گفت‌وگوی قطری‌ها با آمریکا پس از ایران
کمتر از یک هفته پس از تماس‌ها و دیدارهای وزیر خارجه قطر با همتای ایرانی‌اش، امیر قطر در واشنگتن با رئیس‌جمهور آمریکا دیدار کرد. جو بایدن و شیخ تمیم بن‌حمد آل‌ثانی، در سفر امیر قطر به واشنگتن، در کاخ سفید با یکدیگر گفت‌وگو کردند.
امنیت انرژی پس از حمله احتمالی روسیه به اوکراین با تمرکز بر تأمین گاز اروپا از طریق قطر و روابط با افغانستان نیز از محورهای این گفت‌وگو بود؛ اما از همه شواهد به نظر بدیهی می‌رسد که یکی دیگر از موضوعات مهم این سفر و گفت‌وگو، ایران بوده است. وزیر خارجه قطر البته پیش از اینکه با وزیر خارجه ایران تماس بگیرد و سپس به ایران بیاید، با همتای آمریکایی خود، آنتونی بلینکن نیز تماسی داشت. انجام این سفر امیر قطر اندکی پس از گفت‌وگوهایی که بین وزیر خارجه قطر و بلینکن و نیز مقامات ایران انجام شده بود، در کنار نقشی که قطر در سال‌های اخیر به‌عنوان میانجی تازه به دنبال آن بوده است، این مسئله را بدیهی می‌نمود که در این سفر، مسئله ایران به گفت‌وگو گذاشته خواهد شد و احتمالا پیام‌هایی نیز به وسیله قطر ردوبدل خواهد شد؛ اما صحبت‌های وزیر خارجه قطر از سویی و سناتور دموکرات آمریکایی از سوی دیگر، تأیید قطعی این مسئله بود. وزیر خارجه قطر هفته گذشته پس از تماس با بلینکن، با حسین امیرعبداللهیان تماسی تلفنی داشت و سپس پنجشنبه راهی تهران شد تا هم با وزیر خارجه گفت‌وگوی حضوری داشته باشد و هم با سیدابراهیم رئیسی، رئیس دولت سیزدهم، به گفت‌وگو بنشیند.
بن‌عبدالرحمن: از کانال‌ها برای نزدیکی رویکرد تهران و واشنگتن استفاده می‌کنیم
وزیر خارجه قطر در گزارش رسمی کشوری از محتوای دیدار رهبران دو طرف اعلام کرد امیر این کشور و رئیس‌جمهور آمریکا درخصوص مذاکرات هسته‌ای ایران رایزنی کرده‌اند. به گزارش ایسنا، محمد بن‌عبدالرحمن آل‌ثانی در گفت‌وگو با شبکه الجزیره گفت: شیخ تمیم بن‌حمد، امیر قطر، در دیدار با جو بایدن، رئیس‌جمهور آمریکا، درخصوص مسائل مختلفی از‌جمله مذاکرات هسته‌ای ایران رایزنی کرد. وی تأکید کرد: «ما از کانال‌های موجود با واشنگتن و تهران برای نزدیک‌کردن رویکردها استفاده می‌کنیم». وزیر خارجه قطر همچنین گفت: «رسیدن به توافق هسته‌ای با ایران برای ما مهم است؛ زیرا این امر منجر به ثبات در منطقه خواهد شد». محمد بن‌عبدالرحمن در بخش دیگری از گفت‌وگوی خود خاطرنشان کرد «دوحه تلاش می‌کند تهران را به اتخاذ اقدامات مثبت درخصوص کشورهای منطقه تشویق کند».
تشکر مرفی از تلاش قطر برای احیای برجام
اما آنچه موضوع سفر شیخ تمیم را واضح‌تر می‌کند، واکنش سناتور هم‌حزبی رئیس‌جمهور به این سفر است. کریس مرفی، سناتور دموکرات، پیش‌تر از گزینه‌های وزارت خارجه دولت بایدن حساب می‌شد و در دوران دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور پیشین آمریکا، دیدار مستقیمی نیز با محمدجواد ظریف، وزیر خارجه وقت ایران داشت. او در گفت‌وگو با الجزیره گفت: «از نقش قطر در تلاش برای بازگرداندن ایرانی‌ها به میز مذاکرات بسیار تشکر می‌کنیم». مرفی ادامه داد: «امیدوارم به کمک قطر بتوانیم تمام طرف‌ها را به توافق هسته‌ای بازگردانیم». وی همچنین خاطرنشان کرد: «امیدواریم یک گفت‌وگوی امنیتی منطقه‌ای برگزار شود و کشور قطر آماده است تا یک بازیگر اصلی در این گفت‌وگو باشد». مرفی اخیرا در توییتر بار دیگر به انتقاد از تصمیم ترامپ به خروج از برجام پرداخت. این سناتور دموکرات نوشت: «خروج ترامپ از برجام، تصمیمی که وزیر امور خارجه و دفاع او نیز با آن مخالف بودند، به‌عنوان یکی از احمقانه‌ترین و خطرناک‌ترین تصمیمات در عرصه سیاست خارجی در ۵۰ سال اخیر تلقی خواهد شد».
تلاش قطر در نقطه‌عطف مذاکرات
سفر امیر قطر به واشنگتن و سفر وزیر خارجه همین کشور به تهران در حالی انجام شد که خبرهای مهمی از متن و حاشیه گفت‌وگوهای برجام می‌رسید. در همین روزهای گذشته و در میانه دور همچنان هشتم مذاکرات احیای برجام در وین، هیئت‌های مذاکره‌کننده بار دیگر برای مشورت به پایتخت‌ها برگشتند؛ اما مواضع بازیگران برجام حاکی از آن بود که این بار این بازگشت برای «تصمیم سیاسی» انجام شده است. بازه زمانی این تنفس نیز به دقت مشخص نشد و برخی از کشورهای طرف مذاکره نیز مذاکرات را در آستانه مرحله پایانی خواندند تا مشخص شود احتمالا تصمیم اصلی برای سرنوشت توافق هسته‌ای بناست در بازگشت از این دور تنفس اتخاذ شود. از طرف دیگر، در همین بازه زمانی، وزیر خارجه ایران در یک سخنرانی که به گفته او پس از یک جلسه مهم در تهران انجام می‌شد، اعلام کرد ایران در صورتی که برای دستیابی به توافقی خوب لازم باشد، گزینه مذاکره مستقیم با ایالات متحده را نیز نادیده نخواهد گرفت. این صحبت امیرعبداللهیان البته با واکنش منفی هم‌جناحی‌هایش مواجه شد و او نیز کمی از این صحبت عقب‌نشینی کرد؛ اما اشاره به این مسئله از سوی او، نشان می‌داد گفت‌وگوها به نقطه‌ای رسیده است که ایران و آمریکا باید تصمیمات مهمی درباره اقدامات متقابل خود جهت بازگشت آمریکا به برجام و بازگشت ایران به تعهدات برجامی بگیرند و به همین دلیل وزیر خارجه به فکر بررسی این گزینه رسیده است که در این گام‌های آخر، نقش واسطه‌گری روس‌ها و اروپایی‌ها را کاهش دهد و تعامل مستقیم با ایالات متحده داشته باشد.
از واسطه برجامی به واسطه منطقه‌ای
این اتفاق البته همچنان نیفتاده است و معلوم هم نیست وزیر خارجه بخواهد یا بتواند در فاصله زمانی اندک، خود، دولت و حامیانش در دیگر قوا و نهادها را قانع کند که بعد از انتقادات و حملات مختلف جریان اصولگرا به گفت‌وگوهای مستقیم دولت حسن روحانی با ایالات متحده، حالا در زمانی که خودشان بر سر کار هستند، دست به چنین اقدامی بزنند؛ اما در عین حال، ایران لااقل یک گزینه غیر از گزینه اولیه خود را آزموده است. تا پیش از این، در جریان مذاکرات برجام و به دلیل قالبی که در نتیجه مخالفت ایران با حضور ایالات متحده پای میز مذاکره تنظیم شده بود، دیگر بازیگران برجامی، به‌خصوص روس‌ها و تا حدی اروپایی‌ها بودند که پیام‌های دو طرف را برای یکدیگر می‌بردند و می‌آوردند؛ در جلساتی که یکی در میان بدون حضور یکی از دو طرف برگزار می‌شد. این رویه البته با انتقادهایی در داخل مواجه بود؛ از سوی کسانی که بدیهی می‌دانستند طرف‌های اروپایی و روسی، زمانی که نظر ایران را برای ایالات متحده می‌برند و نیز در جلساتی که بدون حضور ایران برگزار می‌شود، به‌طور طبیعی تنها به نمایندگی ایران نمی‌پردازند و نظرات و منافع خود را نیز در این انتقال دخیل می‌کنند. در شرایطی که مذاکرات غیرمستقیم چالش‌های خود را دارد و دولت در مقابل گزینه مذاکره مستقیم با ایالات متحده همچنان مشغول کلنجار است، سفرهای قطری‌ها در همین بازه زمانی و با این فاصله کم به تهران و واشنگتن، نشانه‌ای از این است که فعلا گزینه سومی به کار گرفته شده است؛ واسطه‌ای که خود پای میز مذاکرات برجام حضور ندارد و البته به دنبال جایگاه عمان به‌عنوان میانجی امین و قدیمی در منطقه است، پیام‌های دو طرف را منتقل کند.
سازی که صدایش بعدها درمی‌آید
از محتوای صحبت‌های امیر قطر با جو بایدن نیز مانند محتوای صحبت‌های وزیر خارجه این کشور با رئیسی و امیرعبداللهیان، تقریبا هیچ چیز منتشر نشده است؛ کم‌وبیش همان‌طور که پیش‌تر از محتوا و جزئیات گفت‌وگوهای وزیر خارجه عمان با دو طرف چیزی به رسانه‌ها نمی‌رسید. بااین‌حال، باز مانند دیدارهای عمانی، پیامدها و نتایج گفت‌وگوهای انجام‌شده در روزهای گذشته بین قطری‌ها با دو طرف در تهران و واشنگتن، در روزها و شاید هفته‌های آینده خودنمایی خواهد کرد؛ زمانی که دو طرف تصمیم‌های نهایی خود را بگیرند و نمایندگان خود را دوباره به وین بفرستند تا شاید این بار از مذاکراتی که آن هم بدون انتشار اخبار و جزئیات چندانب پیش رفته است، خبرهای مهم‌تری منتشر شود و تکلیف فرایند احیای برجام روشن‌تر شود.