ادعای اویل پرایس درباره میدان گازی چالوس چه بود؟

در روزهای گذشته در رسانه‌های خارجی و فضای مجازی حواشی زیادی درباره کشف یک میدان گازی بزرگ در دریای خزر به نام «میدان چالوس» توسط ایران ایجاد شده است. به نظر می‌رسد نقطه آغاز برجسته شدن ساختار گازی چالوس در رسانه‌ها و پرداختن به آن، با انتشار گزارش اویل پرایس در تاریخ 28 مردادماه سال جاری (19 آگوست 2021) و بازنشر این گزارش در یکی از رسانه‌های داخلی کلید خورده است.

در نتیجه سایر رسانه‌ها و کانال‌های تلگرامی نیز با اقتباس از گزارش ترجمه شده اویل پرایس به تحلیل‌ پیرامون آن پرداخته‌اند. به طور خلاصه سرجمع مطالب منتشر شده در فضای مجازی این پیام را به مخاطب می‌رساند که «ایران یک میدان گازی به عظمت پارس جنوبی را در دریای خزر کشف کرده است و طی قرارداد 20 ساله ایران با روسیه، اختیار میزان صادرات، قیمت و مقصد گاز این میدان را روسیه واگذار کرده است».

در ادامه و ذیل این ادعا درباره میدان گازی چالوس، هشتگ‌هایی درباره «فروش ایران به روسیه» و ذبح منافع ملی در فضای مجازی تولید شد. در این بین هر چند برخی انتقادات نسبت به این موضوع می‌تواند از سر ناآگاهی و دلسوزی برای کشور بوده باشد که لزوم شفاف‌سازی در این باره نیز از وظایف متولیان امر است، اما به نظر می‌رسد سناریوی تعریف شده درباره این میدان گازی و ربط دادن آن به توافق ایران با روسیه، بسیار شبیه همان سناریویی است که رسانه‌های خارجی برای تخریب روابط ایران با چین در قرارداد 25 ساله دو کشور پیاده کرده‌اند.

*ادعای اویل پرایس درباره میدان گازی چالوس چه بود؟

اما سوال اصلی این است که ماجرا از چه قرار است؟ آیا واقعا چنین میدان گازی بزرگی در دریای خزر توسط ایران کشف شده است؟ آیا گاز این میدان در قرارداد 20 ساله در اختیار روس‌ها قرار گرفته است؟ برای پاسخ به این سوالات بد نیست ابتدا نگاهی به متن گزارش اویل پرایس که توسط یکی از رسانه‌های داخلی ترجمه و منتشر شده است بیندازیم و قدم به قدم آن را مورد بررسی قرار دهیم. این گزارش به شرح زیر است:

«به گزارش اویل پرایس، هفته گذشته ایران از یک میدان گازی بزرگ در آب‌های این کشور در دریای خزر رونمایی کرد. میدان گازی "چالوس" قرار است با هدف ایجاد یک قطب جدید گازی در شمال ایران برای تکمیل قطب جنوبی گاز این کشور با محوریت میدان عظیم پارس جنوبی احداث شود. توسعه‌دهنده اصلی میدان گازی چالوس، شرکت نفت خزر است، اما کمک‌های فنی و مالی نیز از روسیه و چین دریافت می‌شود.

اگر برآورد‌های اولیه از ذخایر گاز موجود در میدان چالوس درست باشد، گاز ایران قادر خواهد بود حداقل ۲۰ درصد گاز مورد نیاز اروپا را تأمین کند. با این حال، میزان صادرات، قیمت و مقصد این گاز با روسیه هماهنگ می‌شود و این موضوع بر تسلط مسکو بر اروپا در زمینه انرژی که در زمان حاضر یکی از موضوعات اصلی اختلاف بین اروپا و شریک خود در ناتو یعنی ایالات متحده است، می‌افزاید.

به‌گفته علی اصولی مدیرعامل شرکت نفت خزر، تخمین زده می‌شود که میدان چالوس دارای ذخایر گازی معادل یک‌چهارم میدان گازی عظیم پارس جنوبی یا حدود ۱۱ فاز آن است. همچنین کاظم جلالی سفیر ایران در مسکو ماه گذشته اعلام کرد که قرارداد معمول 10 ساله اکنون با یک قرارداد ۲۰ ساله با روسیه که شامل همکاری‌های سیاسی، امنیتی، نظامی، دفاعی و اقتصادی می‌شود جایگزین شده است. یکی از عناصر کلیدی توافقنامه 20 ساله جدید بین ایران و روسیه و دو توافقنامه ۱۰ ساله قبلی این است که روسیه عملاً بر اینکه گاز ایران در کجا و به چه قیمتی فروخته شود، کنترل دارد».

*تکذیب صحت گزارش اویل پرایس توسط شرکت نفت خزر

پس از انتشار این گزارش، خبرنگار اقتصادی خبرگزاری فارس صحت و سقم این ماجرا را از شرکت نفت خزر به عنوان متولی اکتشاف و توسعه میدان گازی چالوس جویا شد. در این راستا شرکت نفت خزر با ارسال توضیحاتی به خبرگزاری فارس با عنوان «پاسخ به ابهامات رسانه‌ای منتشر شده در باب ساختار چالوس» ضمن رد صحت اطلاعات مندرج در گزارش اویل پرایس و سایر رسانه‌های خارجی، نکاتی را درباره ساختار این میدان گازی طرح کرد. در این توضیحات آمده است:

«بدین وسیله روابط عمومی شرکت نفت خزر با توجه به برداشت‌های غیرکارشناسی و بعضا مغرضانه از مصاحبه‌های مسئولین شرکت نفت خزر که توسط رسانه‌های خارجی و برخی رسانه‌های داخلی در خصوص ساختار چالوس در دریای خزر منتشر شده است جهت تنویر افکار عمومی توجه مخاطبان را به دو موضوع جلب می‌نماید.

اولا در خصوص ساختار چالوس توضیحات مبسوطی در خبر مورخ 26 خرداد ماه 1400 با موضوع "دو پروژه عملیاتی نفت خزر در هیات مدیره شرکت ملی نفت ایران تصویب شد" در سایت شرکت نفت خزر ارائه شده است که قابل دسترس و بهره‌برداری می‌باشد.

دوم اینکه شرکت نفت خزر در باب مطالب مطرح شده در نشریه اویل پرایس اعلام می‌دارد هیچگونه اطلاعی از مذاکرات و توافقات ادعایی آن رسانه در خصوص منابع هیدروکربوری خزر جنوبی با کشورهای چین و روسیه نداشته است که در این خصوص تکذیبیه جناب آقای کاظم جلالی سفیر محترم جمهوری اسلامی ایران در روسیه قابل استناد و بهره‌برداری برای مخاطبان است».

*آیا اصلا میدان گازی‌ای در ساختار عظیم چالوس کشف شده است؟

طبق ارجاعات داده شده در توضیحات شرکت نفت خزر به گزارش‌های اشاره شده رجوع کردیم. ماجرا از این قرار است که 26 خردادماه مصاحبه‌ای از سیدعماد حسینی رئیس هیأت مدیره شرکت نفت خزر درباره میدان گازی چالوس در سایت این شرکت منتشر می‌شود که عدم آشنایی با مفاهیم حوزه اکتشاف باعث سوبرداشت از این مصاحبه شده است. بخشی از این مصاحبه در ادامه آورده شده است. به کلمات و عباراتی که در مصاحبه پررنگ و رنگی شده‌اند دقت کنید تا بعد از خواندن مصاحبه توضیحاتی در این باره داده شود.

«سیدعماد حسینی رئیس هیأت مدیره شرکت نفت خزر گفت: مقرر گردیده دو پروژه با عنوان "حفاری و اکتشاف ساختار عظیم چالوس" و "حفاری اکتشافی آب‌های کم‌عمق دریایی در ساختار رودسر" به دلیل اهمیت موضوع پس از بررسی در جلسات بعدی هیأت مدیره شرکت ملی نفت به تصویب برسد. یکی از اهداف شرکت نفت خزر طی دو سال آینده حفاری و اکتشاف در ساختار چالوس است که این ساختار پس از ساختار البرز بزرگترین ساختار دریای خزر می‌باشد.

وی افزود: بر اساس مطالعه طرح توسعه استراتژیک میادین هیدروکربنی حوضه خزر جنوبی توسط گروه مطالعاتی SCSG و همچنین نتایج عملیاتی ناشی از حفاری اکتشافی چاه‌های میدان سردار جنگل، ساختار چالوس دارای «پتانسیل» وجود ذخائر عظیم گازی به حجم TCF 120 گاز درجا است که این میزان ذخائر گازی تقریبا برابر با یک چهارم حجم میدان گازی پارس جنوبی می‌باشد موضوعی که عملا این ساختار را در جایگاه دهمین مخزن گازی بزرگ دنیا قرار خواهد داد.

حسینی ادامه داد: از طرف دیگر این ساختار «پتانسیلِ تولید» TCF 2.4 در سال گاز را دارد که تقریبا معادل تولید 11 فاز پارس جنوبی در شرایط فعلی است. در صورت «موفق بودن عملیات اکتشاف ساختار چالوس» حجم گاز قابل برداشت این ساختار به تنهایی 5/1 برابر کل گاز قابل استحصال کشور آذربایجان و برابر با 30 درصد کل گاز قابل برداشت کشورهای حوضه دریای خزر خواهد بود.

بر مبنای برنامه مدون مطالعات SCSG و SMDP نیز حفاری اکتشافی ساختار چالوس بایستی در اولین فرصت آغاز شده و بلافاصله پس از اکتشاف، عملیات آزمایش طولانی‌مدت چاه برای چند ماه جهت ارزیابی پتانسیل تولید از مخزن در آن اجرا شود تا بر اساس نتایج آن بهترین برنامه توسعه میدان تهیه و اجرا گردد.

درباره مصاحبه رئیس هیأت مدیره شرکت نفت خزر چند نکته کلیدی وجود دارد که شاید مخاطب عام به دلیل آشنا نبودن با مفاهیم تخصصی حوزه اکتشاف متوجه آنها نشود.

    اولا که در این مصاحبه از وجود «ساختار عظیم چالوس» صحبت شده است نه «میدان عظیم چالوس». به زبان ساده تفاوت این دو واژه در این است که در ساختار عظیم چالوس احتمال کشف میدان گازی کوچک یا بزرگ وجود دارد و شرکت نفت خزر نیز با ادبیات دقیق با بیان کلمه «ساختار» به جای «میدان» از وجود احتمالی گاز و سایر منابع هیدروکربوری در آن منطقه خبر داده است.

    ثانیا در بخش‌های متعددی از این مصاحبه رئیس هیأت مدیره شرکت نفت خزر اعداد و ارقام ذکر شده را منوط به موفقیت در عملیات اکتشاف ساختار چالوس منوط کرده است. یعنی بسیار محتمل است که با انجام عملیات اکتشاف اصلا هیچ منبع گازی در ساختار چالوس کشف نشود و یا رقم کشف شده بسیار کوچک باشد. در نتیجه فعلا باید منتظر انجام حفاری اکتشافی در این ساختار باشیم.

    ثالثا احتمالا هدف شرکت نفت خزر از ذکر این اعداد و ارقام بزرگ و کمی عجیب (به نظر نگارنده) قبل از شروع عملیات اکتشاف، صرفا جلب توجه رسانه‌ها به سمت اقدامات این شرکت و تسریع در اکتشاف این ساختار بود تا در صورت موفقیت این پروژه، بتواند در حد توان خود برای حل مشکل بحران گازی در کشور کمک کند.

*احتمال کشف یک میدان گازی بزرگ در ساختار چالوس چقدر است؟

پس تا اینجا مشخص شد که میدان گازی فعلا در ساختار چالوس کشف نشده بلکه صحبت از احتمال وجود منابع هیدروکربوری در این ساختار است. حال ممکن است این شائبه ایجاد شود که وقتی صحبت از ساختار عظیم چالوس است قاعدتا باید میدان کشف شده در این ساختار نیز عظیم بوده و حجم گاز بالایی داشته باشد. نه اتفاقا اینطور نیست، احتمال اینکه در این ساختار گاز با حجم اندکی باشد یا اصلا کشفی صورت نگیرد، بیشتر از احتمال گزاره ذکر شده است.

در این راستا سیدصالح هندی مدیر اکتشاف شرکت ملی نفت ایران با اشاره به ساختار گازی چالوس اینگونه توضیح می‌دهد: «نمی‌توان اعداد و ارقامی که بر اساس مطالعات اولیه تخمین زده می‌شود را به عنوان یک رزرو قطعی از آن یاد کرد. به عنوان مثال از چند سال گذشته مدیریت اکتشاف شرکت ملی نفت با کمک پژوهشگاه صنعت نفت مطالعه مشترکی را در زمینه هیدرات‌های گازی در دریای عمان آغاز کرد که فاز اول آن به اتمام رسیده و فاز دوم آن در حال انجام است. در همین راستا منابع بسیار زیادی هیدرات گازی در دریای عمان شناسایی شد که در برخی جاها احتمال داده می‌شود که حتی چندین برابر پارس جنوبی هیدرات گازی وجود داشته باشد».

وی ادامه داد: «اما از نتایج این مطالعه به عنوان «شناسایی و برآورد» یاد می‌کنیم، در هیچ کجا جزو ذخایر محاسبه نمی‌شود و نمی‌توان اسم آن را کشف گذاشت، بلکه فقط شناسایی اولیه انجام شده است. اعداد و ارقام اعلام شده در این مطالعات، احتمال درصد خطای بسیار بالایی (بعضاً تا ۴۰۰ درصد) دارند و به همین دلیل جزو ذخایر و منابع محاسبه نمی‌شوند».

هندی اظهار داشت: «خوب است بدانیم در دنیا با وجود همه‌ی پیشرفتی که شده است فقط ۳۰ درصد چاه‌های اکتشافی که بعد از این مطالعات و شناسایی و برآورد حفر می‌شوند موفقیت‌آمیز است. پس قبل از حفر چاه یا چاه‌های اکتشافی و توصیفی اعلام حجم صحیح نیست و حتی ممکن است برای ساکنین این مناطق ادعای واهی ایجاد کند و در صورت عدم موفقیت موجب سرخوردگی و ناامیدی شود».

چند نکته درباره مصاحبه مدیر اکتشاف شرکت نفت وجود دارد: اولا در این مصاحبه ایشان بیان می‌کند که ذکر این اعداد و ارقام بزرگ در این مرحله از مطالعه چیز جدیدی نیست که صرفا مختص ساختار چالوس باشد بلکه در سایر مناطق نیز چنین برآوردهایی در مراحل اولیه مطالعه وجود دارد و برای نمونه از منابع هیدرات گازی در دریان عمان مثال آورد.

ثانیا اعداد و ارقام اعلام شده در مطالعات اولیه احتمال درصد خطای بالایی تا 400 درصد را دارد و ثالثا تنها 30 درصد از چاه‌های اکتشافی که بر اساس مطالعات اولیه حفر می‌شوند موفقیت‌آمیز خواهند بود. یعنی اینکه در ساختار عظیم چالوس اصلا میدان گازی کشف نشود بسیار محتمل است.

*سفیر ایران در روسیه مطالب منتسب به وی در گزارش اویل پرایس را تکذیب کرد

*هنوز پیش‌نویس قرارداد 20 ساله توسط ایران برای طرف روسی ارسال نشده است

تا اینجا مشخص شد که کشف میدان گازی در ساختار چالوس فعلا منتفی است و اصلا نمی‌توان درباره وجود یا عدم وجود یک میدان گازی در این ساختار و حجم بزرگ یا کوچک گاز موجود در آن اظهار نظر کرد و حتی کفه ترازوی احتمالاتی به سمت عدم وجود میدان یا وجود یک میدان با حجم گاز کم سنگینی می‌کند. حال سوال اصلی اینجاست وقتی فعلا میدانی در کار نیست، چگونه در قرارداد 20 ساله ایران و روسیه میزان صادرات، قیمت و مقصد صادرات گاز آن به روسیه واگذار شده است؟!

نکته جالب‌تر دیگر اینکه کاظم جلالی سفیر جمهوری اسلامی ایران در روسیه مصاحبه منتسب به وی در گزارش اویل پرایس را تکذیب کرده است و اعلام کرده اصلا در این باره اظهارنظری نکرده است.

کاظم جلالی سفیر جمهوری اسلامی ایران در روسیه در مصاحبه در 9 شهریورماه سال جاری در این باره می‌گوید: «بنده هیچگونه مصاحبه‌ای درباره نفت و گاز با هیچ رسانه‌ای نکرده‌ام. در گزارش اویل پرایس از نام وی و موافقتنامه بین ایران روسیه سوء استفاده شده است در حالی که هیچ ارتباطی به مطلب و موضوع و تحلیل این گزارش ندارد».

وی افزود: «موافقت‌نامه 20 ساله‌ ایران و روسیه که بحث آن مطرح شده است، ابتدا قرار است در مجلس شورای اسلامی تصویب شود و هیچگونه جنبه محرمانه‌ای ندارد و بنا شد که پیش‌نویس آن توسط جمهوری اسلامی ایران تهیه و به طرف روسی ارائه شود. پیش‌نویس این موافقت‌نامه را نیز وزارت خارجه بعد از جمع‌بندی توسط نهادها و سازمان‌های مرتبط به طرف روس ارائه خواهد داد».

جلالی اظهار داشت: «الان در فضایی هستیم که آمریکایی‌ها و غربی‌ها تمام تلاش خود را می‌کنند که ما عملا نتوانیم یک باشگاه بزرگی از کشورهای تحریمی شامل روسیه، چین و ایران که هر سه امروزه توسط آمریکایی‌ها تحت تحریم هستند تشکیل دهیم. ما بر اساس منافع ملی خودمان با روسیه عمل می‌کنیم اما در این فضا می‌بینیم که عده‌ای تلاش می‌کنند خبرهای مسمومی را به افکار عمومی بدهند تا تصور بشود که ایران در مقابل برخی کشورها واداده است درحالیکه اینگونه نیست».

در این مصاحبه کاظم جلالی سفیر جمهوری اسلامی ایران در روسیه ضمن تکذیب مطالبه منتسب به وی در گزارش اویل پرایس ذکر کرده است هنوز پیش‌نویس این موافقت‌نامه توسط طرف ایرانی به روس‌ها ارائه نشده است. حال چگونه اویل پرایس خبر از واگذاری میدان خیالی چالوس به روسیه را می‌دهد درحالیکه هنوز پیش‌نویس موافقت‌نامه دو کشور نه تنها توسط ایران ارسال نشده بلکه نهایی هم نشده و در مجلس دو کشور نیز به تصویب نرسیده و به مرحله انعقاد قرارداد نرسیده است.

*تاکنون هیچگونه همکاری با چین و روسیه در ساختار چالوس اتفاق نیفتاده است

در نتیجه با توضیحات ارائه شده کاملا مشخص است که آنچه در فضای مجازی درباره کشف یک میدان بزرگ در دریای خزر توسط ایران و واگذاری آن به روسیه مطرح می‌شود از اساس کذب محض است و در این حوزه شیطنت رسانه‌های خارجی نیز کاملا مشهود می‌باشد. در این بین اما بازنشر گزارش اویل پرایس در برخی رسانه‌های داخلی با ادبیات غیردقیق و تیترهای بزرگ نیز مزید بر علت شد تا شائبه‌ها درباره این موضوع افزایش پیدا کند.

در این راستا یدالله بهرامیان مدیر برنامه‌ریزی شرکت نفت خزر در این باره می‌گوید: «در گزارش اویل پرایس استفاده از کلمه Find به معنای "یافته" به جای واژه Exploration به معنای "اکتشاف"، نشان از دقت این نشریه در تحلیل خبری است که در هیچ کجای آن شرکت نفت خزر ادعای اکتشاف یک میدان گازی را نداشته و تنها از یافته‌های ناشی از مطالعات نام برده است.

وی ادامه داد: همچنین در عبارت (If the initial estimates of the gas reserves held in the Chalous deposit are correct then…) استفاده از ترکیب Initial Estimate به معنای تخمین اولیه و ترکیب Chalous Deposit به معنای ساختار چالوس در یک جمله شرطی با فعل Correct نشان‌دهنده این واقعیت است که نگارنده می‌داند احجام اعلامی در خبر شرکت نفت خزر احجام فرضی قبل از عملیات اکتشاف است، نه احجام اکتشافی و به‌خوبی این اشراف وجود داشته که برای پارس جنوبی می‌توان از عبارت Field استفاده کرد، اما برای چالوس باید عبارت Deposit را به کار برد».

در پایان مهدی میرآخوری مدیر روابط عمومی شرکت نفت خزر در توئیتی درباره ساختار چالوس و همکاری ایران با چین و روسیه برای توسعه آن را اینگونه توضیح می‌دهد:

در مجموع به نظر می‌رسد که مجموعه‌ای از عوامل مانند گزارش خلاف واقع و تحلیل غلط گزارش اویل پرایس، تیتر و ترجمه اشتباه برخی رسانه‌های داخلی، ناآشنایی مخاطبان با مفاهیم تخصصی حوزه نفت و نگرانی و حساسیت مردم نسبت به منافع ملی و ... از جمله دلایلی بود که بستر را برای انتشار مطالب خلاف واقع درباره ساختار گازی چالوس فراهم کرد تا رسانه‌های خارجی نیز با موج‌سواری بر روی این موضوع، فرصت را برای پیاده‌سازی سناریوی تخریب روابط ایران و روسیه، مشابه آنچه در قرارداد 25 ساله با چین انجام شد را غنیمت شمارند و تقویت شایعات دامن بزنند.