بازیکن «شگفتی‌ساز» و «بازی ساز» مذاکرات وین
میخائیل اولیانوف می‌گوید: «به نظر من، روسیه نقش یک واسطه صادق را بازی می کند. ما جانبداری نمی‌کنیم. اگر با ایرانی‌ها مخالف باشیم، علنا یا خصوصی از آنها انتقاد می‌کنیم، همینطور اگر همکاران غربی ما مرتکب اشتباه شوند، می‌توانیم با آنها مخالفت کنیم».
کالوم لینچ، نویسنده ارشد فارن پالیسی مدعی است: در دسامبر گذشته، در حالی که مذاکرات هسته‌ای ایران در وین با ورود تیم جدید ایران وارد چالش شده بود و روابط تهران و آژانس پرتنش شده بود، این میخائیل اولیانوف مذاکره‌کننده ارشد روسیه بود که در مذاکرات میانجی‌گری توافقی را برای تضمین دسترسی بازرسان از یک سو و جلوگیری از ورود مذاکرات به مسیر انحطاط جلوگیری کرد و مانع بروز یک بحران بزرگ دیپلماتیک شد.
بازیکن شگفتی‌ساز و سخنگوی غیررسمی مذاکرات وین
بنا به روایت اکوایران، کالوم لینچ در مطلبی با عنوان « بازیکن شگفتی‌ساز مذاکرات هسته‌ای ایران» درباره میخائیل اولیانوف، مذاکره کننده ارشد روسیه در مذاکرات وین نوشت: « او را دوست داشته باشید یا از او متنفر باشید، مرد روسیه در وین به سخنگوی غیررسمی توافق ایران تبدیل شده است
میخائیل اولیانوف، نماینده روسیه در مذاکرات هسته ای ایران، به عنوان یک قهرمان دور از ذهن در مذاکرات توافق هسته ای ظاهر شده و در این روند او مورد تحسین مقامات ارشد آمریکایی و دیگر ناظرانی که معتقدند اولیانوف به ادامه مذاکرات کمک کرده، قرار گرفته است.
مذاکرات احیای برجام در وین
در طول مسیر، او درجه‌ای از شهرت را با فید توییتری خود به دست آورده است، جایی که او به عنوان یک وقایع نگار تک نفره و ترغیب‌کننده برای احیای توافق هسته‌ای ظاهر شده و در عین حال تلاش می‌کند ایالات متحده را نیز برای اعمال فشار سیاسی و اقتصادی بر دولت ایران به چالش می‌کشد.
یکی از دیپلمات‌های ارشد که با اولیانوف درباره دیپلماسی توییتری صحبت کرد و خواست نامش فاش نشود، گفت: «او پتانسیل شکل‌دهی دستور کار خبری در توییتر را دید. او یک موقعیت مناسب را دید.»
علی واعظ، مدیر پروژه ایران در گروه بین‌المللی بحران که از بازگشت به توافق هسته‌ای حمایت می‌کند، می‌گوید: « فید توئیتر اولیانوف نزدیک‌ترین چیز به به‌روزرسانی‌های بی‌درنگ درباره کارهای دیپلماتیک دقیق است که پشت درهای بسته انجام می‌شود. مقامات غربی با ارزیابی های خود کمی خجالت زده شده اند. ایرانی‌ها از میزان پیشرفت خود اغراق می‌کنند و چینی‌ها کارت‌های خود را نزدیک سینه نگه داشته‌اند. بنابراین به طور پیش فرض او به سخنگوی غیر رسمی مذاکرات تبدیل شده است .»
واعظ مدعی است: «او یک دیپلمات کلاسیک است، به دلیل میل خستگی‌ناپذیرش برای دیدن نیمه پر لیوان در حالی که در جدال درون سنگر دیپلماسی چندجانبه غوطه‌ور می‌شود. او در چند ماه گذشته یک‌دوجین بار مذاکرات هسته‌ای ایران را از فروپاشی و روابط ایران و آژانس بین المللی انرژی اتمی را از انحطاط نجات داده است».
اما منتقدان اولیانوف می‌گویند که دیپلمات روس صرفاً به نقش سنتی دولتش به‌عنوان حامی اصلی ایران در میان قدرت‌های بزرگ خدمت می‌کند و درگیر دیپلماسی برای کاهش اهرم‌های فشار آمریکا و تضمین بهترین توافق ممکن برای یک کشور متخد است. منتقدان معتقدند ایالات متحده و دیگر دولت های غربی به طور نابخردانه ای نقش بسیار برجسته ای را به نماینده روسیه به عنوان میانجی بین واشنگتن و تهران که مستقیماً با یکدیگر در وین مذاکره نمی کنند، قائل شده اند.
ریچارد گلدبرگ، مشاور ارشد بنیاد دفاع از دموکراسی‌ها (لابی ضدایرانی و مخالف برجام) که منتقد مذاکرات احیای توافق هسته‌ای است، گفت: «اولیانف در جهت مسکو متحد ایرانی‌ها است. اگر روس‌ها را در جایگاه راننده مذاکرات با ایران قرار دهید، مسلماً به نتایجی خواهید رسید که روس‌ها را در صندلی راننده قرار می‌دهد.»
گلدبرگ که در توییتر با اولیانوف درگیر شده است، افزود: «من او را یکی از افسران ارشد کمپین اطلاعات نادرست فدراسیون روسیه می‌دانم که از کشورهای مشتری تحت فشار جامعه بین‌المللی در مورد مسائل کنترل تسلیحات محافظت می‌کند». او ادعا کرد اولیانوف تلاش‌هایی را در وین برای ایجاد تردید در مورد استفاده بشار اسد، رئیس‌جمهور سوریه از سلاح‌های شیمیایی و محافظت از وی در برابر تحریم، هدایت کرده است. گلدبرگ گفت: «او یکی از بزرگترین مدافعان عمومی اسد بوده است».
صمیمیت مسکو و واشنگتن در وین
با این حال، دیپلماسی روسیه در ایران در تضاد شدید با رویکرد ستیزه جویانه مسکو نسبت به طیفی از موضوعات دیگر در قبال آمریکا قرار دارد، از جمله استقرار بیش از صدهزار نیرو در امتداد مرز روسیه با اوکراین، که به نگرانی مقامات اوکراینی و آمریکایی مبنی بر قصد حمله به این کشور دامن زده است.
در واقع، مذاکرات وین در حالی برگزار می‌شود که ایالات متحده و روسیه به سمت رویارویی بر سر اوکراین پیش می روند. اما روابط بین ایالات متحده و روسیه در وین قطعاً صمیمانه بوده است. آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه ایالات متحده، پس از دیدار با سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه در ژنو در 21 ژانویه، گفت که مذاکرات ایران "نمونه ای از چگونگی همکاری ایالات متحده و روسیه در مورد مسائل امنیتی مورد نگرانی مشترک" ارائه کرد. بلینکن گفت که یک پنجره کوتاه برای انعقاد توافق به سرعت در حال بسته شدن است و ممکن است چشم انداز احیای برجام در صورت عدم توافق در چند هفته آینده غیرممکن شود.
در همین حال، به نظر می رسد که تیم مذاکره کننده ایالات متحده به رهبری رابرت مالی، فرستاده ویژه، بر سر میزان انعطاف پذیری در مذاکرات هسته ای اختلاف نظر دارند. وال استریت ژورنال روز دوشنبه گزارش داد که معاون مالی، ریچارد نفیو، یکی از معماران توافق هسته ای 2015، پس از حمایت از موضع سختگیرانه تر در قبال ایران، از تیم مذاکره کننده خارج شده است. بر اساس این گزارش، دو عضو دیگر تیم نیز به دلایل مشابه از مشارکت کناره گیری کرده اند.
اما این اختلافات داخلی احتمالاً تأثیر چندانی بر تعاملات ایالات متحده و متحدان غربی آن با روسیه در ارتباط با مذاکرات پیرامون توافق هسته ای که رسماً به عنوان برنامه جامع اقدام مشترک یا برجام شناخته می شود، نداشت.
سخنگوی وزارت امور خارجه به فارین پالیسی گفت: «روسیه شریک مهمی در این مذاکرات است. ما به طور بسیار سازنده با روسیه، از جمله سفیر اولیانوف، در مورد بازگشت متقابل به برجام تعامل داریم، زیرا روسیه در حصول اطمینان از عدم پیشروی هسته‌ای ایران منافع مشترکی دارد. ما آماده همکاری با یکدیگر در مورد موضوعات مورد علاقه هستیم. ایران یک نمونه است. ما منافع مشترکی در احیای برجام داریم و این اهداف عمل‌گرایانه را با هم مخلوط نمی‌کنیم.»
یک دیپلمات ارشد غربی که خواست نامش فاش نشود به فارین پالیسی مدعی شد: «روسیه عبور ایران از آستانه هسته‌ای را تهدیدی بی‌ثبات‌کننده [در خاورمیانه] می‌بیند، همانطور که ما می‌بینیم. بنابراین، اگرچه ما با روس‌ها کاملاً در مورد [ایران] هم فکر نیستیم و تفاوت‌هایی در مورد توازن فشار و تحریم‌ها و چماق و هویج وجود دارد، اما من فکر نمی‌کنم گسست کاملی میان دیدگاه ما و آنها درباره مشکل موجود و اینکه ما چگونه مشکل را می بینیم، وجود داشته باشد..»
ما افراد بالغ و عملگرایی هستیم
اولیانوف ماه گذشته در مصاحبه با فارین پالیسی گفت: « ما افراد بالغی هستیم. ما عملگرا هستیم و موضوعات بحث برانگیز مانند درگیری بر سر اوکراین به مذاکرات ایران سرایت نمی کند. ما آماده همکاری با یکدیگر در مورد موضوعات مورد علاقه هستیم. ایران یک نمونه است. ما منافع مشترکی در احیای برجام داریم و این اهداف عمل‌گرایانه را با هم مخلوط نمی‌کنیم. »
او گفت: « ما هرگز درباره اوکراین، آمریکای لاتین، استرالیا یا هر چیز دیگری بحث نمی کنیم. ما این اهداف عمل‌گرایانه را با این مسائل بیگانه دیگر که ربطی به توافق هسته‌ای ایران ندارند، مخلوط نمی‌کنیم. وظیفه ما بسیار عملی است. و ما روی آن تمرکز می کنیم .»
اولیانوف گفت: « خروج دونالد ترامپ از توافق هسته ای ایران در ماه مه 2018 و تشدید تحریم ها علیه تهران به عنوان بخشی از "کارزار فشار حداکثری" ثابت شده است که به شدت برای ایالات متحده، اسرائیل، و عملا برای همه مضر است، زیرا ایران تصمیم گرفت که اگر طرف مقابل، یعنی ایالات متحده، به تعهدات خود عمل نکند، می توانند به طور قابل توجهی از تعهدات خود در مورد برجام عدول کنند -که من معتقدم که آنها حق داشتند این کار را انجام دهند-. در نهایت، نتیجه بسیار منفی است و هر چه زودتر روند را معکوس کنیم، بهتر است .»
وقتی اولیانوف ناجی دیپلماسی شد
یکی از دیپلمات‌های آشنا با مذاکرات به فارین پالیسی که خواست نامش فاش نشود، با توجه به ماهیت حساس مذاکرات هسته‌ای در گفتگو بات فارین پالیسی ادعا کرد: «با کنار گذاشتن انگیزه، روس‌ها بسیار سازنده عمل کرده‌اند و پیام‌های جدی به ایرانی‌ها در مورد میزان خطری که شکست مذاکرات دارد، داده‌اند. ایرانی‌ها حتی برای مدتی روس‌ها را نادیده می‌گیرند، اما وقتی روس‌ها می‌گویند "کاری که شما انجام می‌دهید غیرقابل قبول است و ما از شما محافظت نمی‌کنیم"، توجه ایرانی‌ها را جلب می‌کند. این لزوما آنها را متقاعد نمی کند، اما ایرانی ها به اطراف نگاه می کنند و می دانند که هیچ دوست دیگری ندارند».
به ادعای فارن پالیسی، در 29 نوامبر، یک هیئت جدید ایرانی به سرپرستی علی باقری کنی، دور هفتم مذاکرات را از سر گرفت. باقری کنی در ابتدا توافقات به دست آمده در شش دور مذاکرات تا ژوئن را رد کرد و بر محدود کردن مذاکرات به لغو تمامی تحریم‌های آمریکا تاکید کرد و نگرانی‌هایی را درباره تمایل تهران برای پیوستن مجدد به توافق هسته‌ای ایجاد کرد. باقری کنی تصریح کرد که علاقه ای به بحث در مورد تعهدات هسته ای ایران ذیل معاهده 2015 ندارد، موضعی که ایالات متحده و متحدان اروپایی آن، آن را بی معنی می دانستند. روسیه و چین اما از هیئت ایرانی خواستند توافقات قبلی را بپذیرند.
در ماه دسامبر، مقامات آمریکایی و اروپایی به طور فزاینده ای نسبت به چشم انداز بازگشت به توافق هسته ای 2015 ناامید شدند. در همین حال، ایران دچار یک تنش با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (IAEA) بود و دسترسی آژانس به دوربین‌های نظارتی در سایت تولید سانتریفیوژ در کرج، به شدت محدود شده بود (به علت یک حمله خرابکارانه منتسب به اسرائیل که یکی از دوربین ها را خراب کرده بود).
اما اولیانف بارها مداخله کرد تا مذاکرات را در مسیر درست نگه دارد، به گفته علی واعظ، « دیپلمات روس در ماه نوامبر باقری کنی را ترغیب کرد تا با مذاکره درباره تعهدات هسته‌ای ایران به موازات مذاکرات رفع تحریم‌ها موافقت کند. او گفت اولیانوف همچنین در متقاعد کردن تهران برای دیدار با رافائل گروسی، رئیس آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، در تهران برای حل و فصل اختلافات بر سر دسترسی بازرسان هسته‌ای مفید عمل کرده است. او همچنین نقش مهمی در متقاعد کردن تهران به موافقت با نصب مجدد دوربین آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در کرج و زمینه‌سازی دور هشتم مذاکرات، که در 27 دسامبر آغاز شد و انتظار می‌رود در فوریه به پایان برسد، ایفا کرد ».
اولیانوف گفت، «در طول مذاکرات، روسیه از ایران خواسته است تا هرگونه فعالیتی را که ناقض توافق هسته‌ای 2015 است متوقف کند، در حالی که آمریکایی‌ها را تحت فشار قرار داد تا آنچه را که به‌عنوان «سیاست فشار حداکثری» خود می‌داند، متوقف کنند یا حداقل تحریم‌های جدیدی را اعمال نکنند [در طول مذاکرات]».
اولیانوف گفت: «به نظر من، روسیه نقش یک واسطه صادق را بازی می کند. ما طرفداری نمی کنیم. اگر با ایرانی‌ها مخالف باشیم، علنا یا خصوصی از آنها انتقاد می‌کنیم، همینطور اگر همکاران غربی ما مرتکب اشتباه شوند، می‌توانیم با آنها مخالفت کنیم.»
نگاه ناظران به نقش اولیانوف در وین
یک دیپلمات که با مذاکرات آشناست معتقد است که بخشی از دلیل کمک روسیه به ایران این است که به دولت بایدن نشان دهد که «اگر در اوکراین بیش از حد با ما درگیر شوید، این خطر را در پیش دارید که موضوع [توافق با ایران] را تضعیف کنیم. مذاکراتی که به آن اهمیت می‌دهید و آن را بسیار مهم می دانید .»
دنی آیالون ، سفیر سابق اسرائیل در ایالات متحده، معتقد است که هدف نهایی دیپلماسی روسیه در مورد ایران، تضمین بهترین توافق ممکن برای تهران و در نتیجه تضعیف نفوذ واشنگتن در منطقه است. او گفت: «روسیه تمام تلاش خود را در مذاکرات انجام خواهد داد تا قدرت ایالات متحده را کمرنگ کند».
آندری کوزیرف که در دهه 1990 وزیر امور خارجه روسیه بود، گفت که در حوزه‌های انگشت شماری آمریکا و روسیه با یکدیگر همکاری کرده‌اند، در حال همکاری هستند و به همکاری ادامه خواهند داد که مهمترین آنها منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای و حفظ حق وتو در شورای امنیت سازمان ملل متحد؛ ۲ موضوعی که موقعیت روسیه را به عنوان یک ابرقدرت جهانی تقویت می کند.
کوزیرف گفت: «به طور کلی، همه چیز از بد به بدتر می‌رود و رویارویی در آینده قابل پیش‌بینی وجود خواهد داشت، تا زمانی که رژیم روسیه تغییر کند. اما به محض اینکه کارها به مشکل عدم اشاعه تسلیحات هسته ای می‌رسد، روسیه و ایالات متحده اساساً در یک طرف خواهند بود اما روسیه این تلاش را هم خواهد کرد تا بار دیگری را بر دوش ایالات متحده بگذارد».
کوزیرف گفت که او معتقد است که «روسیه از حذف برنامه هسته‌ای ایران خوشحال می‌شود، تا زمانی که مقصر آن مستقیماً متوجه اسرائیل و ایالات متحده باشد تا آنها را به دلیل استفاده یکجانبه از زور مورد انتقاد قرار دهد. و با این حال، اگر به نقشه نگاه کنید، ایران بسیار نزدیکتر به روسیه است تا آمریکا »./ اقتصادنیوز