهد این دست اتفاقات باشیم و گفته: «باید توجه داشته باشیم طالبانی که اکنون در افغانستان سر کار آمده است، هیچ مانیفست، دستورکار، ساختار و دورنمای روشنی در امر حکمرانی ندارد. حتی ما شاهدیم که این تشکیلات، از انسجام درونی هم برخوردار نیست».

این تحلیلگر مسائل بین‌المللی در باره سیاست‌های ایران در قبال طالبان نیز گفته: «ایران همواره به دلیل ملاحظات امنیت ملی خود، خواستار ناامنی در افغانستان نبوده است. کافی است ببینید که در مدت اخیر تا چه حد کشور ما درگیرِ بحران پناهجویان افغان بوده است. بحرانی که در برهه‌های مختلف زمانی به صورت یک سونامی به سمت مرز‌های کشورمان سرازیر می‌شود و قطعا برای ایران حامل هزینه‌های مختلفی به ویژه در حوزه امنیتی است. از سویی، اگر قرار باشد افغانستان تحت حاکمیت طالبان همین روند را ادامه دهد و با فروپاشیِ گسترده و عمیق‌ترِ اجتماعی و اقتصادی و سیاسی رو به رو شود، عملا می‌تواند به یک سیاهچاله تمام عیار تبدیل گردد که تا حد زیادی خطر تجزیه آن نیز وجود دارد. بدون تردید تمامی این مسائل بر امنیت ایران و دیگر کشور‌های مجاور با افغانستان نیز اثرگذار هستند. از این زاویه، من تصور می‌کنم که ما قطعا باید نگرانی‌های خود را به یک سری تحرکات دیپلماتیک در رابطه با همسایگان و همچنین مدیریت جمعیت کثیری از افغانستانی‌هایی که در ایران (به عنوان مهاجر) حضور دارند، معطوف کنیم. ما باید آنها را آماده کنیم تا بالاخره به افغانستان بازگردند.»

او خاطرنشان کرده: «اگر قرار باشد طالبان با همین وضعیت کنونی به پیش روند، من آینده روشنی را نمی‌بینم و افغانستان به سمت تبدیل شدن به یک سیاهچاله امنیتی پیش خواهد رفت. با این حال، اگر چنانچه ما بتوانیم هم طالبان و هم کشور‌های منطقه و جامعه جهانی را متوجه ضرورت شکل گیریِ دولت فراگیر در افغانستان با مشارکت تمامی طیف‌ها و قومیت‌های افغانستانی کنیم، آن موقع می‌توان امیدوار بود که شرایط تا حدی بهبود یابد و ثبات بیشتری را در افغانستان ببینیم. با این حال، تداوم وضعیت کنونی هیچ نتیجه‌ای الا این مسئله نخواهد شد که در ماه‌های آینده، اوضاع به مراتب بدتر و وخیم‌تر خواهد شد. هم تنش‌ها بیشتر خواهند شد و هم سیلِ مهاجرت پناهجویان افغانستانی به ایران تشدید می‌شود. البته که در این میان، این مسئله چندان برای طالبان از اهمیت برخوردار نیست، زیرا آنها برنامه‌های خاص خود را دارند و در این رابطه لزوما منافع ملی افغانستان لحاظ نمی‌شود و صرفا به منافع محدودِ گروه طالبان متمرکز هستند.»