آشوب اوکراین در مذاکرات وین/ سیگنال مثبت گروسی
حالا دیگر روشن‌شده که جنگ اوکراین آنطوری که امریکا و چین یک هفته قبل گفته‌بودند، چندان هم بر مذاکرات وین بی‌اثر نبود. در حالی که به تعبیر سخنگوی وزارت خارجه ایران اختلافات باقیمانده برای رسیدن به توافق در وین «از تعداد انگشتان یک دست هم کمتر است»
حالا دیگر روشن‌شده که جنگ اوکراین آنطوری که امریکا و چین یک هفته قبل گفته‌بودند، چندان هم بر مذاکرات وین بی‌اثر نبود. در حالی که به تعبیر سخنگوی وزارت خارجه ایران اختلافات باقیمانده برای رسیدن به توافق در وین «از تعداد انگشتان یک دست هم کمتر است» و عمدتا هم به چالش بین امریکا و ایران محدود شده، طی چند روز گذشته روسیه و بعد هم چین خواستار این شده‌اند در توافق احتمالی در وین، بندی گنجانده شود که تضمین کند تحریم‌های اعمالی امریکا و اروپا، مناسبات آن‌ها را در وین تحت‌تأثیر قرار نمی‌دهد؛ خواسته‌ای که حالا مانند یک متغیر آشوب‌ساز بر سپهر توافق در وین سنگینی می‌کند. این درخواست نشان می‌دهد حالا دیگر پکن و مسکو هم مثل تهران به امریکا اعتماد ندارند و خواستار تضمین هستند.
جمعه دو هفته قبل بود که ند پرایس، سخنگوی وزارت خارجه امریکا در پاسخ به اینکه آیا ممکن است جنگ در اوکراین باعث شود واشنگتن گفتگو با مسکو را بر سر ایران متوقف کند، چنین تأثیری را رد کرد و گفت: «ما مسئله‌ای را که به نفع امنیت ملی‌مان باشد، دنبال می‌کنیم. بعضی از مواردی که ذکر کردید برای منافع امنیت ملی ما ضروری است. اینکه روسیه به اوکراین حمله کرده‌است، سبب نمی‌شود ما دست از پیگیری امنیت ملی و محافظت از امنیت شهروندان امریکایی برداریم.» همزمان، وانگ کوان، مذاکره‌کننده ارشد چین در وین هم با گفتن اینکه «ما در مرحله نهایی مذاکرات هستیم و برای دستیابی به توافق باید تصمیمات سیاسی اتخاذ شود»، تلویحاً اثر‌گذاری جنگ اوکراین را بر مذاکرات رد کرد. حالا مشخص شده است جنگ در اوکراین، آنقدر‌ها هم که گفته می‌شد، بر مذاکرات در وین بی‌اثر نیست. سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه روز شنبه گفت: «ما تضمین می‌خواهیم که این تحریم‌ها [بر سر اوکراین]به هیچ‌وجه بر روابط تجاری- اقتصادی و سرمایه‌گذاری ما [با ایران]که در برجام تعیین‌شده، اثر نگذارد.» بعد هم منابع غیر‌رسمی گفتند که روس‌ها طی روز‌های اخیر در وین طرحی را روی میز گذاشته‌اند که خواستار این می‌شود طرف‌های امریکایی و اروپایی تضمین کنند تحریم‌های اعمالی بر روسیه در چارچوب جنگ اوکراین، شامل مناسبات تجاری و نظامی با ایران نشود. دیروز حتی گزارش‌هایی تأیید‌نشده در این‌باره منتشر شد که روس‌ها تصمیم گرفته‌اند از چارچوب مذاکراتی با ایران در وین خارج شوند؛ موضوعی که نه‌تن‌ها روس‌ها تاکنون آن را تأیید نکرده‌اند، بلکه سخنگوی وزیر خارجه هم آن را به یک «گمانه‌زنی رسانه‌ای» خواند. هنوز بحث‌ها درباره موضع روسیه فروکش نکرده‌بود که رویترز از قول دو دیپلمات چینی که یکی از آنان به‌طور مستقیم در مذاکرات وین شرکت دارد، گزارش کرد که چین هم مانند روسیه خواستار تضمین کتبی امریکا شده است تا شرکت‌های آن کشور به خاطر همکاری با ایران از تحریم‌های واشنگتن مصون بمانند.
هم روسیه و هم چین بی‌اعتمادند
هنوز ابعاد ماجرا به درستی مشخص نیست و سعید خطیب‌زاده، سخنگوی وزارت خارجه ایران گفته است: «ما هم اظهارات آقای لاوروف را در رسانه‌ها شنیده‌ایم و منتظر هستیم از مجاری دیپلماتیک جزئیات آن را بشنویم.»
با این حال، طرح این بحث از سوی دو طرف اصلی مذاکرات در وین که به طور سنتی از موضع ایران در مقابل امریکا و طرف‌های اروپایی حمایت کرده‌اند، باعث شد بحث‌ها در این‌باره به طور جدی‌تری مطرح شود. تا الان، این طرف ایرانی بود که از اثر تحریم‌های امریکا بر ایران، روی مبادلات تجاری و نظامی با روسیه و چین احساس نگرانی می‌کرد، ولی ظاهراً جنگ در اوکراین باعث‌شده است این نگرانی به روسیه و چین هم سرایت کند. ظاهراً روس‌ها نگرانند تحریم‌هایی که امریکا به دلیل حمله به اوکراین بر آن‌ها اعمال می‌کند، دریچه مناسبات تجاری و نظامی آن‌ها با ایران را هم ببندد و به همین خاطر خواستار این شده‌اند امریکا و اروپا در وین تضمین کنند که چنین سناریویی روابط آن‌ها را با ایران تحت‌تأثیر قرار نخواهد داد. سخنگوی وزارت خارجه ایران دیروز گفت: «رویکرد روسیه در مذاکرات وین تا امروز سازنده بوده‌است.» چینی‌ها هنوز در موضع‌گیری‌های رسانه‌ای، طرح چنین درخواستی را تأیید نکرده‌اند، ولی واکنش دیروز سعید خطیب‌زاده، احتمال طرح چنین درخواستی را از طرف چین بالا برده‌است. خطیب‌زاده در پاسخ به این سؤال که آیا چین مطالبه جدیدی از سوی امریکا یا طرف دیگری روی میز گذاشته‌است، گفت: «اجازه می‌خواهم آنچه را پشت در‌های بسته در وین رخ می‌دهد، بیان نکنم. موضع چین یکی از سازنده‌ترین مواضعی بوده که از روز اول تا به امروز داشتیم و موضع حمایتی از گفتگو‌های وین و موضع حمایتی از مواضع و درخواست‌های مشروع ایران بوده‌است و فکر می‌کنیم در همین بستر تا روز آخر با چین جلو خواهیم رفت و اطمینان کامل داریم و از رفتار چین هم همه کنشگران بین‌المللی این را برداشت کرده‌اند.»
سیگنال مثبت گروسی
بحث‌ها درباره درخواست تضمین روسیه و چین از طرف‌های غربی در وین در شرایطی مطرح شده که مذاکرات در وین، به خصوص بعد از سفر رافائل گروسی به ایران در شرایط حساسی قرار گرفته‌است. خطیب‌زاده دیروز سفر گروسی به تهران را «موفق» خواند و گفت که همکاری «جامع فنی برای نقشه راه بسته‌شدن این سؤالات بین دو طرف توافق شده‌است.» برخی ناظران نیز توافق به گروسی را سیگنالی جدی برای توافق در وین خوانده‌اند، به خصوص که گروسی گفته است «مشتاقانه آماده پیگیری توافق با ایران هستیم» و سخنگوی وزارت خارجه ایران هم دیروز گفت که در شرایط کنونی نکات اختلافی باقیمانده در وین از تعداد انگشتان یک دست هم کمتر است. او گفته همه طرف‌ها در انتظار تصمیمات سیاسی ایالات‌متحده هستند: «کاخ سفید اگر رویکرد منطقی داشته باشد، دغدغه گروه ۱+۴ و ایران را در نظر بگیرد و پاسخ مناسبی ارائه کند، در کمترین زمان توافق نهایی در دسترس است. طرح مطالبه روسیه و چین در چنین شرایطی در تهران با واکنش رسمی منفی روبه‌رو نشده و تهران گفته است منتظریم جزئیات اظهارات لاوروف را از مجاری دیپلماتیک بشنویم.» علی شمخانی، دبیر شورای عالی امنیت ملی بدون اشاره به روسیه و چین گفته است: کنش‌های مثبت و منفی کشور‌های حاضر در «مذاکرات وین» با هدف تأمین منافع انجام می‌شود و قابل درک است. او با این حال، تأکید کرده که تنها عامل مؤثر بر تعامل ایران با ۱+۴ تأمین منافع مردم ایران است. حسین امیر عبداللهیان، وزیر خارجه هم دیروز در کمیسیون تلفیق مجلس گفت: «اجازه نخواهیم داد هیچ عامل خارجی منافع ملی کشور را در مذاکرات، تحت‌تأثیر قرار دهد.» با این حال، برخی کارشناسان در تهران درباره اهداف این مطالبه در دقیقه ۹۰ گفتگو‌ها ابراز تردید می‌کنند. دیاکو حسینی، کارشناس نزدیک به تیم مذاکره‌کننده قبلی ایران در وین در حساب توئیترش نوشت: «به گفته رئیس سابق بانک مرکزی، تقریباً تمام مبادلات مالی ایران و روسیه از طریق پول ملی دو کشور انجام می‌گیرد و متأثر از تحریم‌های امریکا نیست. درخواست روسیه برای ضمانت امریکا، هیچ معنایی جز گروکشی، کارشکنی و باج‌خواهی ندارد.» در مقابل، برخی کارشناسان دیگر، چنین هدفی را به خصوص از طرف روسیه و چین در راستای اهداف ایران می‌دانند. هادی محمدی، کارشناس مسائل منطقه معتقد است که روس‌ها در شرایط جدید بعد از شروع جنگ اوکراین، به دنبال راهکار‌هایی برای بی‌اثر کردن تحریم‌های امریکا هستند و از این نظر، دیدگاه‌های آن‌ها با ایران همسو است. محمدی معتقد است که مناسبات ایران در شرایط جدید به شکل فعالی در حال پیشرفت است. او می‌گوید: «موضع وزیر خارجه روسیه به طور جدی در راستای منافع ملی ایران است.» او می‌گوید: «حجم مناسبات ایران با چین و روسیه در حال افزایش است و این مناسبات به خصوص بعد از توافق احتمالی روندی تصاعدی خواهد داشت. در نتیجه هرگونه توافقی باید شامل این باشد که منجر به محدود شدن روابط اقتصادی و بازرگانی ایران با روسیه و چین نشود.» سید‌رضا میر طاهر، کارشناس مسائل اروپا نیز معتقد است: چنین مطالبه‌ای از طرف روسیه و چین،
«فی نفسه» مثبت است، زیرا از ایجاد مانع در مناسبات ایران و روسیه و ایران و چین جلوگیری می‌کند. طرح این مطالبه جدید در شرایط کنونی مذاکرات در وین ممکن است به پیچیده‌تر شدن مذاکرات و حتی به نتیجه نرسیدن مذاکرات منجر شود، در حالی که آنتونی بلینکن، وزیر خارجه امریکا درخواست تضمین از طرف سرگئی لاوروف، همتای روس خود را «بی‌ربط» خوانده و گفته که مسئله تحریم‌های روسیه و برجام موضوعات جداگانه‌ای هستند و به هیچ شکل ارتباطی میان آن‌ها وجود ندارد، میرطاهر معتقد است که طرح چنین بحثی از طرف روسیه و چین «می‌تواند در کوتاه‌مدت در مذاکرات وین آشوب‌ساز باشد»، به خصوص که به گفته میرطاهر، احتمال اندکی وجود دارد که در شرایط کنونی، امریکایی‌ها شرط جدید روسیه را قبول کنند.
منبع: روزنامه جوان