تحلیل شرق از رد صلاحیت تا استعفای علی لاریجانی
علی لاریجانی هرچند آرام‌ترین دوران سیاست‌ورزی خود را طی می‌کند، اما در چند روز اخیر باز هم نام او در چند خبر دیده شده است؛ استعفایش از پیگیری قرارداد ایران - چین و نامه‌نگاری دوباره او با شورای نگهبان بر سر عدم احراز صلاحیتش برای شرکت در انتخابات ریاست‌جمهوری.
لاریجانی که مدت‌هاست از پارلمان خارج شده، آخرین بار روز شنبه در مراسم علامه حسن‌زاده‌آملی دیده شده و اگر سخنان سخنگوی شورای نگهبان نبود شاید همچنان به سکوت خود ادامه می‌داد. ماجرا از آنجا آغاز شد که در جلسه نشست خبری طحان‌نظیف، سخنگوی جوان و جدید شورای نگهبان، خبرنگاری درباره اقدام در زمینه برداشتن مهر محرمانه از رد‌صلاحیت‌ها پرسید که او در پاسخ گفت: «اصلاح قانون از شورای نگهبان شروع نمی‌شود و ما در انتهای این زنجیره قرار دادیم. ما بارها عرض کردیم برای تمام کسانی که به عرصه انتخابات وارد می‌شوند احترام قائل هستیم و حیثیت آنها برایمان مهم است و نسبت به انتشار عمومی دلایل رد‌صلاحیت‌ها با منع قانونی روبه‌رو هستیم و از نظر دستگاه‌هایی که گزارش دریافت می‌کنیم نیز این گزارشات محرمانه است».
همین باعث شد تا روز گذشته علی لاریجانی دست‌به‌قلم شود و در نامه‌ای خطاب به او این‌گونه بنویسد: «برادر گرامی جناب آقای طحان‌نظیف، با سلام. جناب‌عالی، در مصاحبه اخیر، درباره اعلام عمومی دلایل عدم احراز صلاحیت نامزدها فرمودید چنین کاری شرعا و قانونا ممکن نیست، زیرا به حیثیت افراد که امری محترم است، لطمه وارد می‌کند. این سخن به‌طورکلی درست است. اما درباره افرادی نظیر حقیر که خود درخواست علنی‌کردن آن را دارم، وجاهت ندارد و مسئولیت آن بر عهده شورای نگهبان نیست. ضمنا این‌گونه بیانات شما ابهام‌های دیگری نیز ایجاد می‌کند و شفاف‌‌کردن موضوع را بیش از پیش ضروری می‌سازد. این مطلب درباره نهادها و دستگاه‌هایی که در این تصمیم شورا مشارکت داشته‌اند نیز صادق است. جناب‌عالی جوان تحصیل‌کرده و متدینی هستید. از ابتدای خدمت در نظام اسلامی، مراقب باشید در بیان و عمل خود به کسی ظلم نکنید، حتی به نحو ایهام».
نامه اول
البته این اولین‌بار نیست که رئیس سابق مجلس از این شورا درخواست می‌کند که دلایل رد صلاحیتش را علنی کند. اواسط مرداد، بعد از آنکه انتخابات به پایان رسیده و رئیس‌جمهور جدید در پاستور مستقر شده بود، سخنگوی شورای نگهبان در نشست خبری درباره درخواست علی لاریجانی برای شفاف‌سازی دلایل رد صلاحیتش گفته بود: «مواردی را که آقای لاریجانی درخواست دادند به ایشان منعکس شده است».
لاریجانی این جواب را برنتافت و در نامه‌ای به شورای نگهبان نوشت: «با سلام؛ احتراما سخنگوی محترم آن شورا اعلام فرمودند دلایل عدم احراز این‌جانب را اعلام نموده‌اید. متأسفانه نامه‌ای که اخیرا برای این‌جانب ارسال فرمودید با مهر محرمانه است که از طریق این‌جانب به‌دلیل محرمانگی قانونا قابل انتشار نیست؛ مرحمت فرمایید مهر محرمانه نامه را حذف نمایید تا بتوانم نامه شورا را برای اطلاع عموم علنی نمایم. بنده خدا؛ علی لاریجانی».
هرچند شورای نگهبان و لاریجانی بر سر محرمانه‌بودن یا محرمانه‌نبودن دلایل رد صلاحیتش، پیغام و نامه می‌دهند، اما نفس عدم احراز صلاحیت او برای انتخابات مهم ریاست‌جمهوری از نکات مهم و مجهول دوران سیاسی معاصر است؛ تا جایی که حتی برادرش، آیت‌الله آملی‌لاریجانی را نیز به واکنش واداشت. کار تا جایی پیش رفت که او به این روند اعتراض کرد و هر دو در مراسم تحلیف ابراهیم رئیسی شرکت نکردند.
اوایل خرداد، علی لاریجانی بعد از اینکه اسامی نامزدهای نهایی انتخابات ریاست‌جمهوری اعلام شد و نام او در میان آنها نبود، در نامه‌ای خطاب به مردم نوشت: «در این دوره از انتخابات، بر حسب وظیفه اسلامی، ملی و انقلابی و بر اساس تأکید رهبر معظم انقلاب اسلامی مبنی بر حضور حداکثری در انتخابات و توصیه مراجع عظام تقلید و برخی صاحب‌نظران دانشگاهی و اقشار مختلف مردم، لازم دیدم برای خدمتگزاری به ملت، به صحنه انتخابات وارد شوم. با حمایت شما عزیزان به‌خصوص نخبگان جامعه، برای رفع مشکلات پیش‌روی ملت، عزمی راسخ داشتم؛ اما حال آنکه روند انتخابات این‌گونه رقم زده شد، بنده وظیفه خویش را در پیشگاه الهی و ملت عزیز انجام داده‌ام و راضی به رضای الهی هستم و از همه کسانی که در این مدت کوتاه، ابراز لطف فرمودند، سپاسگزارم و امیدوارم برای اعتلای ایران اسلامی، در انتخابات حضور یابید».
دفاع برادر از علی
برادرش، آیت‌الله آملی‌لاریجانی که عضو فقهای شورای نگهبان نیز بود، صراحتا به این شورا اعتراض کرد و در توییتر نوشت نزدیک به 20 سال است که در این شورا حضور دارد و از آن دفاع کرده اما حتی در سال‌هایی که در قوه قضائیه بوده تصمیمات شورا را تا این حد غیر قابل‌دفاع نیافته؛ چه در تأیید صلاحیت‌ها و چه در عدم احراز صلاحیت‌ها.
او همچنین توضیح داد که دلیل این نابسامانی‌ها تا حد زیادی دخالت‌های فزاینده دستگاه‌های امنیتی از طریق گزارش‌های خلاف واقع در تصمیم‌سازی برای شورای نگهبان است و گلایه‌هایش از سر دغدغه برای حفظ شأن و اعتبار شورای نگهبان است. البته آیت‌الله آملی‌لاریجانی یک روز بعد در جلسه مجمع تشخیص مصلحت که ریاستش را بر عهده دارد، درباره اظهاراتش توضیح داد و گفت سخنانش از سر دغدغه و با هدف افزایش اقتدار و اعتمادسازی شورای نگهبان بوده و براساس قانون اساسی، شورای نگهبان تنها نهاد رسمی متولی تأیید صلاحیت کاندیداها و تنها مرجع رسیدگی به مصوبات مجلس به لحاظ انطباق با شرع و قانون اساسی است که باید همواره دقت و سخت‌گیری در رسیدگی‌ها را داشته باشد. او در نهایت گفت
به لحاظ قانونی و منطقی همه باید نظر شورای نگهبان را بپذیرند.
علاوه بر شرکت‌نکردن آیت‌الله آملی‌لاریجانی در مراسم تحلیف ریاست‌جمهوری، امضای او زیر اعتبارنامه ابراهیم رئیسی نیز دیده نشد. طحان‌نظیف، سخنگوی شورای نگهبان، درباره اینکه نبود این امضا به اعتبارنامه رئیس دولت خدشه وارد می‌کند یا نه، گفته بود: «بر اساس قانون خدشه‌ای در اعتبارنامه پیش نخواهد آمد. اعتبارنامه در جلسه شورای نگهبان قبل از مراسم تنفیذ امضا شد؛ طبیعتا اشخاصی که حضور داشتند اعتبارنامه را امضا کردند».
آیت‌الله آملی‌لاریجانی در شهریور از عضویت در شورای نگهبان استعفا داد که مورد موافقت مقام معظم رهبری قرار گرفت.
ارتباط استعفا با رد صلاحیت
در نشست خبری سخنگوی شورای نگهبان که روز شنبه برگزار شد، در یک سؤال دیگر هم نام علی لاریجانی آورده شد؛ آنجا که خبرنگاری از طحان‌نظیف درباره استعفای لاریجانی از پیگیری قرارداد ایران و چین و ارتباط آن با رد صلاحیتش پرسید و او در پاسخ گفت: «بنده نیز این موضوع را در رسانه‌ها خواندم و تعجب کردم». هفته پیش بود که روزنامه «فرهیختگان» متعلق به دانشگاه آزاد اسلامی مدعی شد علی لاریجانی از سمت راهبردی سند توافق 25ساله ایران و چین استعفا داده و این مذاکرات به معاون اول رئیس‌جمهور واگذار شده است. تا اینجا نیز لاریجانی این خبر را نه تأیید کرده است و نه تکذیب. هیئت دولت حسن روحانی در تیرماه سال گذشته مجوز رسمی آغاز مذاکرات نهایی و امضای سند برنامه همکاری جامع را به وزارت خارجه واگذار کرده بود؛ اما در اصل از علی لاریجانی به‌عنوان مسئول پیگیری قرارداد ۲۵ساله ایران و چین نام برده می‌شود و این سند در دیدار او با وزیر خارجه چین نهایی شده بود. این توافق در هفتم فروردین امسال در محل وزارت خارجه ایران و از سوی محمدجواد ظریف و همتای او وانگ یی به امضا رسید که با واکنش‌های متفاوتی مواجه شد. منصور حقیقت‌پور، مشاور رئیس سابق مجلس، چندی پیش به «شرق» گفته بود که علی لاریجانی نقش ویژه‌ای در قرارداد راهبردی ایران و چین دارد و او برای پیگیری این قرارداد مهم، مدنظر رهبر انقلاب بود تا بتواند مناسبات ایران و چین را مدیریت کند. لاریجانی هم‌اکنون نیز مشاور مقام معظم رهبری است و با حکم ایشان به‌عنوان عضو حقیقی در مجمع تشخیص مصلحت نظام حضور دارد. اینکه آیا او به واسطه رد صلاحیت برای انتخابات ریاست‌جمهوری از حضور در سمت راهبردی این سند کناره‌گیری کرده است، مشخص نیست؛ اما عدم احراز صلاحیت او و چند کاندیدای دیگر، مورد اعتراض مقام معظم رهبری نیز قرار گرفته بود. ایشان در نیمه خرداد و پیش از برگزاری انتخابات در سخنانی گفته بودند: «در جریان عدم احراز صلاحیت به برخی کسانی که صلاحیتشان احراز نشد، جفا شد. به خودشان و خانواده‌هایشان نسبت‌هایی داده شد که معلوم شد خلاف است. فضای مجازی بدون هیچ قیدو‌‌بندی این مسائل را منتشر کردند. مطالبه من این است که دستگاه‌های مسئول جبران کنند. گزارش‌ها خلاف واقع بود». همان روز عباسعلی کدخدایی، سخنگوی وقت شورای نگهبان، در توییتی نوشت: «فرمایشات مقام معظم رهبری مدظله‌العالی فصل‌الخطاب است و حکم ایشان لازم‌الاتباع. شورای نگهبان با اذعان به اینکه مصون از خطا نمی‌باشد، به‌زودی نظر خود را اعلام خواهد کرد». با‌این‌حال انتخابات بدون حضور علی لاریجانی برگزار شد و او حالا تنها به نامه‌نوشتن به سخنگوی شورای نگهبان مشغول است.
لاریجانی خودش اعلام کند
در همین خصوص سخنگوی پیشین شورای نگهبان در گفت‌وگو با ایلنا درباره نامه علی لاریجانی به سخنگوی فعلی شورای نگهبان مبنی بر اعلام عمومی دلایل عدم احراز صلاحیتش گفت: «به نظر من این از حقوق آقای لاریجانی است که دلایل عدم احراز صلاحیتش را اعلام کنند».
نجات‌الله ابراهیمیان افزود: «از آنجایی که آقای لاریجانی یک شخص است نه یک اداره یا سازمان، علنی‌کردن این دلایل افشای اسناد طبقه‌بندی‌شده نیست. همچنین مسئله مربوط به احراز صلاحیت هم یک مسئله مربوط به حقوق افراد است؛ آقای لاریجانی می‌تواند دلایل عدم احراز صلاحیت خود را اعلام کند. فکر نمی‌کنم مهر محرمانه مانعی در این زمینه تلقی شود».