مقررات وام گرفتن از بانک 133 سال پیش!

بانک شاهی که بارون جولیوس دو رویتر امتیاز آن را در سال 1267ش از ناصرالدین‌شاه گرفت، مدتی بعد از افتتاح در 11 بهمن همان سال، کار پرداخت وام را به تجار آغاز کرد. پیش از آن بازرگانان از صراف‌های داخل بازار، وام‌هایی با بهره 18 تا 30 درصد می‌گرفتند و افرادی مانند محمدتقی صراف در این زمینه شهرت فراوان و البته بدی داشتند. با تأسیس بانک شاهی و در باغ سبزی که این بانک به تجار نشان می‌داد، تعدادی از بازرگانان ایرانی به سراغ آن رفتند تا وام بگیرند؛ اما با چند مشکل عمده روبه‌رو شدند. بانک مدعی بود که بهره دریافتی‌اش 12 درصد است، اما آن‌قدر مقررات و دستورالعمل‌های پیچیده داشت که درنهایت سود بانک از 40 درصد هم تجاوز می‌کرد. افزون بر این، بانک از تجار دو ضامن برای پرداخت وام می‌خواست، تاجرانی که در بازار اعتبار داشته و برای بانک شناخته‌شده باشند. وام‌گیرنده در ذیل ورقه تعهدنامه چنین می‌نوشت: «دین ثابت است. انشاءا... از حال تحریر، بعد از انقضای شش ماه کارسازی می‌نمایم.» به این ترتیب، در وام‌های عهد قجر، چیزی به نام قسط باب نبود، بدهکار باید سر شش ماه اصل وام را با سود تعیین شده، تأدیه می‌کرد و به اصطلاح، به پرداخت «رأسی» آن مبادرت می‌ورزید. بانک شاهی که مدعی بود بعد از مدتی، بساط نزول‌خواران را از بازار جمع می‌کند، خودش در ردیف یکی از بدترین آن‌ها قرار گرفت و چون از قوه قهریه و نظامی هم برخوردار بود، اصلاً با بدهکاران مماشات نمی‌کرد و بلافاصله بعد از حال شدن دین، یا ضامن‌ها را مجبور به پرداخت می‌کرد یا ودیعه وام‌گیرنده را ضبط و به نام بانک می‌کرد./ خراسان