تحلیلی بر ۸ سخنرانی روحانی در سازمان ملل/ نصیحت‌های برجامی روحانی
۸ سخنرانی روحانی در مجمع عمومی سازمان ملل متحد دارای فراز و نشیب‌های بسیاری بود اما در تمامی این سال‌ها برجام محمور اصلی متن سخنرانی‌های رئیس جمهور سابق بوده است.
مجمع عمومی سازمان ملل متحد که از آن به عنوان مهمترین رویداد جمعی سران کشورهای جهان یاد می‌شود همه ساله به میزبانی شهر نیویورک در ایالات متحده آمریکا برگزار می شود.
در طول دولت تدبیر و امید، حسن روحانی ۷ بار به صورت حضوری راهی آمریکا شد اما سال گذشته همزمان با مشکلات ناشی از همه گیری کرونا بصورت ویدئو کنفرانس (مجازی) توانست سخنان خود را به گوش جهانیان برساند. در آستانه تشکیل سالیانه این مجمع، بازخوانی سخنان روحانی از سفر سال ۹۲ در نیویورک تا آخرین سخنرانی سال ۹۹ در تهران می‌تواند شناخت خوبی از رویکردهای سیاست‌خارجی دولت سابق بدهد.
* ابراز علاقه مندی روحانی به سخنان اوباما
«جهان ما جهانی پر از بیم و امید است؛ بیم جنگ و مناسبات خصومت‌آمیز منطقه‌ای و جهانی، بیم رویارویی هویت‌های مرگبار مذهبی، قومی و ملی، بیم نهادینه شدن خشونت و افراطی‌گری، بیم فقر و تبعیض خُرد کننده، بیم تباهی و نابودی منابع حیاتی، بیم بی‌توجهی به کرامت و حقوق انسان و بیم غفلت از اخلاق.» این بخشی از اولین سخنرانی حسن روحانی در سال ۹۲ در مجمع عمومی سازمان ملل بود.
روحانی همچنین در سال اول حضور خود در مجمع عمومی تاکید داشت: «مردم ایران در انتخابات اخیر در حرکتی هوشمندانه به گفتمان امید و تدبیر و اعتدال رأی دادند. ترکیب امید و تدبیر و اعتدال در سیاست خارجی به آن معناست که جمهوری اسلامی ایران به عنوان یک قدرت منطقه‌ای نسبت به امنیت منطقه و جهان، مسئولانه برخورد می‌کند و آمادگی همکاری چندجانبه و همه‌جانبه با سایر بازیگران مسئول در این عرصه‌ها را دارد».
رئیس جمهور سابق کشورمان در این سخنان خود از رئیس دولت وقت آمریکا نام برد و در اظهاراتی تصریح کرد: «ایران به دنبال تعامل سازنده بر اساس احترام متقابل و منافع مشترک با دیگر کشورهاست و در این چارچوب در پی افزایش تنش با ایالات متحده امریکا نیز نیست. من سخنان امروز پرزیدنت اوباما را با دقت دنبال کردم، در صورت عزم سیاسی رهبران آمریکا و خودداری از دنبال کردن منافع گروه‌های فشار جنگ طلب، می‌توان به چارچوبی برای مدیریت اختلافات رسید. در این چارچوب، موضع برابر، احترام متقابل و اصول مسلم شناخته شده بین‌المللی باید مبنا باشد؛ البته در این زمینه انتظار ما از واشنگتن شنیدن صدای واحد است ... در این سال‌ها، یک صدای مسلط پیاپی شنیده شده است که «گزینۀ جنگ روی میز است»، اما امروز بگذارید در برابر این سخن ناکارآمد و غیرقانونی بگویم «صلح در دسترس است». پس به نام جمهوری اسلامی ایران در گام نخست پیشنهاد می‌کنم طرح «جهان علیه خشونت و افراطی‌گری» در دستور کار سازمان ملل متحد قرار گیرد و همۀ دولت‌ها و سازمان‌های بین‌المللی و نهاد مدنی تلاش‌های جدیدی را برای سوق دادن جهان به این سو سامان دهند».
در پایان این سفر نیز باراک اوباما رئیس جمهوری ایالات متحده آمریکا، در تماس تلفنی با حسن روحانی رییس جمهوری اسلامی ایران، با وی گفت وگو کرد.
متن این خبر از سوی تیم رسانه‌ای روحانی بدین شکل مخابره شد: «در حالیکه رییس جمهوری اسلامی ایران در حال حرکت از محل اقامت خود به سمت فرودگاه برای خروج از نیویورک بود، این تماس برقرار شد و طرفین پیرامون مسایل مختلف با یکدیگر گفت وگو کردند. در این گفت وگوی تلفنی، دو طرف بر اراده سیاسی برای حل سریع مساله هسته ای تاکید کرده و زمینه را برای حل موضوعات دیگر و همکاری در مسائل منطقه ای مورد توجه قرار دادند.در این گفت وگوی تلفنی روسای جمهوری ایران و آمریکا، همچنین وزرای امور خارجه خود را مامور کردند تا زمینه همکاری های لازم را هر چه زودتر فراهم آورند».
* تلاش برای دستیابی به برنامه جامع مشترک
سال ۱۳۹۳ و قریب به چند ماه پس از توافق ژنو و در کشور و قوس مذاکرات هسته‌ای روحانی برای بار دوم راهی نیویورک شد.
روحانی در شصت‌ونهمین اجلاس مجمع عمومی سازمان ملل متحدبه توافق ژنو اشاره کرد و بیان داشت: «دولت ایران در سال جاری میلادی، با ابتکاراتی که در مذاکرات هسته ای به‌کار برد، شرایط جدیدی را برای حل موضوع بوجود آورد که دستاورد مرحله‌ای آن، توافق ژنو بود. با توجه به رویکرد اعتمادساز و شفاف جمهوری اسلامی ایران در این زمینه و تداوم آن، در صورتی که طرف های مذاکره کننده نیز متقابلاً از عزم و انعطافِ کافی برخوردار باشند و ظرفِ مهلتِ تعیین شده، بتوانیم در حل این مسئله به موفقیتِ کامل دست یابیم، فضای کاملاً متفاوتی به لحاظ همکاری های منطقه ای و جهانی بوجود خواهد آمد، که در سایه آن، امکان تمرکز بر حل مسائل مهم منطقه از جمله مسئله بسیار مهم مبارزه با خشونت و افراطی گری در منطقه، فراهم خواهد شد».
رئیس جمهور در بخش دیگری از صحبت‌های خود به این نکته گذری زد که « دستیابی به توافق جامع هسته‌ای با ایران، فرصتی تاریخی برای غرب است که نشان دهد با پیشرفت و توسعه دیگران مخالف نیست و تبعیض در مقررات بین‌المللی را دنبال نمی‌کند؛ این توافق می‌تواند پیامی جهانی برای صلح و امنیت نیز داشته باشد که راه حل اختلافات، مذاکره و تکریم است و نه منازعه و تحریم ».
روحانی با یادآوری حمایت و استقبال ملت ایران از گفتمان «تدبیر، امید و اعتدال» در جریان انتخابات آرام و پرشکوه ریاست جمهوری ایران، گفت: «ملت ایران از دولت منتخب خود، در راه سازندگی کشور پشتیبانی و حمایت میکنند. در حالی که بعضی از کشورهای پیرامونی ایران، دست خوش جنگ و نا آرامی هستند، ایران سرزمین امنیت، ثبات و آرامش است».
* وعده الگو سازی از برجام برای حل منازعات منطقه‌ای
هفتادمین مجمع عمومی سازمان ملل همزمان با حادثه منا و شروع اختلافات جدی میان ایران و عربستان آغاز شد. عصر دوشنبه ۶ مهرماه ۹۴ در سالن اصلی سازمان ملل حسن روحانی سخنان خود را از همین موضوع منا شروع کرد و گفت: «من به نمایندگی از سوی ملت بزرگی سخن می گویم که امروز در غم از دست دادن هزاران زائر مسلمان و صدها نفر از هموطنان خود به سوگ نشسته است؛ سالمندان، جوانان، زنان و مردانی که برای انجام مناسک مذهبی در گردهمایی عظیم معنوی و جهانی حج شرکت کرده بودند؛ ولی متاسفانه قربانی بی کفایتی و سوء مدیریت مجریان شده و حتی به دلیل عدم پاسخگویی مسئولان، از شناسایی مفقودین و بازگرداندن سریع پیکر قربانیان به خانواده های عزادارشان دریغ شده است».
علی رغم سنگینی سایه شهادت قریب به چهارصد هموطن در این نشست، رئیس جمهور وقت نتوانست از برجام سخن نگوید. روحانی در این نشست نیز با گره زدن انتخابات و برجام تصریح کرد:«دو سال پیش، مردم ایران در یک انتخابات توأم با رقابت به برنامه‌ای رأی دادند که ضمن حفظ حقوق، منافع و امنیت ملی ، خواستار تحکیم صلح، و گفتگوی سازنده با جهان شدند. این اراده ملی با یک برنامه دقیق و روشن دیپلماتیک ـ در «برنامه جامع اقدام مشترک» میان جمهوری اسلامی ایران و ۶ قدرت جهانی متجلی شد که بلافاصله پس از توافق، با تصویب شورای امنیت سازمان ملل متحد به یک سند بین‌المللی بَدَل گردید. این سند از نظر حقوق بین‌الملل، سازه استواری است که برای اولین بار در تاریخ ملل، دو طرف، به جای مذاکره پس از جنگ برای دستیابی به صلح، پیش از مخاصمه، به مصالحه دست یافتند ... از نظر ما توافق حاصله، هدف نهایی نیست، بلکه تحولی است که می‌تواند و باید، مبنای دستاوردهای بیشتری باشد. با توجه به اینکه این توافق هم مبنایی عینی فراهم کرده و هم الگوی مناسبی به دست داده، می تواند در جهت تحولی اساسی در منطقه، عمل نماید».
* ویترین سازی از برجام در سفر چهارم روحانی به نیویورک
عصر پنحشنبه ۱ مهر ۱۳۹۵ روحانی بازهم در سازمان ملل و در هفتادویکمین مجمع عمومی برجام را محور سخنان خود قرار داد و در اظهاراتی حمایت گونه از برجام تاکید داشت که «علی‌رغم مشکلات امروز، به فردایی پر امید باور دارد.
رئیس جمهور وقت کشورمان در ادامه تاکید کرد: « تردید ندارم که باتدبیر می‌توانیم بر این مشکلات فائق آئیم . تجربه گفتگو میان ایران و کشورهای ۱+۵ و دستیابی به «برنامه جامع اقدام مشترک» (برجام) نمونه‌ای موفق از سیاست اعتدال و تعامل سازنده و روی‌آوردن به گفتگو است؛ که با اتخاذ رویکرد برد – برد به یک بحران غیرضروری اما پیچیده و طولانی پایان داد. این توافق با طراحی سازوکارهای اعتمادساز، پایان دادن به اتهامات جعلیِ «ابعاد احتمالی نظامی» و پذیرش اعمال حق غنی سازی، بر برنامه هسته‌ای صلح‌آمیز ایران مهر تایید زد؛ به نگرانی‌هایِ ساختگی پایان داد و تحریم‌های ظالمانه علیه ایران را رفع نمود».
رئیس دولت تدبیر و امید در این سخنرانی با ویترین سازی از برجام در اظهاراتی بیان داشت:« ایران جزو معدود کشورهای نفتی است که توانست اثر افت شدید قیمت نفت در سال ۲۰۱۴ بر اقتصاد کشور را کنترل کند. ما قصد داریم با انجام اصلاحات اقتصادی و رعایت انضباط پولی و مالی، با حفظ دستاورد کاهش نرخ تورم، ثبات و پیش‌بینی پذیری اقتصادی را افزایش داده و از این طریق زمینه‌ساز سرمایه‌گذاری بیشتر در اقتصاد شویم. رشد اقتصادی ایران تا پایان سال ۲۰۱۶ به حدود ۵ درصد خواهد رسید و بر اساس همه پیش‌بینی‌های داخلی و بین‌المللی،ایران در سال جاری از بالاترین رشدهای پیش‌بینی‌شده برای کشورهای نفتی برخوردار خواهد بود».
* علاقه رئیس جمهور سابق به مشی اعتدال
روحانی در سفر پنجم خود به نیویورک اعتدال را محور سخنان خود قرار داد و در این نشست تاکید داشت:«در این بزرگ ترین تریبون بین‌المللی، با صدای بلند اعلام می‌کنم، که اعتدال منش و روش ملت بزرگ ایران است . اعتدال نه انزواطلبی است و نه استیلاجویی؛ اعتدال نه بی‌تفاوتی است و نه پرخاشگری. مشی اعتدال، مشی صلح است؛ اما صلحی عادلانه و جامع؛ نه صلح برای ملتی، و جنگ و درگیری برای ملتی دیگر...صدای اعتدال از طرف ملتی است که نه فقط در بیان، که در عمل به آنها پایبند بوده است. برجام، بهترین نشانه صدق ادعای ما است. برجام حاصل بیش از دو سال مذاکرات فشرده است که نتیجه آن، مورد حمایت شورای امنیت ملل متحد، و جامعه جهانی قرار گرفت و به صورت بخشی از قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت در آمد. برجام متعلق به یک یا دو کشور نیست، برجام سند شورای امنیت، و متعلق به کل جامعه بین‌المللی است. برجام ایجاد یک تعامل نو در مناسبات جدید جهانی است. تعاملی مبتنی بر مشارکت و سازندگی دوجانبه، میان ما و جهان».
رئیس جمهور سابق کشور در ادامه سخنان خود از تکنیک ایران برای حل مشکلات هسته‌ای خود پرده برداشت و بیان کرد: «متاسفانه برخی خود را از این امکان تازه محروم کردند. به خود تحریمی دست زدند و حال با احساس غبن، فکر میکنند فریب خورده‌اند. در حالی که ما نه فریب خورده‌ایم و نه کسی را فریب داده‌ایم. ما سطح برنامه هسته‌ای خود را، خود تعیین کرده‌ایم. ما بازدارندگی هسته‌ای را نه از سلاح هسته‌ای که از دانش و مهمتر از آن از مقاومت ملت بزرگ خود بدست آورده‌ایم. این هنر و تکنیک ماست. آنها می‌خواستند سلاح نداشته اتمی را از ایران، سلب کنند، و البته ما از سلب چیزی که نداشته‌ایم و مدعی آن هم نبوده‌ایم، ابایی نداریم. نمی توان پذیرفت رژیم غاصب صهیونیستی که با سلاح هسته‌ای‌اش منطقه و جهان را تهدید می‌کند و متعهد به هیچ مقررات و نظارت بین‌المللی نیست، ملت‌های صلح‌طلب را نصیحت کند...تنها یک لحظه تصور کنید که منطقه خاورمیانه بدون برجام، در چه وضعیتی قرار داشت. تصور کنید اگر در کنار جنگ‌های داخلی، تروریسم تکفیری، بحران‌های انسانی و وضعیت‌های پیچیده سیاسی - اجتماعی در غرب آسیا، یک بحران ساختگی هسته‌ای نیز در این منطقه بود؛ چه می شد؟»
روحانی در این سفر خود به اقتصاد ایران گذری زد و گفت: «تحریم‌های اقتصادی نه تنها مایه توقف ایران نشد، بلکه عزم ملی را برای تقویت تولید ملی راسخ تر کرد. دستیابی به بالاترین نرخ رشد جهانی در سال گذشته نشان داد که اقتصاد ایران می‌تواند با ظرفیت رشد یک تریلیون دلاری در بیست سال آینده، امیدبخش‌ترین اقتصاد نوظهور جهان شود. سیاست راهبردی ما برای تحقق این رشد پایدار و متوازن، تعامل گسترده با جهان است. باور ما این است که توسعه و امنیت، دست در دست هم ارتقاء می‌یابند و منافع مشترک، می‌تواند ضامن امنیت منطقه‌ای و جهانی شود».
* توصیه روحانی به ترامپ؛ به میز مذاکره‌ای که برهم زدید، بازگردید
ششمین سفر روحانی به مجمع عمومی سازمان ملل همزمان با یاوه‌گویی‌های ترامپ علیه برجام و برنامه هسته‌ای ایران بود و لذا روحانی برای تنظیم متن سخنرانی خود به سراغ ادبیات تندتری نسبت به سخنرانی‌های قبلی خود رفت و بیان داشت: « خرسندیم که جامعه بین‌المللی، خروج یک‌جانبه و غیرقانونیِ دولت آمریکا از برجام را برنتافت و در برابر آن موضعی قاطع اتخاذ نمود. برجام حاصل بیش از یک دهه تلاش دیپلماتیک و یک دوره مذاکرات فشرده برای رفع یک بحرانِ ساختگی بود. این سند توسط قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت به اتفاق آراء تأیید و به تعهدی بین‌المللی تبدیل شد. بر اساس این قطعنامه، همه کشورها و سازمان‌های بین‌المللی و منطقه‌ای موظف‌اند از هر اقدامی در مغایرت با آن خودداری کرده و از اجرای برجام حمایت نمایند».
«قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل متحد، «ورق پاره» نیست. ما از شما دعوت می‌کنیم که به قطعنامه ۲۲۳۱ بازگردید؛ ما از شما دعوت می‌کنیم که به میز مذاکره‌ای که آن را برهم زدید، بازگردید. اگر از برجام می‌ترسید و آن را کارنامه رقیبان سیاسی خود در آمریکا می‌دانید، ما از شما دعوت می‌کنیم به مصوبه شورای امنیت بازگردید. ما از شما دعوت می‌کنیم که در نهادهای بین‌المللی بمانید. تحریم نکنید که تحریم و تکفیر دو روی یک سکه است؛ در تکفیر، اندیشه انسان‌ها انکار می‌شود و در تحریم، زندگی و رفاه مردم نفی می‌گردد».
«برای گفت‌و‌گو نیازی به گرفتن عکس‌های دونفره نیست، می‌توان در همین جا و در این مجمع عمومی، سخنِ یکدیگر را شنید. من گفت‌و‌گو را از همین جا آغاز می‌کنم و به صراحت اعلام می‌کنم: موضوع امنیت بین‌الملل، بازیچه سیاستِ داخلی آمریکا نیست. سازمان ملل، یکی از ادارات ِدولت ایالات متحده آمریکا نیست. هر گفت‌وگویی می‌تواند، از همان جایی و از همان کسی که گفتگو را قطع کرده و پیمان را زیر پا گذاشته است، شروع شود. شروع آن، پایان دادن به تهدید و تحریم ظالمانه‌ای است که، ناقضِ اصولِ اخلاقی و حقوق بین‌الملل است».
«سخن ما روشن است: تعهد در برابر تعهد، نقض در برابر نقض، تهدید در برابر تهدید و گام در برابر گام، به جای حرف در برابر حرف. سیاست ایران روشن است: نه جنگ، نه تحریم؛ نه تهدید، نه زورگویی؛ فقط وفای به عهد و عمل به قانون. ما از صلح و دموکراسی در همه خاورمیانه، حمایت می‌کنیم. دانش هسته‌ای را واجب و سلاح هسته‌ای را حرام می‌دانیم».
رئیس جمهور درحالی به هفتاد و چهارمین نشست مجمع عمومی سازمان ملل پای گذاشت که ابتکار صلح هرمز یا همان دعوت همه کشورهای متاثر از تحولات خلیج فارس و تنگه هرمز به «ائتلافِ امید» HOPE را مطرح کرد.
روحانی در این مجمع تاکید کرد: «ما را به مذاکره می‌خوانند؛ در حالی که خود از معاهده گریزانند. ما با همین دولت فعلی آمریکا بر سر میز ۵+۱، در گفتگو بودیم؛ اما آنها بر عهدِ سلفِ خویش، خط بطلان کشیدند. من به نمایندگی از ملت و کشورم، اعلام می‌کنم که: پاسخ ما به مذاکره تحت تحریم، نه می‌باشد. دولت و ملت ایران، یک سال و نیم زیر شدیدترین تحریم‌ها، استقامت‌کرده است و هرگز با دشمنی که می‌خواهد با سلاح فقر، فشار و تحریم ایران را به تسلیم وادارد، مذاکره نخواهد کرد ».
«اگر پاسخ آری می‌خواهید همان طور که رهبر معظم انقلاب اعلام کرده‌اند، تنها راه برای گفتگو، بازگشت به تعهدات است. اگر نسبت به اسم برجام حساسیت دارید، به رسمِ آن بازگردید و به چارچوب قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت، متعهد باشید. تحریم‌ها را متوقف کنید تا راه گفتگو باز شود.»
* خداحافظی با نیویورک از تهران
حسن روحانی آخرین فرصت سخنرانی خود در مجمع عمومی سازمان ملل را در حالی برگزار کرد که تقریبا دستاوردی در سیاست خارجی و بخصوص از سازمان ملل نتوانسته بود در کارنامه خود قرار دهد.
روحانی در این سخنرانی که بدلیل همه‌گیری ویروس کرونا از تهران و به صورت ویدئو کنفرانس برگزار شد، چاشنی ابراز ناراحتی از عدم تحقق وعده‌های غرب را در متن سخنرانی خود گنجاند و در اظهاراتی سراسر طعنه خطاب به سران کشورهای حاضر در این مجمع گفت: « کجا سابقه دارد دولتی نتیجه ۱۳ سال مذاکره جهانی با حضور دولت سلف خود را، بدون هیچ دلیلی زیرپا‌گذارد، قطعنامه شورای امنیت را با وقاحت نقض کند، و حتی دیگران را به دلیل اجرای قطعنامه شورای امنیت تحریم و تنبیه کند، و در همان حال مدعی مذاکره و معامله بزرگ باشد؟ آمریکا نه می‌تواند مذاکره را برما تحمیل کند و نه جنگ را. زندگی با تحریم سخت است اما سخت‌تر از آن زندگی بدون استقلال است.آزادی سیاسی داخلی برای ما بسیار مهم است و ما به عنوان کهن‌ترین دموکراسی در خاورمیانه، به مردم سالاری خود می‌بالیم و آزادی داخلی را با دخالت خارجی، سودا نخواهیم کرد...برای جهان نیز امروز زمان "نه" گفتن به زورگویی و قلدرمآبی است. دوران سلطه و هژمونی به سرآمده است. ملت‌ها و فرزندان ما سزاوار دنیایی بهتر، امن‌تر و قانون مدارترند. امروز زمان تصمیمِ صحیح و درست است».
هر چند ۸ سخنرانی روحانی در مجمع عمومی سازمان ملل متحد بنا به فراخور اتفاقات جهانی و منطقه‌ای طراحی و بیان شده بود اما این سخنان یک ویژگی خاص داشت و آن دفاع تمام قد از برجام. برجامی که علی رغم تلاش رئیس جمهور سابق کشورمان و تیم سیاست خارجی وی نتوانست دستاوردی را نصیب کشورمان کند.
این سخنرانی‌ها گاهی دارای وعده‌های برجامی برای مردم ایران بود و گاهی هم زبان به شکایت نسبت به غرب را در خود جای داده بود./فارس