احیای برجام؛ خیلی دور-خیلی نزدیک

گروه سیاسی فردا: نشست بروکسل برگزار شد و نتیجه اش این بود که مذاکرات وین پیش از پایان نوامبر از سرگرفته می شود. خبری که پالس مثبتی به بازماندن دریچه دیپلماسی تلقی می شود. البته در این میان یک موضوع همچنان محل بحث و تأمل است و آن اینکه آیا مذاکره با 1+4 می تواند منجر به نتیجه شود یا خیر.

آنچه از مواضع مقامات دستگاه دیپلماسی دولت سیدابراهیم رئیسی بر می آید این است که دور جدید مذاکرات بدون حضور آمریکا خواهد بود و شرط ورود آمریکا به مذاکرات نیز تغییر نگرش درباره تحریم هاست. تجربه دور نخست مذاکرات وین این تحلیل و جمع بندی را برای ایران به جا گذاشت که دولت بایدن از میراث تحریمی ترامپ می خواهد به عنوان اهرم فشار استفاده کند و بنایی برای کنار گذاشتن این اهرم ندارد؛ حال آنکه تهران معتقد است زمانی مذاکره با آمریکا معنی و مفهموم دارد که واشنگتن تصمیم سخت خود را بگیرد و برای برچیدن تحریم های ظالمانه گام عملی بردارد.   

محمدحسن آصفری، نماینده مجلس، درباره این موضوع به «فردا» گفت: «چارچوب مذاکرات مشخص است. ایران 10 سال با غربی‌ها به مذاکره پرداخت تا تحریم‌ها رفع شود. ما ثابت کردیم که در پی ساخت سلاح هسته‌ای نیستیم و برای رفع مناقشات و رفع تحریم‌ها به دستور مقام معظم رهبری به سمت نرمش قهرمانانه رفتیم و هم سانتریفیوژها را کنار گذاشتیم و هم اورانیوم غنی‌شده را تحویل دادیم اما دیدیم که طرف‌های غربی‌ قابل اعتماد نیستند.چارچوب ما روشن است و فرقی نمی‌کند که مذاکرات پیش رو در وین باشد یا بروکسل؛ حرف ما این است که تحریم‌ها باید به‌طور کامل برداشته شوند. وقتی این اقدام انجام شود، در آن صورت امکان مذاکره وجود خواهد داشت، در غیر این صورت هرگونه مذاکره وقت‌کُشی است».

تغییر فرمت مذاکره

مواضع و گام های عملی دولت سیدابراهیم رئیسی در حوزه دیپلماسی حکایت از این می کند که سناریوی این دولت طراحی زمین جدیدی برای مذاکره است و آهسته و پیوسته می خواهد این ایده را به اجرا درآورد. به عبارت دیگر مذاکرات جدید با توجه تغییر تیم مذاکره کننده و تغییر سیاست‌های حاکم بر دولت به شکل و فرمت قبلی پیدا نمی کند و طرحی نو قرار است در انداخته شود.

آنچه تیم فعلی بر آن تاکید می‌کند این است که اولا مذاکرات در راستای مسائلی که قبلا در برجام تصویب شده انجام شود و موضوعاتی مثل موضوعات دفاعی و منطقه‌ای وارد نشود. نتیجه مذاکرات درنهایت باید این باشد که تحریم ها لغو شوند و سوم آنکه آمریکا تضمین بدهد دوباره مسئله خروج از برجام را تکرار نمی کند.

محمدجواد، جمالی نوبندگانی کارشناس مسائل بین‌المللی درباره نگاه آمریکا به رویکرد جدید ایران در حوزه دیپلماسی هسته ای گفت «در این چند ماه اخیر اتفاقاتی رخ داده است مثلا الان در اظهارنظرهای مقامات آمریکایی خیلی شاهد مانور روی مسائل دفاعی و منطقه‌ای ایران نیستیم و به نظر می‌رسد که ایران تا حدی موفق شده که این بحث را جا اندازه که به این موضوعات نپردازند. این را از لحن کلام مقامات آمریکایی می‌توان دریافت. بحث بعدی هم تحریم‌ها است که آمریکایی‌ها در ماه‌های گذشته کج دار و مریز با آن رفتار کرده‌اند. یعنی از طرفی ایران نفت خود را به چین می‌فروشد و حساسیت‌های قبل از سوی آمریکایی‌ها به خرج داده نمی‌شود و از طرف دیگر گاها برخی افراد و شرکت‌ها را تحریم کرده و یک سیاست چماق و هویج را پیگیری می‌کنند».

با وجود برخی تغییر رویکردها در مقامات کاخ سفید، به نظر می رسد آمریکایی ها نمی خواهند زیر بار دادن تضمین بروند. حال باید دید به شکلی می‌توان این تضمین‌ها را ایجاد کرد. شاید یکی از مهم‌ترین موضوعاتی که در آینده هیات‌های مذاکره کننده باید به آن بپردازند همین است و باید به توافقی در این رابطه برسند که نظر هر دو طرف برآورده شود.

احیای برجام بدون آمریکا شدنی است؟

نکته اساسی آن است که تجربه 3 سال گذشته نشان می دهد احیای برجام بدون آمریکا شدنی نیست. چراکه بعد خروج ترامپ از برجام اروپایی ها حتی نتوانستند اینستکس را راه اندازی کنند و هر وعده های هم که دادند در نهایت ناتوان از اجرایش بودند. از طرف روسیه و چین نیز اقدامات یا حتی مواضع محکمی مشاهده نشد. حسن بهشتی پور معتقد است « وقتی به گذشته می نگریم به این نتیجه می رسیم که بهتر است ما برویم با خود آمریکا مذاکره کنیم و مشکلات مان را به شکلی حل و فصل کنیم. از آن طرف در داخل اقداماتی انجام دهیم که تحریم ها بی خاصیت یا کم خاصیت شود. در واقع این دو اقدام را باید توأم با هم انجام داد.»

البته هم تهران و هم واشنگتن نشان دادند که مایل هستند توافق صورت بگیرد اما در این رابطه نه می توان خوشبین و نه بدبین بود. هر چند شاید برخی معتقد باشند با از سرگیری مذاکرات وین راه برای حل و فصل موضوع در کوتاه مدت فراهم می شود اما شواهد و قرائن چیز دیگری می گوید چراکه حل مسئله پیچیدگی‌های خاص خود را دارد و باید دید طرف های برجامی هر کدام با چه پلنی وارد وین می شوند و در چه نقطه همه این پلن ها به جمع بندی واحد می رسند.