خوف و رجای احیای برجام/ تضمین‌خواهی، از تهران تا مسکو
هم‌زمان به هر دو کرانه احتمالات نزدیک‌تر می‌شویم. قریب به اتفاق خبرها و نشانه‌هایی که از متن و حاشیه مذاکرات احیای برجام می‌آیند، هم‌زمان می‌توانند نشانه پیشرفت یا بن‌بست در مذاکرات باشند.
در آخرین تحولات، بازگشت چندین‌باره علی باقری‌کنی، معاون سیاسی وزیر خارجه و رئیس هیئت ایرانی مذاکره‌کننده در وین به تهران مورد توجه قرار گرفته است و توقف عملی گفت‌وگوها در این مرحله. تجاوز روسیه به اوکراین و جنگی که چند طرف برجام در آن حامی طرف مقابل روسیه هستند نیز سایه خود را بر مذاکرات سنگین‌تر می‌کند. گفت‌وگوی حسین امیرعبداللهیان، وزیر خارجه ایران، با سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه نیز نکات مهمی در این زمینه داشته است و تغییر مسیر روسیه در‌این‌میان به چالشی جدید تبدیل شده است. در‌عین‌حال ماجرای آژانس با ایران نیز همچنان مبهم است. توضیحات سخنگوی وزارت خارجه نیز همچنان امید و ابهام را هم‌زمان نشان می‌دهد.
باقری دوباره در تهران
آمدن باقری به تهران باز هم به‌عنوان نیاز برای مشورت با پایتخت و تصمیم سیاسی مطرح شده است. این در حالی است که باقری در هفته‌های گذشته چند بار به همین عنوان در تهران بوده است. از یک نگاه، حضور مکرر باقری در پایتخت به‌عنوان نشانه نزدیک‌ترشدن توافق و نیاز به نهایی‌کردن تصمیمات در تهران تعریف شده است؛ اما از سوی دیگر، اینکه «سفر آخر» رئیس هیئت ایرانی به تهران تکرار می‌شود، می‌تواند نشانه این نیز باشد که تصمیمات سیاسی و دستورالعمل‌هایی که او با خود به وین برده است، هر بار به نتیجه نرسیده‌اند و او نیاز داشته است برای دریافت نسخه‌ای جدید به خانه برگردد. در‌حالی‌که هم‌زمان با سفر دوباره باقری، برخی منابع در ایران، از ادامه مذاکرات در سطح فنی گفته بودند، انریکه مورا، نماینده اتحادیه اروپا در مذاکرات، در جایگاه هماهنگ‌کننده این خط را رد کرد. مورا در توییتر با نقل توییتی از عباس اصلانی، خبرنگار ایرنا که از «ادامه گفت‌وگوهای کارشناسی و گفت‌وگوهای غیررسمی» در وین گفته بود، نوشت: «صرفا برای روشن‌شدن ماجرا، دیگر مذاکرات کارشناسی و گفت‌وگوهای رسمی در کار نیست. زمانش رسیده که در چند روز آینده، تصمیمات سیاسی به گفت‌وگوهای وین پایان دهند. بقیه‌اش سروصداست». تصریح مورا در این زمینه از طرفی می‌تواند نشانه تلاش طرف غربی برای فشار به ایران جهت پذیرش مواضع باشد؛ اما هم‌زمان این موضع‌گیری، به‌خصوص با تأکید او بر اینکه گفت‌وگوهای کارشناسی در کار نیستند، می‌تواند این معنا را هم داشته باشد که بحث‌ها به آخر رسیده‌اند و آنچه باقی مانده، تصمیمی است که از نگاه طرف غربی، ایران باید بگیرد؛ در‌حالی‌که طرف ایرانی هم می‌گوید این واشنگتن است که باید تصمیم سیاسی آخر را بگیرد. این خود نشانه‌ای واضح از اختلافی پابرجاست که در آن دو طرف منتظرند طرف مقابل از موضعش کوتاه بیاید.
داستان «اختلافات باقی‌مانده»
نکته درخور‌توجه دیگر در روایت سعید خطیب‌زاده، سخنگوی وزارت خارجه است که در نشست خبری این هفته خود تأکید کرده بود مسائل باقی‌مانده مسائلی به تعداد انگشتان دست هستند اما مهم‌اند. این جمله نیز در ظاهر حاکی از نزدیکی توافق است؛ اما اصل این حرف در کنار گزارش‌هایی که از محتوای این اختلافات می‌گویند، حرف دیگری دارند. اگر چنان‌که گفته می‌شود، در مسائل پادمانی با آژانس، تحریم‌هایی که باید رفع شوند، ترتیب اقدامات برای بازگشت به تعهدات و نیز تضمین‌هایی که ایران خواستار آن است، هنوز اختلاف وجود دارد، گرچه طبق گفته خطیب‌زاده، تعداد این مسائل محدود هستند؛ اما اینها عملا اصل موضوعاتی هستند که برای احیای برجام باید درباره آنها توافق شود و این یعنی در واقع، در رسیدن به نتیجه در مذاکرات، راه زیادی باقی مانده است؛ آن‌هم در‌حالی‌که هشدارها برای پایان زمان گفت‌وگو و رسیدن زمان تصمیم‌گیری هنوز ادامه دارند. به‌علاوه ماجرای روسیه هم حالا به داستان اضافه شده است.
تضمین‌خواهی، از تهران تا مسکو
در‌حالی‌که تا اینجای کار ایران ماجرا را در مسیر همراهی با روسیه و از طریق او پیش برده بود، به نظر می‌رسد حالا اختلافی با روسیه هم به فهرست مشکلات اضافه شده است. درخواست جدید روسیه که مسکو بر آن تأکید هم دارد، در تماس بین وزرای خارجه دو کشور هم مطرح شده است. روسیه خواسته است تضمین کتبی ارائه شود، تحریم‌هایی که خارج از برجام و به خاطر ماجرای اوکراین بر آن اعمال شده‌اند، اثری بر تعامل این کشور با ایران پس از احیای برجام نداشته باشند. در تماس این موضع‌گیری چالشی به چالش‌ها اضافه می‌کند و کار ایران را در پیشبرد اهدافش نیز سخت‌تر می‌کند. طرف ایرانی البته گفته است همکاری‌های صلح‌آمیز هسته‌ای ایران، شامل همکاری با چین و روسیه، نباید تحت تأثیر هیچ تحریمی باشد؛ اما ظاهرا روسیه حرف ایران را در این زمینه کافی نمی‌داند و در واقع تهران را دارای توانایی ارائه این تضمین نمی‌داند. این چالش به‌ویژه در حالی اهمیت پیدا می‌کند که در صورت احیای برجام و رفع تحریم‌ها، ایران به طور جدی به بازار انرژی باز‌خواهد گشت؛ در‌حالی‌که هم‌زمان طرف‌های غربی به خاطر ماجرای اوکراین، به دنبال کم‌کردن نقش روسیه در این بازار و حتی خارج‌کردن این کشور از آن هستند. این به معنای یک تضاد منافع بالقوه بین ایران و روسیه خواهد بود که هم در احیای برجام و هم در فضای احتمالی پس از آن، چالشی بین تهران و مسکو خواهد آفرید.
پرونده ایران و آژانس، باز یا بسته
ابهام دیگر در این زمینه نیز ماجرای پرونده اختلافات ایران و آژانس است. از طرفی ایران تأکید داشته است که در مسیر توافق و احیای برجام این پرونده نیز باید بسته شود تا به تعبیری، استخوان لای زخم برنامه هسته‌ای ایران نماند. از طرف دیگر، ایران و آژانس در سفر اخیر رافائل گروسی، مدیر‌کل آژانس به کشور و دیدارهای او با امیرعبداللهیان و محمد اسلامی، رئیس سازمان انرژی اتمی ایران، به توافق‌هایی رسیدند که نقشه راه رفع این اختلافات را به روشنی ترسیم می‌کند و این به‌عنوان گامی به سمت توافق تعبیر شده است. در‌عین‌حال، توافق ایران و آژانس مسیر حل این اختلافات را تا پایان بهار ترسیم می‌کند؛ در‌حالی‌که تأکیدات طرفین، حتی به روایتی ترجیح ایران، روزها و نهایتا هفته‌های آینده را سقف زمانی ادامه مذاکرات و امضای توافق خوانده است. ابهام اینجاست که مشخص نیست بین تلاش برای امضای توافق در روزهای پیش‌رو، حل پرونده ایران با آژانس تا ماه‌های آینده و خواست ایران بر هم‌زمانی این دو اتفاق، چگونه جمع اتفاق خواهد افتاد؛ هرچند ممکن است راه‌حل ماجرا، پذیرش این بازه زمانی به‌عنوان بخشی از فرایند اجرائی‌شدن احیای برجام از سوی ایران باشد؛ اما برای این موضوع نیز باید منتظر اعلام تصمیمات بود.
عجله لاک‌پشتی
تناقض مسیر گفت‌وگو ادامه دارد. هفته‌هاست که همه می‌گویند در رسیدن به توافق عجله دارند و هم‌زمان هفته‌هاست که حرف‌های طرف‌های برجام درباره موضوعات باقی‌مانده و نزدیکی و دوری توافق عملا تکراری شده است. چند هفته‌ای است که تقریبا هر روز یکی از طرف‌ها می‌گوید: «پیشرفت داشته‌ایم، موضوعات مهم باقی مانده‌اند، تصمیم سیاسی باید گرفته شود». آیا از این مرحله می‌گذریم؟ همچنان باید منتظر بود و دید./ شرق