نقش ۳ فاکتور در رابطه ایران با روسیه

بیش از پنج قرن است روابط رسمی با روسیه داریم، از دوران صفویه، روابط فرهنگی هم همیشه در کنار روابط دیگر مطرح بوده، اما به ظرفیت‌های مردمی در این روابط کمتر توجه شده است.

سیدابراهیم رئیسی به زودی تهران را به مقصد روسیه ترک خواهد کرد، این سفر از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است.

کاظم جلالی، سفیر ایران در روسیه در این‌باره می‌گوید: «این سفر می‌تواند نقطه عطفی در روابط نوین بین روسیه و جمهوری اسلامی ایران باشد. سفیر ایران این دیدار را نمادی از برخورد ایران با سیاست یکجانبه‌گرایی در برابر غرب خوانده است.»

به نظر می‌رسد در سفر رئیسی به روسیه سند تفاهم ۲۰ساله میان ایران و روسیه توسط رؤسای جمهور دو کشور به امضا برسد. چرخش قابل محسوس در سیاستگذاری‌های کلان میان تهران و مسکو زیر رصد نهاد‌های نظامی و امنیتی در امریکا قرار گرفته است.

نشریه فارین پالیسی در گزارشی نوشته است که پنتاگون نگران نزدیکی ایران و روسیه به یکدیگر است. همزمان با نزدیک‌شده به موعد دیدار رئیسی با پوتین، در کاخ کرملین گروه‌های لیبرال و احزاب اصلاح‌طلب با راه انداختن کمپین‌های رسانه‌ای به گونه‌ای وانمود می‌کنند که روسیه شریک راهبردی جمهوری اسلامی ایران نبوده و کشوری غیرقابل‌اعتماد است. به باور تفسیرگران، همزمان شدن نگرانی وزارت دفاع امریکا و لیبرال‌های داخلی از همکاری‌های راهبردی ایران و روسیه قابل‌تأمل است.

رضا ملکی، رایزن سابق فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در روسیه درباره سفر رئیس‌جمهور به این کشور به «مشرق» می‌گوید: «این سفر می‌تواند سرآغازی برای این تحول در روابط باشد و امیدواریم بعضی از گره‌ها، موانع و چالش‌های فنی در روابط در این سفر برداشته شود.» این دیپلمات وزارت امور خارجه اعتقاد دارد که رئیسی در سفر به روسیه باید علاوه بر امضای اسناد همکاری‌های اقتصادی، سیاسی و نظامی، نیم‌نگاهی به رابطه فرهنگی با اولویت مسلمانان روس در آن کشور داشته باشد. در ادامه اظهارات رضا ملکی، رایزن سابق فرهنگی ایران در مسکو آمده است.

نقش ایران و روسیه در استقرار امنیت منطقه‌ای

روابط ایران و روسیه پس از انقلاب اسلامی و نیز از فروپاشی شوروی وارد یک عرصه و فاز جدیدی شده که تا امروز این روند رو به گسترش بوده است و ادامه دارد.

به نظر می‌رسد ما هنوز تجارب و زمینه‌ها و فرصت‌های خالی بسیار زیادی داریم که می‌توانیم از آن‌ها به نفع منافع دو کشور روسیه و جمهوری اسلامی ایران استفاده کنیم.

نکته‌ای که حائز اهمیت است آن است که به هر حال با توجه به تحولات منطقه و اتفاقاتی که به خصوص در سال‌های اخیر روی داده است که آخرین تحول مهم را می‌توانیم بحث افغانستان و تحولات قزاقستان بدانیم، در همه این حوادث هم‌گرایی و هم‌افزایی جمهوری اسلامی ایران با فدراسیون روسیه می‌تواند به ایجاد ثبات، امنیت و صلح پایدار در منطقه کمک کند.

در بحث روابطمان با روسیه در سه لایه این روابط را می‌توانیم تحلیل کنیم؛ لایه اول مربوط به روابط و منافع دوجانبه است. لایه دوم تأثیر این روابط در سطح منطقه و سومین لایه تأثیر این روابط در عرصه بین‌الملل با توجه به جایگاهی که ایران و روسیه در عرصه بین‌الملل و در محافل و سازمان‌های بین‌المللی دارند، قابل تفسیر است.

به هر حال در هر سه لایه این روابط می‌تواند مؤثر باشد. رویکرد دولت سیزدهم به گسترش روابط با روسیه و چین و شعار وزارت امور خارجه ما مبنی بر روابط خارجی متوازن، فصل جدیدی از روابط را پدید آورده است.

رابطه اقتصادی ایران و روسیه پایدار نیست

آخرین توافق جامعی که بین ایران و روسیه تدوین شده، مربوط به دوره دولت اصلاحات است که گویا فرآیندش تکمیل نشده است.

نکته مهمی که معمولاً در رابطه با روسیه کمتر به آن توجه می‌شود، حوزه روابط فرهنگی است. اگر ما روابط استراتژیک را یک رابطه پایدار و باثبات بدانیم، باید به درک، علاقه و اراده متقابل برسیم.

بسیار روشن است که ما و روسیه در امور سیاسی، امنیتی و نظامی با سرعت و به خوبی به هم نزدیک شده‌ایم، به عنوان نمونه در مقابله با جریان تروریسم در سوریه به منصه ظهور می‌رسد و تأثیراتش کاملاً روشن است. در روابط سیاسی نیز میان دو کشور مشکلی نیست، زیرا رؤسای جمهور و دیپلمات‌ها به سهولت باهم رفت‌وآمد می‌کنند ولی وقتی شما اراده کنید که روابط تجاری و اقتصادی بین ایران و روسیه اتفاق بیفتد، حاکمیت دو کشور اراده می‌کنند، اما در عمل آن گونه که انتظار می‌رود و مطالبه می‌کنند و می‌خواهند کار پیش نمی‌رود. خب باید اینجا به این توجه کرد که صرف اراده حاکمیت برای گسترش روابط و ایجاد روابط راهبردی کفایت نمی‌کند. اینجا نشان می‌دهد که عوامل دیگری می‌آید و در مسئله تأثیر می‌گذارد، یعنی عواملی که خارج از حاکمیت‌ها هستند (خارج از حاکمیت روسیه و خارج از حاکمیت ایران).

ما تقریباً بیش از پنج قرن است روابط رسمی با روسیه داریم، از دوران صفویه، روابط فرهنگی هم همیشه در کنار روابط دیگر مطرح بوده، اما به ظرفیت‌های مردمی در این روابط کمتر توجه شده و بی‌توجهی به این قضیه، آثار و خساراتی را در حوزه‌های روابط اقتصادی سیاسی و امنیتی هم ایجاد کرده است. مادامی که مردم دو کشور، درک متقابل از هم نداشته باشند، کار‌ها به خوبی پیش نمی‌رود، به هر حال بدنه اقتصادی دو کشور باید علاقه‌مند به کار باهم و تعامل اقتصادی باشند. خب ما این علاقه را نمی‌بینیم. بخشی ممکن است به مسائل فنی، اقتصادی و ریتمیکی و مسائل دیگر مربوط باشد، اما طبیعتاً یک بخشی از این قضیه به عدم‌شناخت و عدم‌تمایل مربوط می‌شود که این را باید فکر کرد. اگر ما قرار است روابط راهبردی داشته باشیم و این روابط استراتژیک اثربخش بوده، در بلندمدت تداوم داشته باشد. باید ضمانت‌هایی داشته باشیم و هیچ‌چیز به اندازه نگرش مردم و افکار عمومی در تثبیت و تعمیق این روابط تأثیرگذار نیست.

نقش ۳ فاکتور در رابطه با روسیه

نقش افکار عمومی در حوزه روابط خارجی، نقش انکارناپذیری است. ما باید به این موضوع توجه کنیم. در روابط ما با روسیه سه عامل بسیار مؤثر است؛ اول آنکه روسیه به هر حال کشور همسایه ماست، این همسایگی ارتباطی به دولت در ایران یا دولت حاکم در روسیه ندارد، این همسایگی لایتغیر است، همیشه بوده، هست و خواهد بود. دوم نسبت روسیه با استکبار، امریکا و غرب است که روسیه گسترش امریکا و غرب در پیرامون خودش را برنمی‌تابد، این مسئله منحصر به دولت آقای پوتین نیست. مسئله سوم نسبت روسیه با اسلام و مسلمانان است. حدود ۲۰ درصد از جمعیت روسیه مسلمان هستند، مسلمانانی که زادگاه‌شان، سرزمین مادری‌شان روسیه است، مهاجر نیستند و این نکته بسیار مهم است.

تجربه ۷۰سال دوران کمونیست شوروی و سرکوب مسلمانان و واگرایی، باعث شده است امروز پس از دوران شوروی، روسیه دیگر نسبت به اسلام و مسلمانان موضع واگرا ندارد بلکه موضع هم‌گرا دارد. این جمعیت ۲۰ درصدی در امور روسیه، در سرنوشت روسیه، وزن‌شان وزن بیشتر از ۲۰ درصد است.

توجه ایران به مسلمانان روسیه

جا دارد در سفر رئیسی به روسیه ایشان در مسجد جامع مسکو که بزرگ‌ترین مسجد اروپا محسوب می‌شود، در یکی از نماز‌ها حضور پیدا کنند، بازتابش در جامعه نه فقط مسلمانان روسیه بلکه در مسلمانان آسیای مرکزی و قفقاز خیلی مهم است. تأکید می‌شود که ایشان با علمای مسلمان و رؤسای ادارات دینی روسیه دیدار داشته باشند. همچنین دیدار جناب رئیسی با اسقف اعظم کلیسای ارتدوکس روسیه نشانگر احترام و تعاملمان با ادیان خواهد بود.

منبع: روزنامه جوان