مقصران در پرونده بورسیه‌ها چه کسانی هستند؟
طی ۸ سال گذشته اظهارات و اقداماتی باعث شد که پرونده بورسیه‌ها به یکی از پرونده‌های چالش‌برانگیز تبدیل شود. در این گزارش به بررسی مسئولینی که با اقداماتشان در پرونده بورسیه‌ها قصور داشتند پرداختیم.
سخنگوی کمیسیون اصل نود مجلس شورای اسلامی، امروز گزارش اقدامات غیرقانونی دولت یازدهم و دوازدهم در خصوص دانشجویان بورسیه سال‌های 85 تا 92 را در مجلس قرائت کرد.
علی خضریان در بخشی از گزارش این کمیسیون از مسئولینی نام برد که با اقداماتی همچون مصاحبه، اعمال نظرات، دستورات مکتوب، عدم انجام تعهدات، عدم اجرای مصوبات صورت‌جلسات و... در انجام وظایف خود قصور داشتند و قرار است به قوه قضائیه معرفی شوند.
بین این افراد اسامی اشخاصی چون حسن روحانی، اسحاق جهانگیری، مجتبی صدیقی رئیس وقت سازمان امور دانشجویان وزارت علوم، رضا فرجی دانا وزیر وقت علوم، محمد فرهادی وزیر علوم اسبق، محمدعلی نجفی سرپرست وقت وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، منصور غلامی وزیر سابق و همچنین رئیس مرکز جذب اعضای هیئت علمی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری دیده می‌شود.
در این گزارش نگاه کوتاهی به اظهارات و اقدامات برخی از این افراد در پرونده بورسیه‌ها می‌اندازیم. اظهارات و اقداماتی که طی 8 سال گذشته پرونده بورسیه‌ها را به یکی از پرونده‌های چالش‌برانگیز تبدیل و زندگی جمعی از فارغ‌التحصیلان و دانشجویان دکتری و نخبه کشور را اسیر بازی‌های سیاسی مسئولان کرد.
مجتبی صدیقی، رئیس سازمان امور دانشجویان و معاون فرجی دانا به عنوان اولین فردی بود که موضوع بورسیه های غیرقانونی را مطرح کرد. صدیقی در نشست خبری خود در چهارم خرداد سال 1393 مدعی شد در دولت قبل، 3002 نفر از دانشجویان بدون آزمون به بورس داخل و خارج اعزام شده‌اند. وی در پاسخ به این سوال که «آیا اسامی متخلفان اعلام می‌شود»، گفت: «نه، قطعا موارد تخلف تنها به اشخاص متخلف اعلام خواهد شد.»
چند هفته بعد و پس از پوشش گسترده رسانه‌ها به این موضوع با عنوان «سه‌هزار دانشجوی بورسیه غیرقانونی» ناگهان اسامی 750 نفر از دانشجویان بورسیه به همراه تصاویر آنان که ادعا می‌شد با برخی نمایندگان و مسئولان پیوند خویشاوندی دارند، در برخی رسانه‌ها منتشر شد.
عامل اصلی انتشار این اسامی، فردی به نام «علی غزالی» بود. وی پس از انتشار این اسامی، در گفت وگو با تسنیم گفت: «جلسه‌ای بود با حضور آقای صدیقی و دو تن دیگر از مشاوران وقت آقای توفیقی درباره فعالیت رسانه‌ای که این لیست را دادند و آن‌موقع درخواست داشتند که منتشر شود و درخواست دیگر اینها مشخص شدن ارتباط این افراد با مسئولان بود. بعد از آن چندین‌بار با آقای صدیقی و معاونان و اطرافیان وی درباره این لیست جلسه داشتیم و تاکید به انتشار لیست داشتند و حتی بعد از انتشار لیست اولیه، اطرافیان ایشان پیگیر لیست دوم بودند.»
لیست بورسیه‌ها را مدیران فعلی فرجی‌دانا به من دادند/ اصرار کردند که "منتشرش کن"
صدیقی معاون وزیر علوم درباره این مسئله ادعا کرد «ظاهرا اطلاعاتی که منتشرشده در روزهای آخر دوره مسئولیت قبلی از سیستم بیرون رفته است» و «این لیست مورد تایید وزارت علوم نیست.»
با وجود ایجاد کمیته‌های مختلف و جلسات متعدد برای بررسی وضعیت دانشجویان بورسیه در این 8 سال، صدیقی هیچگاه آمار دقیقی از وضعیت بورسیه‌ها به رسانه ها اعلام نکرد.
با وجود ایجاد کمیته‌های مختلف و جلسات متعدد برای بررسی وضعیت دانشجویان بورسیه در این 8 سال، صدیقی هیچگاه آمار دقیقی از وضعیت بورسیه‌ها به رسانه ها اعلام نکرد. زیر سوال بردن صلاحیت علمی بورسیه ها و تلاش برای بی سواد قلمداد کردن بورسیه ها مضمون اصلی بسیاری از مصاحبه های صدیقی بوده است.
فرجی‌دانا، وزیر علوم در سال 92 و نجفی سرپرست وزارت علوم پس از استیضاح فرجی دانا نیز از مسئولانی بودند که در این زمینه علاوه بر اظهارات خود تصمیماتی را اتخاذ کردند. آمارهای وزارت علوم در این بخش به قدری متناقض بود که فرجی دانا در جلسه استیضاح خود با استدلال‌های نمایندگان پیرامون اختلاف آمار وزارت علوم با میزان واقعی تخلفات در پرونده بورسیه‌ها، مواجه شد.
در آن جلسه مرحوم علی‌اصغر زارعی، نماینده تهران از نامه‌نگاری‌اش با وزارت علوم گفت و اینکه در نامه‌ای که وزارت علوم به شخص بنده داده است، سه‌هزار بورسیه غیرقانونی به 190 نفر کاهش پیدا کرد و اگر همه مصوبات سازمان دانشجویی درمورد آنها صورت گیرد این تعداد نیز به یک‌دهم کاهش پیدا خواهد کرد.
محمدعلی نجفی، یک ماه پس از استیضاح رضا فرجی‌دانا، سرپرست وزارت علوم شد. وی پس از سرپرستی وزارت علوم، شخصا مسئولیت رسیدگی به پرونده بورسیه‌ها و تصمیم‌گیری نهایی در این زمینه را برعهده گرفت. وی که شخصا و علنا از روحانی در این باره ماموریت گرفته بود تنها کاری که در دوره مسئولیتش به سرانجام رساند همین موضوع بود.
در زمان وی هر دو اطلاعیه وزارت علوم درباره بورسیه ها منتشر شد.در حالی که بعدها خود وزارت علوم اعلام کرد پرونده تنها 39 نفر از 3700 بورسیه دچار مشکل بوده، نجفی در مصاحبه ای در مهر 93 از ایراد داشتن بورسیه 1600 نفر خبر داد و حتی از احتمال برخورد با مسئولان وزارت علوم در دولت دهم می گفت و تلاش می کرد فشار روانی بیشتری بر بورسیه ها وارد کند.
محمدعلی نجفی، یک ماه پس از استیضاح رضا فرجی‌دانا، سرپرست وزارت علوم شد. وی پس از سرپرستی وزارت علوم، شخصا مسئولیت رسیدگی به پرونده بورسیه‌ها و تصمیم‌گیری نهایی در این زمینه را برعهده گرفت.
در نهایت مدیریت وزارت علوم به محمد فرهادی رسید. او تا مدت‌ها از موضع‌گیری علنی در مورد پرونده بورسیه‌ها خودداری می کرد و پاسخ به خبرنگاران را به معاونانش واگذار می کرد. فرهادی همواره منکر ابلاغ شفاهی و درگوشی احکام لغو بورس از سوی دانشگاه ها می شد. وی در طول مدت وزارت خود بارها از بسته شدن و پایان پرونده بورسیه ها خبر می داد اما همچنان بورسیه ها برای جایابی در دانشگاهها سرگردان بودند و در این دوره پرونده های زیادی به دیوان عدالت اداری رفت.
منصور غلامی، دیگر وزیر علومی بود که همواره از اظهار نظر درباره بورسیه ها خودداری می کرد. دوران وزارت وی که با تجمع جمعی از دانشجویان در این وزارت خانه همراه شد نیز برای بورسیه ها نتیجه ای نداشت. غلامی از جایابی تدریجی این دانش آموختگان می گفت در حالیکه سن بسیاری از این افراد به سقف زمانی تعیین شده برای اعضای هئیت علمی دانشگاهها نزدیک می شد. در دوران وزارت وی برای بسیاری از دانش آموختگان احکامی از سوی دیوان عدالت اداری صادر شد اما دانشگاهها همچنان در این مسیر کارشکنی می‌کردند.
رضوان طلب، رئیس سابق مرکز جذب اعضای هیئت علمی وزارت علوم که شاید بتوان به او لقب مرد سایه در پرونده بورسیه‌ها را داد که نامش در رسانه‌ها به دلیل رسانه‌ای نبودش کمتر دیده می‌شود اما برای بورسیه‌ها فردی نام آشناست. وی 8 سال با برخی سنگ‌اندازی‌ها به صورت غیر رسمی و در سایه از جذب بورسیه ها در دانشگاه ها جلوگیری می کرد.
روحانی درباره بورسیه‌ها چه گفت؟
روحانی سال 93 و پس از استیضاح فرجی‌دانا، در مرقد امام‌خمینی(ره) گفت: «دولت در مبارزه با فساد ازجمله فساد در دانشگاه و فساد مدارک علمی یا فسادی که در زمینه بورسیه‌ها بوده، جدی خواهد بود و این مبارزه را ادامه خواهیم داد و با تغییر یک نفر از دولت، مسیر دولت تغییر نخواهد کرد بلکه همان مسیری که مردم و آرای مردم برای ما مشخص کرده‌اند، ادامه خواهد یافت.»
وی چندی بعد در جمع نخبگان و برگزیدگان استان خراسان‌رضوی نیز گفت: «متاسفانه به برخی فسادها برخورد کرده‌ایم که شگفت‌آور و حیرت‌آور است؛ آخر برای استادشدن و بورسیه‌شدن هم تقلب؟ از فردی که قرار بوده استاد دانشگاه این کشور شود، پرسیده‌اند نمره‌ات چند بوده، در پاسخ نمره‌ای می‌گوید که بعد معلوم می‌شود، اشتباه است. دچار حیرت شده‌ایم چون رانت را نه‌تنها در حوزه‌های اقتصادی، مالی و پولی بد می‌دانیم بلکه وقتی فردی می‌خواهد استاد و معلم فرزندان مردم شود و برای نجات کشور به تربیت شاگرد اقدام کند، نباید در روندی با تقلب قرار گیرد.»
روحانی مهر 93 در دانشگاه تهران با بیان اینکه در طول یک‌سال ما چهار وزیر و سرپرست را تجربه کردیم، افزود: «از آقای میلی‌منفرد خواهش کردیم مسئولیت وزارت علوم را بپذیرند، دیدیم مجلس شورای اسلامی نپسندید، اشکال ندارد؛ از آقای توفیقی خواهش کردیم سرپرستی را برعهده بگیرند از یمین و یسار به ما فشار آمد که او را معرفی نکنید، گفتیم اهلا و سهلا سر فرود آوردیم برای اینکه دانشگاه و کشور آرام باشد، آقای فرجی‌دانا را آوردیم و او شروع به کار کرد که بورسیه و ما ادراک البورسیه.»
در این میان شاید اسامی برخی دیگر از مسئولان وزارت علوم نظیر احمد غلامی، سرپرست وقت اداره کل بورس و اعزام سازمان امور دانشجویان و نصیری قیداری، معاون حقوقی وزیر علوم در سال های گذشته و رئیس فعلی دانشگاه شهید بهشتی در بین افرادی که با اظهارات و اقدامات خود در این پرونده به نحوی به دانش آموختگان بورسیه ظلم کردند نیز خالی است.