تغییر ریل در فضای کلان اقتصاد ایران در دولت رئیسی

دولت سیزدهم در یکی از بی‌ثبات‌ترین شرایط اقتصاد ایران در 80 سال گذشته زمام اجرایی امور در کشور را در دست گرفت. از زمان انتخابات ریاست‌جمهوری سال 1400 و استقرار دولت مردمی، هرچند کام مردم به‌خاطر چالشهای سه‌گانه ناکارآمدی مدیریتی، تحریمهای خارجی و معضل کرونا تلخ شد و معیشت اقشار مختلف در کوران تورم به‌خصوص در سالهای 98 تا 1400 با چالش جدی مواجه گشت، اما بارقه‌های امید را در قلبها همچنان زنده نگه داشته است.

هنوز فراموش نکرده ایم که در سالهای اخیر چالش تحریم و در کنار ناکارآمدی مدیریتی چگونه اقتصاد کشور را دست خوش التهابات جدی کرد. امروز گره های کور اقتصاد ایران به خوبی  برای مردم و ناظران داخلی و خارجی مشخص شده است. در این شرایط اقدامات تحولی دولت سیزدهم بعد از مرحله آوار برداری در مسیری قرار گرفته است که میتوان به آینده اقتصاد کشور در کوتاه مدت امیدوار بود.

1-انجام تکالیف قانون بودجه 1400 و تسویه 54 هزار میلیارد تومان تنخواه مصرف شده

در ابتدای سال 1400 دولت دوازدهم رقمی بالغ بر 54 هزار میلیارد تومان از بانک مرکزی به عنوان تنخواه استقراض کرد، افزایش مطالبات بانک مرکزی از دولت در سالهای اخیر همواره به عنوان یکی از دلایل رشد تورم مزمن در اقتصاد عنوان شده است. دولت سیزدهم در حالی که استقراض از بانک مرکزی را خط قرمز خود عنوان کرده بود در پایان سال 1400 با وج.د  تنگناهای شدید بودجه ناتراز 1400 به ترتیب توانست رقم استقراض دولت در ابتدای سال را در اسفند ماه 1400 تسویه کند. جدای از تثبیت جهت گیری ضد چاپ پول دولت مردمی، همین اقدام جهادی دولت در حوزه تسویه مطالبات مالی بانک مرکزی یکی از دلایل مهم کاهش نرخ تورم در اسفند 1400 قلمداد می‌شود.

2-کاهش مستمر تورم از مهر ماه تا اسفند ماه (از عدد 45 به 40 درصد در پایان اسفند)

از شهریورماه 1400 به بعد نرخ تورم 12 ماهه در مسیری نزولی قرار داشته و با 13.1 واحد درصد کاهش به 46.2 درصد در اسفندماه 1400 رسیده است. بر این اساس، آماری که رئیس‌جمهور درباره کاهش 13 درصدی نرخ تورم بیان کردند کاملا صحیح و مستند به آمار بانک مرکزی بوده است. در این بین کاهش چشمگیر نرخ تورم نقطه به نقطه در دولت سیزدهم نیز خبری نبود که به سادگی بتوان از کنار آن عبور کرد.  نرخ تورم نقطه به نقطه نیز که در شهریور ماه 1400 در سطح 54.9 درصد قرار داشت، با 25.4 واحد درصد کاهش به 29.5 درصد در اسفند 1400 رسیده است. باید توجه داشت که نقش رشد پایه پولی در افزایش نرخ تورم طی سال های گذشته  یک موضوع غیر قابل انکار قلمداد میشود، خوشبختانه روند رشد پایه پولی که در تیرماه 1400 به 42.6 درصد رسیده بود با 11.2 واحد درصد کاهش به 31.4 درصد در اسفندماه 1400 رسیده است که حاکی از جهت‌گیری صحیح بانک مرکزی و دولت سیزدهم در این زمینه می‌باشد.

3-افزایش نرخ رشد اقتصادی در سه ماهه سوم از عدد 3٫3 (شش ماه اول) به 4/1 در نه ماهه سال 1400

نرخ رشد اقتصادی به عنوان یکی از مهمترین نماگرهای وضعیت اقتصاد کلان کشورها قملداد میشود. متاسفانه در یک دهه گذشته رشد اقتصادی روند پر نوسانی را تجربه کرده است. این روند نسانی که در سالهای رشدهای منفی 5 تا 8 درصدی رقم خود و در نیمه دهه 90 نز شاهد رشد مثبت اقتصاد بودیم نتوانسته در طول یک دهه شرایط توسعه اقتصاد ایران را فراهم کند. این در حالی است که با تعریف اقدامات مشخص در حوزه ظرفیتهای داخلی و همچنین استفاده از  ظرفیت سازی در حوزه دیپلماسی بین الملل در راستای فروش نفت کشور شاهد رشد قابل توجه در سه ماهه سوم سال قبل بودیم. هرچند آمار نهایی رشد اقتصادی سال 1400 از سوی دستگاههای متولی تکمیل نشده است اما روند کلان اقتصاد کشور حاکی از افزایش امیدواریها نسبت به تحقق رشد مثبت اقتصادی در نیمه دوم 1400 یعنی مقطع استقرار دولت سیزدهم است.

4-کاهش نرخ بیکاری کشور از عدد 9/6 در تابستان به عدد 8/9 در پاییز

روند مثبت رشد اقتصادی در کنار افزایش امیدواری در حوزه کلان اقتصادی باعث افزایش رونق نسبی در کسب وکارها شده است. یکی از شاخصهایی که به خوبی این روندجدید را تایید میکنند کاهش امارهای مربوط به نرخ بیکاری است. در پاییز سال گذشته به استناد آمارهای مرکز آمار ایران نرخ بیکاری کاهش یافت و به زیر 9 درصد رسید.

5-افزایش 40 درصدی صادرات غیرنفتی نسبت به سال 1399

پس از روی کار آمدن دولت سیزدهم و تغییر رویکرد منطقه‌ای ایران و با توجه به کاهش نگرانی‌ها از شیوع بیماری کرونا شاهد افزایش 40 درصدی صادرات غیرنفتی نسبت به سال 1399 بودیم. این مسئله به خودی خود می‌تواند نقش قابل توجهی در افزایش درآمدهای ارزی کشور و بهبود تراز تجاری داشته باشد.

6-افزایش صادرات نفت خام و میعانات گازی از 12٫3 میلیارد دلار به 28/3 میلیارد دلار ( 2/3 برابر سال گذشته و با هدف افزایش درآمدهای ارزی به منظور تأمین نیازهای تولید و بودجه)

ماجرای جهش صادرات نفت خام کشور آن هم در اوج گیری تحریمها یکی از دستاوردهای دولت سیزدهم عنوان میشود. نکته جالب توجه اینکه بعد از انتشار آمارهای مربوط به درامدهای ارزی حاصل از صادرات نفت برخی از سیاسیون در ابتدا با دیده تردید نسبت به رشد فروش نفت کشور ابراز نظر میکردند. این در حالی است که با تغییر دولت و رفع برخی سو برداشتها در میان شرکای سنتی کشور و با تاکید بر قراردادهای بلند مدتی مثل قرارداد 25 سال با چین افزایش فروش نفت ایران رقم خورد. این موضوع نشان داد که حتی با وجود سنگین ترین تحریمها در صورت اتخاذ سیاست درست در حوزه دیپلماسی اقتصادی میتوان به اهداف اقتصادی مد نظر کشور دست یافت.

7-افزایش درآمدهای وصولی دولت در سال 1400 به میزان 90 درصد پیش از عملکرد سال 1399

مجموعه تغییراتی که اخیرا در ساختار دولت شاهد بودیم سبب شده تا درآمدهای وصلی افزایش قابل توجهی داشته باشد. براساس بررسی‌ها صورت گرفته درآمدهای وصولی دولت در سال 1400 به میزان 90 درصد پیش از عملکرد سال 1399 افزایش داشته است.

این موضوع نتیجه عوامل مختلفی از جمله افزایش فروش نفت و میعانات گازی، شناسایی چند هزار مودی جدید مالیاتی و بهبود شرایط صادرات کالاها به خصوص به کشورهای همسایه بوده است.

8-انتشار فهرست ابربدهکاران سیستم بانکی و گام بزرگ در مسیر شفافیت اقتصاد ایران

یکی از اقدامات مهم وزارت اقتصاد و بانک مرکزی بعد از تاکید رئیس جمهور مبنی بر شفاف سازی در حوزه تسهیلات گیرندگان کلان بانکی، انتشار فهرست ابربدهکاران سیستم بانکی بود. این اسامی در یک دهه اخیر فضای اقتصاد سیاسی کشور را تحت تاثیر قرار داده بودند اما هیچ گاه دولتها تا این حد در مسیر شفاف سازی اقدام نکرده بودند. انتشار این فهرست یک دستاورد مهم برای سیستم اقتصادی کشور تلقی میشد.  بسیاری از این افراد بدهکاران ارزی بانکها هستند و به نوعی ذی نفعان تورم در کشور محسوب میشوند.

9-کنترل هزینه‌های جاری دولت در سقف 707 هزار میلیارد تومان/ 23 درصد کمتر از سقف مصوب بودجه سال 1400

10-کاهش نرخ تورم خوراکی‌ها برای 4 دهک اول به میزان 9 درصد در اسفند 1400 نسبت به شهریورماه 1400

11-تدوین و تصویب نقشه راه رشد غیرتورمی و فقرزدا

با هدف پیش‌بینی‌پذیر نمودن اقدامات و ارتقاء هماهنگی‌ها و هم‌افزایی دستگاه‌های اقتصادی جهت رفع دو معضل اساسی اقتصاد ایران (رکود و تورم) دولت سیزدهم با محوریت وزارت اقتصاد از نقشه راه غیر تورمی رونمایی کرده است. این نقشه راه دارای برنامه‌ریزی و تقسیم کار هدفمند دستگاه‌ها است

12-کاهش مالیات بر درآمد تولید از 25 درصد به 20 درصد با هدف کاهش بار مالیاتی بر تولید

یکی از اقدامات مهم دولت سیزدهم در راستای حمایت از تولید داخل بحث کاهش نرخ مالیات واحدهای تولیدی بود. سالها در اقتصادایران تولید کنندگان با نرخ متوسط 20 درصدمالیات پرداخت میکردند. با تلاشها و پیگیرهای انجم شده سرانجام با وجود کاهش درامدهای عمومی دولت، نرخ مالیات بر درامد واحدهای تولیدی به 20 درصد کاهش یافت.

13-تسهیل و تسریع در پرداخت تسهیلات خرد بانکی تا سقف یکصد میلیون تومان بدون ضامن

یکی از مطالبات مردم از شبکه بانکی، تسهیل در اعطای تسهیلات است و در این راستا، بانک مرکزی و وزارت اقتصاد اقدامات مشخصی را در دستور کار قرار دادند تا شبکه بانکی با توجه به رتبه اعتباری متقاضیان، شرایط سهل تری را در خصوص سازوکار اعطای تسهیلات خرد به متقاضیان دارای رتبه اعتباری مناسب درنظر بگیرد. تا کنون 203 هزار نفر و ارزش 6 هزار میلیارد تومان وام خرد بدون ضامن پرداخت شده است.

14-تصویب آیین‌نامه های اجرایی مالیات بر خانه‌های خالی، خانه‌های لوکس و خودروهای لوکس و تحقق بیش از 111 درصد از درآمدهای مالیاتی پیش‌بینی شده در قانون بودجه سال 1400

15-شفاف‌سازی صورت مالی بانک‌های دولتی و شرکت‌های دولتی برای نخستین بار به منظور کاهش ناکارآمدی چرخه قاچاق از تأمین مالی داخلی و پیشگیری از وقوع فساد و همچنین الزام بانک‌های دولتی به شفاف‌سازی فهرست بدحساب‌های بزرگ بانکی

16-ساماندهی انبارهای سازمان جمع آوری و فروش اموال تملیکی و تخلیه 60 درصد انبارهای کشور تا پایان اسفند

یکی از اقداماتی که با همگرایی دولت سیزدهم و قوه قضائیه رخ داد تسریع روند تعیین تکلیف کالاها در سازمان اموال تملیکی بود. بر همین اساس انبارهای این سازمان تا حد زیادی ساماندهی شده و حدود 60 درصد انبارهای این سازمان تا پایان اسفند 1400 تخلیه شد.

17-رشد 68 درصدی ترانزیت در پایان سال 1400

رشد 68درصدی ترانزیت و افزایش 2برابری ترانزیت جاده‌ای کالا طی سال 1400 که یک رکورد کم‌سابقه در اقتصاد ایران به‌شمار می‌رود، نشان می‌دهد در اوج تحریم‌ها و با راهبرد خنثی‌سازی تحریم می‌توان اقتصاد را بدون شرطی کردن به مذاکرات قوی کرد.

18-اجرای قانون پایانه‌های فروشگاهی و ایجاد تناظر بین دستگا‌ه‌های کارتخوان و پرونده مالیاتی مودیان

با توجه به تغییرات مدیریتی در سازمان امور مالیاتی طی ماه‌های اخیر شاهد اقدامات مهمی در این حوزه بودیم. یکی از مواردی که بیش از سایر اقدامات مورد توجه قرار گرفت موضوع اتصال دستگاه‌های کارتخوان به پرونده مالیاتی افراد بود. این اقدام سبب شد تا حدود 3 میلیون مودی جدید مالیاتی که تا آن زمان پرونده مالیاتی نداشتند، شناسایی شده و درآمدهای قابل توجهی نیز از طریق جلوگیری از فرار مالیاتی به مجموع منابع وصولی سازمان امور مالیاتی اضافه گردد.

19-آماده‌سازی و رفع موانع قانونی و اجرایی برای واگذاری شرکت پالایش شازند و عرضه در بورس

هیات وزیران در جلسه  24 شهریور 1400، به منظور رفع موانع واگذاری سهام دولت در شرکت پالایش نفت امام خمینی (ره) شازند، شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده های نفتی ایران را موظف کرد بدهی ناشی از دریافت تسهیلات صندوق انرژی بانک ملت برای توسعه شرکت پالایش نفت امام خمینی (ره) شازند به مبلغ 778 میلیون و 62 هزار و 233 یورو بابت اصل و فرع تسهیلات مذکور منتهی به پایان سال 1399 و سایر هزینه های مترتب را به میزان اعلامی بانک مورد نظر و از محل وجوه حاصل از صادرات فرآورده های نفتی شرکت پالایش نفت موصوف مستقیماً برداشت و تسویه کند.

20-طراحی درگاه ملی مجوزهای کسب و کار کشور و اتصال آن به درگاه تخصصی 32 دستگاه اجرایی

یکی از موانع اصلی تولید که طی سالیان اخیر بر آن تاکید می‌شد، بحث امضا‌های طلایی و شرایط دشوار دریافت مجوز در حوزه‌های مختلف تولید بود. در دولت سیزدهم و به منظور تسهیل صدور مجوزها کسب و کار، در گاه ملی مجوزها طراحی شد و با پیگیری‌های انجام شده در مجموع 32 دستگاه اجرایی کشور به این درگاه متصل شدند.

21-ساده‌سازی و شرایط و مدارک تعداد 1393 مجوز کسب و کار و تصویب تدریجی آن در هیئت مقررات‌زدایی

در ادامه اقدامات دولت به منظور تسهیل دریافت مجوزهای کسب و کار لازم بود تا شرایط دریافت هر یک از مجوزها شفاف و برخی شرایط سخت که منجر به امضاهای طلایی می‌شد حذف گردد. در همین خصوص هیئت مقررات‌زدایی به تدریج اقدام به ساده‌سازی شرایط و مدارک مورد نیاز 1393 مجوز کسب و کار کرده است.

22-برگزاری حراج سراسری و الکترونیکی به منظور تسریع در فروش کالاهای رسوبی در انبارهای سازمان جمع‌آوری و فروش امول تملیکی

-در جهت تسریع در تعیین تکلیف پرونده‌ها، تا کنون چند مرحله مختلف حراج حضوری اموال منقول تحت اختیار سازمان اموال تملیکی انجام شده است. برگزاری حراج سراسری و الکترونیکی به منظور تسریع در فروش کالاهای رسوبی در انبارهای سازمان است.

23-طراحی نظام تامین مالی زنجیره تولید و عقد قراردادهای لازم با بانک‌ها

با هدف هدایت هوشمند نقدینگی در زنجیره تولید، کاهش هزینه‌های مالی و قیمت تمام شده. افزایش تولید و شفافیت مالیاتی در جهت حمایت از فعالان سالم طراحی نظام تامین مالی زنجیره تولید و عقد قراردادهای لازم با بانک‌ها انجام شد.

24-الزام بانک‌ها به استفاده از فاکتورهای سامانه جامع تجارت جهت پرداخت تسهیلات و ارتباط آن با نظام مالیاتی

با هدف حذف فاکتورهای صوری در نظام بانکی، کنترل قیمت تمام شده و حقوق دولتی، حذف چرخه قاچاق از تامین مالی داخلی الزام بانک‌ها به استفاده از فاکتورهای سامانه جامع تجارت جهت پرداخت تسهیلات و ارتباط آن با نظام مالیاتی در دستور کار قرار گرفت

25-الزام عرضه کلیه محصولات در بورس و فروش آن به واحدهای تولیدی بر اساس میزان تولید اظهار شده به سازمان مالیاتی (مالیات بر ارزش افزوده)

با هدف شفافیت در توزیع و مصرف محصولات پایه (فولاد، پتروشیمی و غیره) و سایر مصارف به منظور تامین مناسب مواد اولیه الزام عرضه کلیه محصولات تولیدی در حوزه های ذکر شده در بورس کالا ابلاغ شد. این موضوع علاوه بر شفافیت قیمتی با فرارهای مالیاتی و سفته بازی دامنه دار در حوزه عرضه و فروش  محصولات شیمیایی مقابل خواهد کرد.

26-عملیاتی نمودن سامانه بارنامه الکترونیکی

با پیگیری‌های دولت جدید سامانه بارنامه الکترونی عملیاتی شد. این سامانه می‌تواند نقش قابل توجهی در کاهش قاچاق کالا، کنترل تردد بار و فراهم شدن امکان دریافت دقیق حقوق ورودی داشته باشد. ضمن اینکه اطلاعات این سامانه به دولت کمک خواهد کرد تا حمایت از تولید را به شکلی هدفمند‌تر انجام دهد.

27-تولید 44 میلیون قطعه جوجه یکروزه به منظور خودکفایی و کاهش وابستگی تولید مرغ، احیاء سویه ملی مرغ

س از مشکلات متعدد در زنجیره تولید و توزیع مرغ در کشور و همچنین معطل شدن مردم در صف‌های طولانی برای دریافت مرغ به نرخ دولتی، دولت سیزدهم اقدام به تولید 44 میلیون قطعه جوجه یکروزه به منظور خودکفایی، کاهش وابستگی تولید مرغ و احیاء سویه ملی مرغ کرد، در نتیجه این اقدامات در حال حاضر شاهد ثبات نسبی بازار هستیم.

28-اتخاذ تدابیر ویژه برای تأمین سوخت مورد نیاز نیروگاه‌ها و صنایع با هدف جلوگیری از قطعی گاز و برق در زمستان 1400 

طی زمستان سال 1399 شاهد خاموشی و مشکل در تامین سوخت نیروگا‌ه‌ها در سطح کشور بودیم اما دولت سیزدهم با اتخاذ تدابیر ویژه برای تامین سوخت مورد نیاز نیروگاه‌ها و صنایع با هدف جلوگیری از قطعی گاز و برق در زمستان 1400 مانع این موضوع شد و توانست این مسئله مهم را به خوبی مدیریت کند و جلوی تجربیات تلخ سال قبل را بگیرد.

29-ایجاد صندوق ملی مسکن جهت تأمین مالی ساخت سالانه یک میلیون مسکن

یکی از وعده‌های دولت سیزدهم برای سامان دادن به بازار مسکن ساخت سالانه یک میلیون واحد مسکونی در کشور بود. بر همین اساس صندوق ملی مسکن به منظور تامین مالی ساخت سالانه یک میلیون مسکن، هماهنگی با نظام بانکی جهت پرداخت تسهیلات بلند مدت، تامین زمین بیش از 2 میلیون واحد، کاهش برخی از هزینههای ساخت و رفع موانع آن با هدف افزایش عرضه مسکن با قیمت مناسب، فراهم نمودن شرایط مالی مناسب برای اقشار ضعیف جهت تامین و یا اجاره مسکن و در نهایت کنترل افزایش قیمت خرید و اجاره مسکن تشکیل شده است.

30-انعقاد قرارداد و حمایت از 200 طرح توسعه فناوری با هدف بومی سازی فناوری های مورد نیاز

یکی از ابزارهای مهم سیاست نوآوری خرید پیش تجاری نوآوری است که مورد توجه کشورهای پیشرو تجاری نوآوری توسط دولت و بخش خصوصا ً کشورهای توسعه یافته قرار گرفته است. یکی از ابزارهای مورد نیاز برای توسعه زیر ساختها در کشور و جبران فاصله ایجاد شده  بومی سازی فناوریهای نویی است که دست رسی به انها حالت انحصاری پیدا کرده است. دولت سیزدهم با سیاست گذاری دقیق  در این حوزه گامهای طلایی برای رفع نیاز کشور در این حوزه برداشته است. ثمرات این موضع به زودی در طرحهای زیر ساختی کشور دیده می‌شود./تسنیم