ماهیگیری روحانی ازآب گل‌آلود برجام/در ۶دور مذاکره عراقچی چه گذشت؟
آنچه که دولت حسن روحانی قصد داشت از آن به عنوان یک دستاویز سیاسی و انتخاباتی مورد بهره‌برداری قرار دهد، تبدیل به یک مطالبه زیاده‌خواهانه برای غرب در مذاکرات شده بود.
پس از شکست دونالد ترامپ رئیس‌جمهور سابق آمریکا و روی کار آمدن بایدن، نقطه روشنی در ذهن جبهه اصلاحات و اعتدال برای پیروزی در انتخابات ریاست جمهوری ۱۴۰۰ در لحظات پایانی شکل گرفت.
در مرحله‌ی اول تصور داشتند که بایدن پس از حضور در کاخ سفید به وعده‌های قبل از انتخابات خود مبنی بر بازگشت به برجام عمل خواهد کرد درحالی که این اتفاق نیفتاد. جو بایدن هم مانند سلف سابق خود ثابت کرد که صرفاً برای حفظ پرستیژ می‌تواند در حرف، نه در عمل، پایبند به قانون و تعهدات باشد؛ رفتاری که نشان داد رؤسای جمهور آمریکا همواره سردسته بزرگترین باند متخلفین از قانون و مسائل انسانی هستند.
با همه ادعاهای تیم جدید کاخ سفید و سخنانی که درباره بازگشت به برجام می‌زدند، سرانجام مذاکرات وین شکل گرفت. هدف از این مذاکرات لغو تحریم‌هایی بود که یک بار در برجام رفع شده بود؛ اما به دلیل نواقص موجود در توافق سال ۲۰۱۵، ترامپ بدون آنکه پاسخگوی کسی باشد، با یک امضا همه‌ی آنها را مجدداً علیه ملت ایران اعمال کرد.
البته یک سال پس از آنکه آمریکایی‌ها از برجام خارج شدند، ایران نیز در راستای برجام و قوانین بین‌المللی اقدام به لغو برخی از محدودیت‌های هسته‌ای خود کرد.
سقوط برجام و انزوای یک جریان سیاسی
به موازات برگزاری مذاکرات در وین، زمان در تهران به ضرر یک جریان سیاسی حامی برجام رو به اتمام بود؛ جریانی که طی ۸ سال قبل حیات سیاسی خود را در سازش با جهان غرب می‌دید و شعار عادی‌سازی روابط با آمریکا سرمی‌داد. این جریان بارها در ماجرای انعقاد برجام در سال‌های ۹۴ تا ۹۶ علاوه بر حمایت غیرمستقیم از سیاست‌های دولت دموکرات باراک اوباما، با تخریب طیف‌هایی سیاسی منتقد توافق هسته‌ای در داخل، بستر را جهت پیروزی و بهره‌برداری سیاسی در دو انتخابات مجلس دهم و ریاست‌جمهوری دوازدهم فراهم کرد.
بررسی فضای مذاکرات احیای برجام در شش دوره‌ی قبلی نشان می‌دهد سه کشور اروپایی علاقه زیای به اعمال مجدد محدودیت‌های هسته‌ای کشورمان داشتند و هیچ برنامه و چارچوب خاصی هم برای لغو تحریم‌ها و بازگشت آمریکا به اجرای تعهداتش نداشتند.
ادعاهای روحانی درباره تحریم‌ها؛ «می‌خواهم با بولدوزر دیوار تحریم را بشکنم»
اما در تهران رئیس جمهور سابق معتقد بود که امکان خاتمه این چالش وجود دارد. حسن روحانی در همین خصوص گفت: «دولت مصمم است که تحریم‌ها را بشکند و از نظر من این تحریم شکسته است.»
وی در مقطعی دیگر تاکید می‌کرد: «بنده مذاکرات وین را روزانه مطالعه می‌کنم و می‌بینم که دیوار بلند تحریم هر روز تکه‌ای از آن به پایین می‌ریزد و خراب می‌شود. اگر همه دست به دست هم دهیم، در یک زمان کوتاه، کل دیوار تحریم خراب می‌شود. حالا ما می‌خواهیم با بولدوزر این دیوار را جمع کنیم اما برخی می‌گویند که با فرغون و بیل این کار را بکنید که اگر با فرغون و بیل این کار را انجام دهیم، دیرتر به نتیجه می رسیم اما اشکال ندارد. بگذارید این تحریم تمام شود و کنار برود.»
روحانی در سخنرانی دیگری نیز مدعی بود اگر اختیارات کافی به عراقچی داده شود، توافق قابل انجام است؛ وی در این خصوص می‌گفت: «برویم اختیارات را به آقای عراقچی بدهیم که به وین برود و آنجا اعلام کند تا توافق شود و تحریم برداشته شود. حالا این وسط یک پیچ و خم‌هایی وجود دارد که نمی‌خواهم وارد آن بشوم و شور و شوقی که این روزها در مردم وجود دارد را خراب کنم.»
عراقچی: ملاک ما انجام توافق در دولت فعلی (روحانی) نیست
اما ادعاهای روحانی با اظهارات سایر مسئولین همخوانی نداشت. «سید عباس عراقچی»، مذاکره‌کننده ارشد سابق کشورمان در مذاکرات وین تاکید می‌کرد حل مسائل باقی مانده ساده نیست. او می‌گفت: «مسیری زیادی را تا الان آمده‌ایم و به اواخر کار نزدیک شدیم، ولی باقی‌مانده مسیر، همان‌طور که قبلاً عرض کردم، مسیر ساده‌ای نخواهد بود.
به گفته او «ما وقتی توافق خواهیم کرد که به خواسته‌های ملی خود رسیده باشیم و منافع ملی و مواضع اصولی و قطعی نظام که دنبال آن هستیم، محقق شده باشد.»
عراقچی تاکید می‌کرد: «طبیعتا امیدوار هستیم که در همین دولت [تحقق منافع ملی] انجام شود و امیدوار هستیم که هر چه زودتر انجام شود، ولی این ملاک ما برای رسیدن به توافق نیست، ملاک ما رسیدن به یک توافق خوب است.»
بندهای رفع تحریم در پیش‌نویس جدید ایران
بنابر اطلاع خبرنگار مهر، موضوعات توافق شده در شش دوره از مذاکرات احیای برجام عمدتاً در خصوص فعالیت‌های هسته‌ای کشورمان بود و مباحث و گفتگوهای کوتاهی در حوزه سازوکارها برای رفع تحریم‌ها صورت گرفت.
سعید خطیب‌زاده سخنگوی وزارت امور خارجه کشورمان در پاسخ به سوال خبرنگار مهر، مبنی براینکه «طرف‌های غربی تلویحاً علاقه‌مندی خود را در خصوص پیش‌نویس‌های شش دوره‌ی گذشته مذاکرات وین اعلام کردند، اما براساس اطلاعات موجود، عمده مطالب بحث شده در این پیش‌نویس‌ها موضوع محدودیت‌های هسته‌ای کشورمان بوده است و در خصوص رفع تحریم‌ها علیه کشورمان صحبتی نشده است؛ آیا شما این موضوع را تأیید می‌کنید؟» گفت: «اجازه بدهید بگویم ما نیز به ۶ دور مذاکره و پیش‌نویس‌های قبلی علاقه داریم؛ اما آنها پیش‌نویس بوده است. براساس سیاست دولت، تمرکز اصلی و قطعی ما رفع تحریم‌ها است و بندهای رفع تحریم را در پیش نویس جدید که مبتنی بر پیش نویس قبلی است ارائه کردیم، تا موقعی که منافع لغو تحریمی حاصل نشود، نمی‌شود درباره بندهای دیگر اظهارنظر کرد.»
سخنگوی وزارت امور خارجه کشورمان تصریح کرد: «مردم از مذاکره کنندگان انتظار دارند منافعشان به صورت قطعی و با دقت لحاظ شود و دولت ایران عزم جدی داشته برای اینکه به توافق خوب برسد.»
خطیب‌زاده همچنین تاکید کرد: «بهتر است طرف مقابل با پیشنهادات مشخص درباره متونی که ایران ارائه کرده به خصوص در مورد بخش‌های رفع تحریمی به وین برگردد.»
علی باقری معاون سیاسی وزارت امور خارجه که مذاکره‌کننده ارشد کشورمان که در وین حضور دارد، درخصوص گفتگوها درباره مسأله رفع تحریم‌ها می‌گوید: «هنوز در موضوع تحریم‌ها، فرآیند جدی و واقعی آغاز نشده است. البته چند پیش‌نویس بین طرفین مبادله شده است اما نکته مهم آن است که از نظر ما هر تحریمی که متناقض با مفاد برجام باشد باید لغو شود؛ چه این تحریم‌ها در دوران اوباما وضع و اعمال شده باشند چه در دوران ترامپ، چه بایدن. همینطور همه تحریم‌های مرتبط با برجام و تمامی تحریم چ‌هایی که تحت کارزار فشار حداکثری دولت قبلی اعمال شده‌اند، چون مرتبط با برجام است می‌بایست لغو شوند.»
به گفته باقری، «پیش‌نویس‌هایی که از ۲۰ ژوئن باقی مانده موارد اختلافی بسیاری دارد. موضوع تضمین و همینطور موضوع راستی‌آزمایی از جمله مواردی است که هنوز بین طرفین اختلاف وجود دارد و می‌بایست در طول مذاکرات برطرف شوند تا بتوانیم به یک توافق مورد قبول دوطرف دست یابیم.»
برآیند اظهارات مقامات وزارت امور خارجه و دیپلمات‌های حاضر در مذاکرات وین نشان می‌دهد آنچه که دولت حسن روحانی قصد داشت از آن به عنوان یک دستاویز سیاسی و انتخاباتی مورد بهره‌برداری قرار دهد، تبدیل به یک مطالبه زیاده‌خواهانه برای غرب در مذاکرات شده بود که با اقدام اخیر تیم مذاکره‌کننده جدید در ارائه دو سند در موضوعات رفع تحریم‌ها و اقدامات هسته‌ای، خنثی شد./ مهر