یک روزنامه لبنانی: مذاکرات برجام در کماست

مذاکرات احیای برجام بین ایران و پنج کشور باقیمانده در این توافق با حضور غیرمستقیم آمریکا، از ماه آوریل گذشته در وین اتریش آغاز شده و تاکنون شش دور از این گفتگوها انجام شده است. با این حال هنوز زمان هفتمین دوره مذاکرات اعلام نشده است چرا که آخرین دور این مذاکرات با برگزاری انتخابات ریاست جمهوری در ایران در ژوئن همزمان شد و طرف‌های مذاکره‌کننده ترجیح دادند پس از روی کار آمدن دولت جدید تصمیم‌گیری‌های جدید را پیش ببرند. اما همه چیز گویای آن است که فعلا چشم انداز روشنی برای به سرانجام رسیدن مذاکرات وجود ندارد.

آیت الله خامنه ای رهبر ایران روز شنبه 28 اوت در دیدار ابراهیم رئیسی و کابینه او، آمریکا را به "زیر پا گذاشتن مذاکره" متهم کرد و گفت که تفاوتی میان دولت کنونی آمریکا و دولت "دونالد ترامپ" وجود ندارد.

رهبر ایران گفت: "دولت کنونی آمریکا هم هیچ فرقی با دولت قبلی ندارد. مطالبه اینها همان مطالبه ترامپ است و هیچ تفاوتی نکرده است. انصافاً در پشت صحنه سیاست خارجی آمریکا یک گرگ درنده است که برخی مواقع به یک روباه حیله‌گر تغییر می‌کند."

رهبر ایران افزود: "با وجود آن که جلوی چشم همه از برجام خارج شدند، اکنون جوری صحبت و طلبکاری می‌کنند که گویا جمهوری اسلامی از برجام و تعهداتش خارج شده است، در حالی‌ که تا مدت‌ها پس از خروج آمریکا، کاری از طرف ایران انجام نشد."

سخنان آیت الله خامنه ای را می توان واکنشی به سخنان جو بایدن رئیس جمهوری آمریکا در نخستین دیدارش با "نفتالی بنت" نخست وزیر اسرائیل در کاخ سفید دانست.

بایدن روز جمعه به نخست وزیر اسرائیل اطمینان داد که "اگر دیپلماسی در بازدارندگی از دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای موثر نباشد، واشنگتن دست به اقدامات دیگری خواهد زد"؛ سخنانی که به نوعی گواه تغییر لحن دولت بایدن در قبال ایران است و می تواند تهدیدی علیه ایران قلمداد شود.

چنانکه "علی شمخانی" دبیر شورای امنیت ملی ایران روز شنبه در حساب کاربری خود در توییتر نوشت: "اولین ملاقات بِنت و بایدن و تاکید بر استفاده از «گزینه‌های دیگر» علیه ایران، ضمن آنکه تهدید غیرقانونی یک کشور دیگر است، حق جمهوری اسلامی ایران برای پاسخ‌گویی متقابل علیه «گزینه‌های در دسترس» را تثبیت می‌کند."

سخنان مقام های ایران و آمریکا نشان دهنده بالارفتن تنش بین دو کشور و بی نتیجه بودن روندهای دیپلماتیک برای احیای برجام است.

به نظر می رسد ایران همزمان با تغییر دولت و احتمال تغییر در تیم مذاکره کننده قصد دارد رویکرد متفاوت از قبل و سختگیرانه تر و تهاجمی تری را در مذاکرات احیای برجام پیش بگیرد.

نشانه های زیادی وجود دارد که جمهوری اسلامی ایران قصد دارد بار دیگر سیاستی را در پیش بگیرد که قبل از سال ۲۰۱۳ در پیش گرفته بود؛ یعنی ایجاد هزینه برای طرف مقابل با دستیابی به پیشرفت های هسته ای. سرعت دادن به برنامه غنی سازی اورانیوم و بالابردن آن تا سطح 60 درصد نشانه ای از این رویکرد است.

از سوی دیگر به نظر می رسد مقام های ایران به این برداشت رسیده اند که برخی روندهای منطقه ای از جمله خروج آمریکا از افغانستان، موضع واشنگتن در مذاکرات را ضعیف تر می کند و ایران می تواند با حساب باز کردن بر تحولات منطقه ای، امتیاز بیشتری از طرف مقابل بگیرد.

مقام های جدید در ایران، خود را مخالف اصل مذاکره نمی دانند اما معتقدند مذاکرات به شیوه گذشته دیگر نباید انجام شود.

"وحید جلال زاده" رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس روز شنبه از برگزاری دور جدید مذاکرات ایران و ۱+۴ با "پلتفرم جدید" خبر داد.

او با بیان اینکه چهارچوب و پلتفرمی که تیم مذاکره کننده هسته ای قبلی با آن پیش رفت ایراد داشت، اضافه کرد: "باید با پلتفرم جدید غربی ها را وادار کنیم که به تعهدات خودشان عمل کنند."

پیش از این نیز "زهره الهیان" یک عضو دیگر کمیسیون امنیت ملی مجلس ایران گفته بود که مدل مذاکرات هسته ای در دولت رئیسی "قطعا تغییر می‌کند."

هنوز مشخص نیست که این تغییر از نظر ایران در چه زمینه هایی قرار است رخ دهد و اینکه واکنش طرف های مقابل ایران در مذاکرات نسبت به این تغییرات چگونه است.

پیشتر، مقام های ایران از اینکه آمریکا در مذاکرات اخیر حاضر به لغو تمامی تحریم ها نشده و به دنبال کشاندن ایران به مذاکرات "فرابرجامی" است، انتقاد کرده بودند.

"حسین امیرعبداللهیان" وزیر خارجه جدید ایران هفته گذشته در جلسه رای اعتماد مجلس به خود گفت که از میز مذاکرات هسته‌ای "فرار" نمی‌کند، اما در مذاکره "فرمایشی" هم شرکت نمی‌کند.

او روز جمعه نیز، در گفت‌وگوی تلفنی با "جوزپ بورل" مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا از مذاکرات به‌عنوان ابزار دیپلماسی یاد کرد و گفت که "برای ایران مذاکره‌ای که نتایج ملموس و عملی داشته باشد و همراه با تامین حقوق و منافع مردم باشد، قابل قبول است."

از سوی دیگر مقام های ایران در برهه جدید تلاش می کنند این نکته را برجسته سازند که "بی اثرکردن" تحریم ها برای آنها مهمتر از "لغو" تحریم هاست. موضوعی که می تواند نشانه ای بر این باشد که ایران خود را آماده دوره طولانی از باقی ماندن تحریم ها می کند.

آیت الله خامنه ای روز شنبه خطاب به دولت جدید ایران گفت: "برنامه‌ریزی برای حل مشکلات را با فرض وجود تحریم انجام دهید. رفع تحریم‌ها که در اختیار ما و شما نیست. در اختیار دیگران است."

"محمد مخبر" معاون اول رییس جمهوری نیز به تازگی در اظهاراتی با تاکید بر اینکه "نمی توانیم برای حل مشکلات کشور به خارج امید داشته باشیم"، افزود: بعید است که بتوانیم با نظام سلطه به جایی برسیم و باید به نحوی برنامه ریزی کنیم که فرض بر این باشد که نظام سلطه تحریم ها را لغو نخواهد کرد."

آنچه روشن است این است که دولت بایدن در برهه پیش رو سیاست خود  در قبال ایران را از اتکای صرف به دیپلماسی خارج می کند و احتمالا سراغ اقداماتی از جمله اقدامات تخریبی محدود و همسو با اسرائیل علیه برنامه اتمی ایران و نیز کشاندن دوباره پرونده ایران به شورای امنیت سازمان ملل برای تحت فشار آن در میز مذاکره خواهد رفت و ایران نیز با سرعت دادن به برنامه اتمی خود و تکیه بر الگوی "اقتصاد مقاومتی" خود را برای یک دوره طولانی رویارویی با آمریکا آماده می کند./جماران