عبور قیمت زعفران از ۴۳ میلیون تومان/سود 700میلیاردی به جیب چه‌کسی می‌رود؟
زعفران همیشه ادویه گران‌قیمتی بوده اما قیمت نجومی این روزهای آن را کمتر کسی پیش‌بینی می‌کرد. هر کیلوگرم زعفران در هفته‌های اخیر در محدوده 43میلیون تومان معامله می‌شود. در بازار خرده‌فروشی، مصرف‌کنندگان برای هر مثقال زعفران می‌بایست بیش از 190هزار تومان بپردازند. رسیدن زعفران به زیر سقف 200هزار تومان در بازار داخلی در حالی است که تا 2ماه پیش، قیمت هر مثقال زعفران نهایتا 80هزار تومان بود.
در 2سال اخیر به‌رغم افزایش هزینه تولید، قیمت زعفران بیشتر در محدوده هرکیلو 6تا8میلیون تومان باقی مانده بود، در این میان بعضی تولیدکننده‌ها توانستند محصولشان را درنهایت کیلویی 9میلیون تومان بفروشند. این تثبیت قیمت برای زعفران‌کاران خوشایند نبود و انگیزه تولید را کاهش داد. مشکلات کم‌آبی و خشکسالی در سال زراعی گذشته نیز مزید بر علت شد، نتیجه آنکه؛ افت تولید زعفران در ایران، بلندترین جهش را در قیمت طلای سرخ در عرصه بین‌المللی و البته بازار داخلی به همراه داشت؛ جهش قیمتی که در چند سال اخیر بی‌سابقه بوده است.
گرانی زعفران به سود تولیدکننده است
«تا پیش از این هم 80درصد تولید زعفران به مصرف صادرات می‌رسید و فقط 20درصد در بازار داخلی توزیع می‌شد، اما در شرایط کنونی با توجه به ارزآوری و اشتغال‌زایی صادرات و با توجه به قیمت پایین زعفران در ماه‌های گذشته در بازار جهانی، معتقدم افزایش قیمت این کالا در ایران می‌تواند با افزایش قیمت جهانی، درآمد ارزی کشور را افزایش دهد.»
رئیس اتحادیه صادرکنندگان زعفران ضمن بیان این مطلب، در بیان علت گرانی اخیر این محصول می‌گوید: «در چند سال گذشته چون تولید بسیار بیشتر از تقاضا بود، هر سال مقدار قابل‌توجهی زعفران روی دست کشاورز، تاجر و صادرکننده می‌ماند و به همین دلیل قیمت‌ها رشدی نداشت.
امسال اما با توجه به کاهش قابل‌توجه تولید، تقاضا بیش از عرضه است و طبیعتا قیمت‌ها افزایش پیدا کرده و این رشد قیمت قطعا مصرف را بیش از پیش کاهش خواهد داد.» غلامرضا میری، با این حال، از این افزایش قیمت به‌عنوان فرصت یاد می‌کند و می‌افزاید: «سال‌ها پیگیر این بودیم که با افزایش قیمت زعفران، شرایط بهتری برای کشاورزان ایجاد شود، افزایش قیمت جهانی زعفران و برگشت آن لااقل به بهای 3تا 4سال پیش می‌تواند فرصت بسیار خوبی در این زمینه باشد.»
قیمت بالا، دلالان را حذف کرده است
در پی تشکیل بازار زعفران در بورس کالا و به‌روز‌شدن کشاورزان و اطلاع آنها از آخرین قیمت‌های بازار از یک‌سو و خرید حمایتی زعفران با قیمتی مناسب از سوی دیگر، معضل دلالی را در بازار زعفران از بین برده و تولیدکنندگان به‌طور مستقیم با واحدهای بسته‌بندی و صادرکننده‌ها در ارتباطند. این شرایط باعث شده زعفران‌کاران مستقیم در سود حاصل از صادرات سهیم باشند و این عامل در افزایش تمایل آنها به عرضه محصولشان در بازارهای بین‌المللی افزوده است. مجموعه این دلایل باعث شده کارشناسان، رونق صادرات را به سود زعفران‌کاران بدانند. میری در این زمینه می‌گوید: «معتقدم بهتر است اجازه دهیم بازار صادرات رونق بگیرد و صادرات کار خودش را بکند.»
زعفران از بقیه محصولات گران‌تر نیست
افزایش 3برابری قیمت زعفران اگرچه شوکی به بازار داخلی تلقی می‌شود اما با توجه به تغییر قیمت دیگر محصولات ازجمله کالاهای اساسی و پرمصرف، شاید چندان هم برای عموم مصرف‌کنندگان دارای اهمیت نباشد. عضو شورای ملی زعفران معتقد است: آنچه باعث جنجال شده افزایش یکباره قیمت زعفران است، نه افزایش قیمت آن. میری می‌افزاید: «در سال‌های اخیر قیمت همه محصولات مصرفی چند برابر شده ولی قیمت زعفران 2سال است که تغییری نداشته و این موضوع زعفران‌کاران را در تنگنا قرار داده است. چیزی که این روزها باعث جنجال شده این است که بعد از 2سال، حالا یکباره قیمت زعفران بالا رفته و از مثقالی حدود 50-60هزار تومان به 180تا 190هزار تومان رسیده که برای خریدارها کمی شوکه‌کننده بوده است.»
خیز ایران برای زعفران 1500دلاری
ایران نخستین تولیدکننده زعفران در دنیاست اما تا به حال نتوانسته به اندازه سهم خود در تعیین قیمت جهانی نقش داشته باشد. کارشناسان بر این اعتقادند که رشد قیمت زعفران فرصت خوبی برای کنترل قیمت در بازارهای جهانی در اختیار ایران قرار می‌دهد. به‌گفته میری، تا پیش از قیمت‌های اخیر، زعفران حداکثر 600دلار در بازارهای جهانی به فروش می‌رسید درحالی‌که امروز قیمت به 1000تا حتی 1300دلار رسیده و این ظرفیت وجود دارد که قیمت جهانی تا 1500دلار هم بالا برود. «اگر قیمت پایه زعفران افزایش پیدا کند و از این قیمت حمایت شود، نرخ جهانی تا کیلویی1500دلار هم بالا خواهد رفت چون در دنیا کشور دیگری وجود ندارد که بتواند در زمینه تولید زعفران با ما رقابت کند و این شرایط دست ایران را در زمینه تعیین قیمت جهانی باز می‌گذارد.»
طرحی که به نتیجه رسید
زعفران بعد از 2سال تثبیت نرخ امسال جهش 3برابری قیمت را تجربه می‌کند و با اینکه کاهش تولید عامل مهمی در این جهش قیمت بوده اما از کنار تأثیرگذاری طرح وزارت جهادکشاورزی در تضمین قیمت 20.5میلیونی زعفران نیز نمی‌توان بی‌تفاوت گذشت. طرحی که با ایجاد تضمین‌های لازم برای تولیدکننده مانع از فروش زعفران به «هرقیمتی» به دلالان شد و به بازار این کالا وجاهتی بیشتر بخشید.
حال که قیمت بازار به دو برابر نرخ تضمینی رسیده، هرگونه تغییر سیاست دولت در قبال زعفران تا چه حد می‌تواند در بازار این محصول اثرگذار باشد؟ رئیس اتحادیه صادرکنندگان زعفران معتقد است: خرید حمایتی نقش پررنگی در گرانی زعفران نداشته و آنچه جهش بلند قیمت این کالا را باعث شده، فقط کاهش تولید بوده است. میری می‌گوید: «20.5میلیون تومان برای هر کیلوگرم، بالاترین قیمت اعلام شده برای خرید حمایتی است، درحالی‌که ما هم‌اکنون هر کیلو زعفران را حداقل 32میلیون تومان خریداری می‌کنیم.»
دلیل دیگری که این عضو شورای ملی زعفران برای کم‌اثر بودن خرید حمایتی در گرانی طلای سرخ می‌آورد این است که سال گذشته نیز همین قیمت برای خرید حمایتی اعلام شد اما چون فراوانی تولید بود، نه‌تنها قیمت به پایه اعلام شده نرسید بلکه از محدوده 8تا 9میلیون تومان فراتر نرفت. میری می‌افزاید: «نه‌فقط من، بلکه هیچ کارشناسی قبول ندارد که قیمت امروز زعفران به‌دلیل حمایت باشد. بازار زعفران را هم مثل دیگر کالاها عرضه و تقاضا کنترل می‌کند و اگر امسال هم تولید کشور به اندازه پارسال بود، مازاد عرضه بر تقاضا اجازه افزایش قیمت را نمی‌داد.»
سود 700میلیاردی به جیب چه‌کسی می‌رود؟
فروش زعفران‌هایی که با تعهد صادراتی از سازمان تعاون روستایی خریداری شده و حالا خریدار قصد فروش آن در بازار داخلی را دارد، موضوعی است که در هفته‌های اخیر فعالان حوزه تولید و صادرات زعفران را درگیر خود کرده و پای مجلس را هم به میان آورده است. 46تن زعفران مانده در انبارهای سازمان تعاون روستایی که 2سال پیش به شکل خرید حمایتی با قیمت 8تا 9میلیون تومان از کشاورز خریداری شده بود، حالا ممکن است با قیمت بالای 40میلیون تومان سر از بازار داخلی درآورد و حالا که زعفران‌کاران به قیمت‌های جدید دل خوش کرده‌اند، نرخ را بشکند. این درحالی است که مابه‌التفاوت و سود کلان این خرید و فروش پرماجرا نیز نه به جیب کشاورز بلکه تنها به جیب خریداری می‌رود که مشخص نیست با استفاده از کدام رانت موفق به رفع تعهد صادراتی این زعفران‌ها شده است. با اعتراض تولیدکنندگان و صادرکنندگان، کمیسیون اصل 90 مجلس در حال بررسی ابعاد مختلف این ماجرا و کشف تخلفات احتمالی است. رئیس اتحادیه صادرکنندگان زعفران در این خصوص می‌گوید: سود 700میلیارد تومانی این معامله اگر به جیب کشاورز می‌رود ما استقبال می‌کنیم، ولی اینگونه نیست و باید پیگیری شود که چرا این تعهد برداشته شده و سود حاصل از آن به جیب چه‌کسی می‌رود. کمیسیون اصل 90 مجلس در حال بررسی جزئیات این ماجراست. این زعفران برای حمایت از کشاورز و تنظیم بازار توسط دولت خریداری شده و حالا مشخص نیست فروش آن به قیمت روز و ایجاد انحصار در بازار چگونه می‌تواند هدف حمایت از کشاورز و تنظیم بازار را محقق کند./ روزنامه همشهری