نشست تهران؛ گامی به‌سوی به‌رسمیت‌شناختن طالبان ؟
در این نشست البته برخلاف نشستی که در روسیه برگزار شد، گروه طالبان نماینده‌ای نداشت. مقامات ایران اعلام کرده بودند برخلاف نشست مسکو از طالبان برای حضور در این نشست دعوت نشده است.
نشست وزرای خارجه همسایگان افغانستان یعنی ایران، روسیه، چین، ترکمنستان، ازبکستان و تاجیکستان روز گذشته در تهران برگزار شد. این نشست با سخنرانی دبیر‌کل سازمان ملل متحد و بدون حضور نماینده‌ای از افغانستان در ادامه اقدام مشابهی بود که هفته گذشته در مسکو و پیش‌تر با میزبانی پاکستان انجام شد. در این نشست البته برخلاف نشستی که در روسیه برگزار شد، گروه طالبان نماینده‌ای نداشت. مقامات ایران اعلام کرده بودند برخلاف نشست مسکو از طالبان برای حضور در این نشست دعوت نشده است. پیش‌تر سخنگوی وزارت خارجه ایران اعلام کرده بود مراسم توسط رئیس‌جمهور ایران افتتاح خواهد شد اما سیدابراهیم رئیسی در این نشست حضور پیدا نکرد و به جای او، محمد مخبر، معاون اولش به سخنرانی پرداخت. به نظر می‌رسد به‌دنبال درگیرشدن رئیس‌جمهوری با ماجرای هک‌شدن سامانه کارت سوخت این تغییر ایجاد شد؛ زیرا ابراهیم رئیسی در زمان برگزاری نشست به بازدید سرزده از پمپ بنزینی در مرکز شهر تهران و نهایتا حضور در وزارت نفت مشغول بود. وزرای خارجه روسیه و چین مانند دبیر‌کل سازمان ملل در نشست حضور فیزیکی نداشتند و به سخنرانی ویدئویی اکتفا کردند.
پذیرش طالبان به‌عنوان «نماینده افغانستان»؟
شاید برجسته‌ترین مواضع از سوی ایران درباره تحولات افغانستان، پس از این نشست و از سوی نماینده رئیس‌جمهور در امور افغانستان و نیز وزیر خارجه مطرح شد. حسن کاظمی‌قمی با اشاره به این نشست و مصوبه نشست اول در پاکستان خبر داد: «اجلاس بعدی فقط با حضور نمایندگان کشورهای همسایه افغانستان تشکیل می‌شود». او همچنین گفت درخواست «طرف افغان» مبنی بر حضور نماینده در نشست‌های بعدی در این اجلاس بررسی شده است. «طرف افغان» با توجه به وضعیت فعلی افغانستان به احتمال قریب به یقین دولت موقت خودخوانده طالبان در این کشور است. وزیر خارجه ایران نیز در نشست خبری پس از این نشست دراین‌باره توضیح داد: «برای عضویت هیئت حاکمه سرپرستی طالبان منوط بر اینکه همه نمایندگان اقوام اصلی در قالب این فرمت مورد توجه باشند و در نشست بعدی حضور پیدا کنند، اجماع اولیه ایجاد شد اما بررسی بیشتر به نشست کارشناسان ارشد و قبل از نشست سوم موکول شد؛ بااین‌حال اصل ایده که نمایندگان افغانستان در نشست همسایگان باید حضور یابند مورد اجماع بود». وی همچنین در اظهارنظر مهمی افزود: «مسیر گفت‌وگو با همه دیدگاه‌های افغان را ادامه می‌دهیم، اما باید بپذیریم طالبان هیئت حاکمه سرپرستی در این کشور است و در کل سعی داریم آنها را به سمت تشکیل دولت فراگیر تشویق کنیم». این موضع‌گیری از سوی وزیر خارجه ایران و نیز حرف‌های نماینده رئیس‌جمهور را می‌توان به‌عنوان اولین نشانه پذیرش نقش‌آفرینی دولت موقت اعلام‌شده از سوی طالبان به‌عنوان نماینده کشور افغانستان در نظر گرفت؛ هرچند مقامات ایران مانند دیگر بازیگران منطقه تا امروز به‌رسمیت‌شناختن افغانستان را در میان گزینه‌ها مطرح نکرده‌اند. چنین احتمالی درباره آینده طالبان در صحبت‌های دیگر حاضران نشست نیز محسوس بود.
تلاش برای شکل‌دهی به «صدای واحد»
انگیزه برگزاری این نشست به‌صراحت در صحبت‌های وزیر خارجه میزبان مطرح شد. حسین امیرعبداللهیان که سخنرانی آغازین نشست را بر عهده داشت، تصریح کرد: «ما باید تلاش کنیم که صدای واحدی را در ارتباط با حمایت از مردم افغانستان و تحولات اخیر در این کشور به جامعه جهانی و مردم افغانستان ارسال کنیم». عدم حضور طالبان یا نماینده دیگری از افغانستان نیز گواه این بود که هدف از چنین نشستی، بررسی مواضع و دغدغه‌های متقابل طرف‌های درگیر نسبت به تحولات افغانستان و تلاش برای دستیابی به فهم مشترکی از وضعیت بین کشورهایی است که هرکدام با انگیزه‌های خود به صحنه افغانستان نگاه می‌کنند و با تهدیدهای مخصوص‌به‌خود در این زمینه مواجه هستند. بااین‌حال، درباره اینکه نشست تهران تا چه حد موفق بوده است، احتمالا باید منتظر تحولات و تصمیمات بعدی بود.
تأکید بر مواضع پیشین
فراتر از این انگیزه، صحبت‌های حاضران در نشست عمدتا تأکید بر مواضع پیشین آنها بود که پیش‌تر نیز در صحبت‌های مقامات کشورهای حاضر تبیین شده بود. امیرعبداللهیان و مخبر بار دیگر انتظارات چند ماه اخیر تهران را تکرار کردند؛ آثار منفی مداخلات خارجی در افغانستان، انتقاد از عملکرد آمریکا در قبال این کشور، نیاز به تشکیل دولت فراگیر با حضور اقوام و گروه‌های مختلف، اهمیت امنیت مردم افغانستان و نیز امنیت در مرزهای این کشور با همسایگانش، اهمیت ثبات در این کشور و نیاز به استفاده جامعه بین‌الملل از ظرفیت‌های خود برای برون‌رفت از وضعیت کنونی افغانستان.
هشدار گوترش، امیدواری چین، همخوانی روسیه
آنتونیو گوترش، دبیر‌کل سازمان ملل متحد که سخنانش به‌صورت ویدئویی در این نشست پخش شد، با اشاره به نقض حقوق بشر و گسترش حملات تروریستی در افغانستان، وضعیت افغانستان را یک «بحران فزاینده انسانی» خواند که نیاز به اقدام فوری دارد. او به نیاز به مقابله با قاچاق مواد مخدر نیز اشاره کرد. وانگ یی، وزیر خارجه چین، از برگزاری نشست در این برهه زمانی و مسیری که در آن طی شده ابراز رضایت کرد و به رایزنی‌هایی که کشورش با نمایندگان کشورهای مختلف و نیز در کابل داشته است، اشاره کرد. او این نشست را باعث تقویت کانال‌های دیپلماتیک بین کشورهای حاضر دانست. سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه نیز مانند ایران به نقش آمریکا در شرایط فعلی افغانستان اشاره کرد و در دیگر زمینه‌ها ازجمله نیاز به تشکیل دولت فراگیر، حقوق گروه‌ها و قومیت‌ها و اقدام بین‌المللی نیز مواضعی شبیه به مواضع امیرعبداللهیان داشت. او موضع شرکت‌کنندگان را به هم نزدیک خواند. رشید مردف، وزیر خارجه ترکمنستان، به وضعیت اقتصادی نامناسب افغانستان اشاره کرد و درعین‌حال این کشور را دارای ظرفیت‌های خوب اقتصادی دانست. عبدالعزیز کاملف، وزیر خارجه ازبکستان نیز مانند همتای ترکمنش، افغانستان را هم‌زمان دارای چالش و فرصت توصیف کرد. سراج‌الدین مهرالدین، وزیر امور خارجه تاجیکستان، مواضع کشورش را درباره حل‌وفصل مسئله افغانستان مطرح کرد.
«انتقال قدرت بدون خون‌ریزی» روایت پاکستان از افغانستان
شاه‌محمود قریشی، وزیر خارجه پاکستان، البته به نمایندگی از کشوری در این نشست حضور داشت که از دید برخی ناظران به‌دلیل حمایت از طالبان در وضعیت فعلی افغانستان متهم است. او در سخنرانی خود تحولات افغانستان را که حاصل از کارزار مسلحانه طالبان و تصرف پایتخت و ارگ ریاست‌جمهوری از سوی این گروه تروریستی بود، یک «انتقال قدرت بدون خون‌ریزی» توصیف کرد تا شاید همین موضع‌گیری گواه نشانه خوبی از فاصله مواضع بین کشورهای درگیر در ماجرا باشد؛ در شرایطی که برای مثال، تاجیکستان در ماه‌های گذشته با جبهه مقاومت پنجشیر تعاملاتی داشته و در موضع حامی نسبت به این گروه قرار گرفته است و بقیه بازیگران منطقه نیز تغییرات دولت در افغانستان را به رسمیت نشناخته‌اند. او همچنین گفت تشکیل کابینه موقت از سوی طالبان می‌تواند زمینه را برای ایجاد دولت فراگیر محقق کند. قریشی گفت: «آنها [طالبان] به انتظارات و توقعات بین‌المللی توجه دارند و به‌دنبال این هستند که تعامل سودمندی داشته باشند».
تأکیدهای بسیار حاضران برای غایبان
تأکید بیانیه پایانی نشست در بند اول بر حمایت از حاکمیت ملی، استقلال سیاسی، وحدت و تمامیت ارضی افغانستان و عدم مداخله در امور داخلی آن نشان از این دارد که همسایگان به مسیر مشروعیت‌بخشی طالبان در افغانستان قدم گذاشته‌اند. اگرچه آنها ابراز امیدواری کردند که شاهد «یک افغانستان باثبات، توسعه، رفاه و روابط هماهنگ با کشورهای همسایه» باشند، اما از «وضعیت پیچیده نظامی- سیاسی، اجتماعی-اقتصادی و بشردوستانه در افغانستان» ابراز نگرانی عمیقی کردند. همسایگان افغانستان البته «متذکر شدند که یک ساختار سیاسی فراگیر و گسترده با مشارکت همه اقوام تنها راه‌حل مسائل افغانستان است». طبق بیانیه همسایگان اعلام کردند که از دستیابی به «صلح، ثبات و آشتی ملی در این کشور» حمایت می‌کنند و «همه طرف‌های درگیر ازجمله طالبان را برای ادامه گفت‌وگوها و مشورت‌های سیاسی به‌منظور بهبود وضعیت آتی این ملت تشویق کردند». همسایگان افغانستان علاوه بر یادآوری نقش کشورهایی که وضعیت فعلی را در افغانستان رقم زده‌اند، به «سازمان‌های بین‌المللی و منطقه‌ای به‌ویژه سازمان ملل متحد و اعضای شورای امنیت سازمان ملل» نیز یادآوری کردند که «باید به مسئولیت خود در زمینه پیشبرد حل‌وفصل سیاسی مسائل افغانستان پایبند باشند و از افغان‌ها برای توسعه زیرساخت‌های اقتصادی-اجتماعی کمک‌های اقتصادی و بشردوستانه حمایت کنند». همچنین «از جامعه بین‌المللی درخواست ارائه کمک‌های بشردوستانه به‌صورت فوری کردند». در این بیانیه از طرف‌های افغان نیز درخواست کردند «در راستای اجرای سیاست‌های داخلی و خارجی متواضعانه و محتاطانه، در جهت بازگرداندن هرچه‌سریع‌تر نظم به جامعه، تحقق‌بخشیدن به عملکرد مؤثر ادارات دولتی، ارائه خدمات عمومی اولیه به مردم، اقدام در جهت بهبود معیشت مردم و صیانت از حقوق اساسی افراد ازجمله گروه‌های قومی، زنان و کودکان در افغانستان» تلاش کنند. موضوع عدم استفاده از قلمرو افغانستان برای تهدید همسایگان نیز از موضوعات مورد تأکید آنها بود. همسایگان تصریح کردند که «جامعه بین‌المللی به‌صورت مثبت به تعامل خود با افغانستان ادامه داده و با نقشه راه طولانی‌مدت دستور کار تعامل سیاسی، یکپارچگی اقتصادی و اتصالات منطقه‌ای را پیش ببرد»./ شرق