تأثیر بحران اوکراین بر جمهوری آذربایجان و ترکیه/اوج احتیاط اردوغان

این اقدام پوتین به بحث‌های گسترده‌ای در جمهوری آذربایجان منجر شده است، زیرا تقریباً همه می‌دانند که اثرات اقتصادی تنش بین اوکراین و روسیه احتمالاً جمهوری آذربایجان را تحت تأثیر قرار خواهد داد.

یک جنگ احتمالی می‌تواند قیمت محصولات انرژی و صادرات اصلی جمهوری آذربایجان را افزایش دهد و این کشور را از نظر اقتصادی مقرون به صرفه جلوه دهد.

با این حال، بدتر شدن روابط بین اوکراین و روسیه نیز خطراتی را برای جمهوری آذربایجان به همراه دارد. زیرا هر دو کشور از شرکای تجاری مهم آذربایجان محسوب می‌شوند.

روسیه و اوکراین نقش مهمی در روابط تجاری جمهوری آذربایجان دارند. مجموع گردش تجاری آذربایجان در سال گذشته حدود 33 میلیارد دلار بوده که حدود 4 میلیارد دلار یا 12 درصد از این گردش مالی تنها به دو کشور اختصاص دارد.

فدراسیون روسیه بزرگترین وارد کننده از جمهوری آذربایجان است. تنها در سال گذشته واردات از روسیه حدود 2 میلیارد دلار و واردات از اوکراین حدود 500 میلیون دلار بوده است.

در زمینه صادرات، روسیه سومین صادرکننده بزرگ محصولات جمهوری آذربایجان است. سال گذشته آذربایجان 921 میلیون دلار کالا به روسیه ارسال کرده است.

روسیه یکی از خریداران عمده محصولات غیرنفتی جمهوری آذربایجان است. در سال 2021، یک‌سوم محصولات بخش غیرنفتی آذربایجان به روسیه صادر شده است. صادرات آذربایجان به اوکراین نیز در سال گذشته حدود 452 میلیون دلار بوده است.

در این راستا، آسیب به زیرساخت‌های اقتصادی و مشکلات اقتصادی روسیه و اوکراین ممکن است روابط تجاری جمهوری آذربایجان را نیز تحت تأثیر قرار دهد. همچنین باید در نظر داشت که تعداد زیادی از آذربایجانی‌ها در هر دو کشور زندگی می‌کنند.

اگرچه آژانس آمار جمهوری آذربایجان اطلاعات دقیقی در مورد تعداد واقعی آذربایجانی‌های مقیم خارج ارائه نمی‌دهد، اما برخی منابع می‌گویند که بیش از نیم میلیون آذربایجانی در اوکراین و بیش از 2 میلیون نفر در روسیه وجود دارد. یک جنگ احتمالی بین روسیه و اوکراین می‌تواند درآمد مردم ساکن در آنجا را کاهش دهد.

این امر بر حواله‌های کارگران مهاجر آذربایجانی در روسیه و اوکراین به خانواده‌های آن‌ها که در آذربایجان زندگی می‌کنند، تأثیر خواهد گذاشت. بر اساس آمارهای رسمی، در سال گذشته حدود نیم میلیارد دلار از روسیه و 25 میلیون دلار از اوکراین به جمهوری آذربایجان منتقل شده است.

این بدان معناست که در صورت وقوع جنگ، مشکلات اقتصادی در هر دو کشور به وجود می‌آید و در نتیجه صدها هزار خانواده در جمهوری آذربایجان از حواله‌های آن کشورها محروم می‌شوند.

در پس‌زمینه این اتفاقات، کافی است به هدف تحریم‌های اقتصادی روسیه توسط کشورهای غربی و اروپایی توجه کنیم.

می‌بینیم که در کشورهایی مانند کوبا، کره شمالی، ونزوئلا و حتی سوریه که چنین تحریم‌های سنگینی قبل از روسیه در آن‌ها اعمال شده بود، منجر به تغییر رژیم نشد. برعکس، این رژیم‌ها می‌توانند توده‌های ایدئولوژیک خود را با شعارهای ضدغربی با استناد به تحریم‌ها تحکیم کنند و مشکلات مالی را بین مردم تقسیم کنند.

با این حال، برخلاف کشورهای فوق‌الذکر، ایدئولوژی که رژیم سیاسی در روسیه را به اقشار پایین جامعه پیوند می‌دهد بسیار ضعیف است.

اگرچه شخصیت پوتین مورد پرستش اقشار فرودست روسیه است، اما به نظر می‌رسد در صورت اعمال تحریم‌های سنگین می‌تواند به نوساناتی در طبقات فرودست و کسب و کارهای کوچک منجر شود.

در زمانی که اروپا به شدت به گاز روسیه وابسته است، انتظار نمی‌رود تحریم‌ها بخش انرژی روسیه یا تحریم‌های نرم را هدف قرار دهد. تأثیر اصلی این تحریم‌ها بر طبقات پایین و کارآفرینان خرد خواهد بود.

با توجه به اینکه اکثر آذربایجانی‌های مقیم روسیه به بازارهای روسیه و تجارت کوچک مشغول هستند. در نتیجه می‌توان گفت که شهروندان آذربایجانی در روسیه نمی‌توانند از تأثیر این تحریم‌ها در امان بمانند.

بنابراین جنگ احتمالی می‌تواند بر منافع استراتژیک و اقتصادی قفقاز جنوبی، از جمله جمهوری آذربایجان به عنوان یکی از بازیگران اصلی این منطقه، تأثیر منفی بگذارد./تسنیم

 چرا ترکیه نگران تنش روسیه - اوکراین است؟

اظهارات محتاطانه و محافظه کارانه اردوغان نشان داد که در ماجرای تنش بین روسیه و اوکراین، سیاست حفظ موازنه برای آنکارا اهمیت حیاتی دارد.

به گزارش گروه بین الملل خبرگزاری تسنیم، به دنبال افزایش تنش بین روسیه و اوکراین و حساس شدن ناتو به این موضوع، رئیس جمهور ترکیه سفر خود به سه کشور آفریقایی را نیمه کاره رها کرد و به آنکارا بازگشت.

قرار است اردوغان در یک کنفرانس آنلاین با سران دیگر کشورهای عضو پیمان نظامی ناتو، درباره اوکراین نظر دهد.

امروز اغلب روزنامه های چاپ آنکارا و استانبول، تیتر و عکس صفحه نخست خود را به موضوع روسیه و اوکراین اختصاص دادند و برخی از روزنامه های پرتیراژ و مهم همچون سوزجو، به این اشاره کردند که تاثیر و تبعات جنگ روسیه برای اقتصاد ترکیه، امری اجتناب ناپذیر است و دولت اردوغان نمی تواند نسبت به این موضوع بی تفاوت باشد.

اوج احتیاط اردوغان در عبور از میدان مین

رئیس جمهور ترکیه به عادت چند سال گذشته، در مسیر بازگشت و در داخل هواپیما به سوالات خبرنگاران پاسخ داد. اما بررسی اجمالی مواضع اردوغان، نشان می دهد برخلاف بسیاری دیگر از پرونده های سیاسی و دیپلماسی، وقتی که پای روسیه به میان می آید، کلمات و عبارات خود را با حساسیت ویژه انتخاب می کند.

اظهارات محتاطانه و محافظه کارانه اردوغان نشان داد که در ماجرای تنش بین روسیه و اوکراین، سیاست حفظ موازنه برای آنکارا اهمیت حیاتی دارد. اغراق آمیز نیست اگر موضوع روسیه را برای اردوغان به مثابه یک میدان مین توصیف کنیم. چرا که تلاش برای حفظ منافع و در عین حال، به چالش کشیدن تصمیمات مسکو، برای تیم اردوغان دشوار است.

احمد داود اوغلو رهبر حزب آینده، در سخنان انتقادی خود درباره مواضع سیاسی آنکارا، به اردوغان متلک انداخته و به این اشاره کرده که معطل نگه داشته شدن اردوغان پشت درهای اتاق کرملین، یک برخورد تحقیرآمیز بوده و پوتین هنوز هم با اردوغان به همان شکل برخورد می کند.

جالب اینجاست که برخی از خبرنگاران همراه اردوغان، به دنبال ایجاد یک فضای حماسی و ملی گرایانه بوده و از اردوغان پرسیده اند: آیا ممکن است ترکیه تصمیم بگیرد که روسیه را تحریم کند؟ اردوغان محتاطانه از کنار واژه تحریم گذشته و به آن جواب نداده است.

او پاسخ های خود را در این سه بند مهم و متفاوت گنجانده که هر سه محافظه کارانه و نشان دهنده اوج احتیاط ترکیه در برابر روسیه است: «1.ما نباید دچار هیجان شویم. این موضوع، بسیار بسیار حساس است. ما باید به درستی تصمیم بگیریم. ما باید به فکر منافع کشورمان باشیم. 2.ما با اوکراین، منافع سیاسی، دفاعی و اقتصادی بسیار مهمی داریم و نمی توانیم از این کشور دست بکشیم. 3.ما با روسیه نیز منافع حیاتی و مهمی داریم و نمی توانیم از این کشور دور شویم. 4.باید ببینیم سران ناتو چه می گویند تا ما نیز بر مبنای آن، تصمیمات و دیدگاه های خود را بیان کنیم.»

چرا ترکیه به روسیه احتیاج دارد؟

چند روزنامه مهم ترکیه امروز به بررسی مساله حمله روسیه به اوکراین پرداخته و به این اشاره کرده اند که بدون تردید، بروز یک جنگ بزرگ، تهدیدی جدی برای اقتصاد ترکیه خواهد بود.

1.روابط اقتصادی ترکیه و روسیه، بسیار گسترده تر از آن است که آنکارا بتواند خود را از مسکو دور نگه دارد. حالا روسیه بزرگترین مبدا واردات به ترکیه شده است. آمارها حاکی از آن است که حجم واردات از روسیه به ترکیه در سال 2021 میلادی 29 میلیارد دلار بوده که البته بخش اعظم آن، مربوط به خرید گاز طبیعی است. حالا روسیه، بزرگترین تامین کننده گاز طبیعی ترکیه است. اگرچه میزان صادرات، در سال 2021 نسبت به سال قبل 10 درصد کاهش یافت، اما روسیه 30 درصد نیاز ترکیه را تامین کرد.

2.همکاری دو کشور در زمینه انرژی محدود به گاز طبیعی نیست. آنکارا 10 درصد نیاز نفت و یک سوم زغال سنگ خود را از مسکو تامین می کند.

3.نیروگاه هسته ای آک کویو در مرسین توسط شرکت روسی Rosatom در حال ساخت است.

4.گردشگران روسیه به تنهایی 20 درصد از درآمد گردشگری ترکیه را تامین می کنند.

5.ترکیه سامانه موشکی اس 400 را از روسیه خریداری کرده و احتمالاً در آینده نیز برای تجیهز نیروی هوایی خود به روسیه محتاج خواهد بود.

6.ده ها شرکت بزرگ پیمانکاری بخش خصوصی ترکیه در روسیه در حال فعالیت هستند.

7.بازار مصرف محصولات غذایی و کشاورزی، درآمد خوبی نصیب صادرکنندگان ترکیه ای می کند.

8.ترکیه در پرونده قره باغ و احداث میان گذر نخجوان به آذربایجان و اتصال با جهان ترک، سخت نیازمند تشریک مساعی و همراهی روسیه است.

با توجه به موارد بالا، به سادگی می توان فهمید که ترکیه به شدت به روسیه محتاج است و سطح روابط به جایی رسیده که ترکیه نمی تواند از این کشور فاصله بگیرد. اما نکته مهم اینجاست که اردوغان به دنبال حفظ موازنه است و می خواهد علاوه بر حفظ رابطه با روسیه، با اوکراین نیز روابط خوب و رو به رشد داشته باشد. چرا؟ به این دلایل:

1.ترکیه در ماجرای کریمه، در کنار اوکراین ایستاده و از روسیه انتقاد کرده است. چرا که ارتباط موثر بزرگان تاتارهای کریمه با تیم اردوغان، یک برگ برنده و یک امکان نفوذ ارزشمند برای ترکیه است.

2.روابط ترکیه با اوکراین در حوزه دفاعی، دو نقطه عطف مهم دارد: صادرات پهپادهای ترکیه به اوکراین و پرواز آنها بر فراز حریم آبی – هوایی دریای سیاه و همچنین همراهی و همکاری ترکیه و اوکراین در تولید بالگرد نظامی.

3.اوکراین برای ترکیه یک بازار مصرف بزرگ برای صادرات کالا و در عین حال، یک میدان مساعد برای فعالیت پیمانکاران بخش خصوصی ترکیه است.

4.تداوم همکاری با اوکراین، موجب افزایش قدرت ترکیه در حوزه دریای سیاه می شود.

5.حمایت ترکیه از اوکراین و تلاش برای گرم گرفتن رابطه با گرجستان، موجب آن می شود که بخشی از زهر روابط ترکیه و روسیه گرفته شود و اردوغان نزد سران ناتو چنین وانمود کند که در عین حالی که با روسیه روابط رو به رشد دارد، اما توانست با دو نامزد عضویت در ناتو، رابطه خوب و اثرگذار برقرار کند.

نگرانی کارشناسان ترک در مورد روسیه

آیدین سزر از تحلیل گران روسیه شناس ترکیه معتقد است: «روس ها به شکلی زیرکانه و بدون آنکه سر و صدایش را در بیاورند، ترکیه را تحت فشار گذاشته و هزینه های سنگینی را بر دولت اردوغان تحمیل کرده اند. به عنوان مثال، خط لوله انتقال گاز روسیه به ترکیه با یک سوم ظرفیت کار می کند، مسکو برای مذاکرات افزایش حجم صادرات گاز به ترکیه روی خوش نشان نداده است. هم از نظر روابط دوجانبه و هم از نظر روابط و رقابت در کشورهای ثالث، دوران سختی را پشت سر می گذاریم. جلسه شورای همکاری در سطح عالی برگزار نشد. علاوه بر این، پوتین برای مدتی در جریان روند همه گیری، تحریم های ضمنی را علیه ترکیه اعمال کرد.»

طاها آک یول از تحلیلگران ترکیه معتقد است:«بحران اوکراین اختلافات ژئوپلیتیکی بین ترکیه و روسیه را عمیق تر کرده است. اظهارات اردوغان و چاووش اوغلو در مورد این که روابط آنکارا – مسکو به سطحی راهبردی رسیده، بسیار غلط و کوته بینانه است. روسیه بارها از پ.ی.د و نهادهای اقماری پ.ک.ک که در مناطق کردنشین شمال سوریه فعال هستند، در مسکو به شکل رسمی پیشوازی کرده و نشان داده که به دغدغه های امنیتی ترکیه توجه نمی کند. علاوه بر این در لیبی و ماجراهای دیگر نیز، هیچگاه زیر بار پذیرش خواسته های ترکیه نرفته و  اشتیاق زاید الوصف اردوغان و چاووش اوغلو به توسعه روابط با روسیه، یک علاقه یک طرفه است که در سیاست خارجی ترکیه، موازنه بین شرق و غرب را به هم زده است.»

شواهد موجود نشان می دهد که اردوغان در مورد روسیه و اوکراین دیدگاهی محتاطانه دارد و منتظر اعلام نهایی مواضع ناتو است و نمی خواهد به عنوان کشوری بر صحنه ظاهر شود که به شکل جدی علیه روسیه موضع گرفته است.