دلیل معطلی گفت‌وگوهای وین چیست؟
گفت‌وگوهای وین، خود به نقطه سکون رسیده است اما بحث‌ها درباره آنها همچنان ادامه دارد و مقامات کشورها همچنان منتظر تعیین تکلیف این پرونده حساس هستند. موضع‌گیری‌ها و گمانه‌زنی‌ها هم در رسانه‌ها و هم در مواضع مقامات و چهره‌های دخیل در این روند ادامه دارد و البته هم‌زمان، رایزنی‌های مخالفان توافق هسته‌ای در تل‌آویو نیز تا فرصت باقی است و احیای برجام امضا نشده است، در جریان است. در این شرایط صحبت‌هایی که اخیرا مقامات ایالات متحده، ایران و روسیه داشته‌اند، کمک می‌کند، از آنچه در روند این پرونده، محتوای آن و دغدغه‌های ذهنی بازیگران برجام می‌گذرد، تصویر واضح‌تری داشته باشیم. آمریکا ظاهرا فهمیده است باید منتظر چه اتفاقی باشد، در ایران کارها در‌حال تحویل است و روسیه نگران اتفاقاتی است که در این فاصله می‌افتند. به نظر می‌رسد دیگر برای همه طرف‌ها مشخص شده است که قرار نیست دولت حسن روحانی اعلام‌کننده تصمیم نهایی ایران درباره برجام باشد و بناست دولت ایراهیم رئیسی نه توافق برجام که پرونده برجام را تحویل بگیرد.
ند پرایس: ضرب‌الاجلی نداریم
ظاهرا واشنگتن هم با این حقیقت کنار آمده است. سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا سه‌شنبه در یک کنفرانس خبری به سؤالاتی درباره از سرگیری مذاکرات احیای توافق هسته‌ای در وین پاسخ داد و به صراحت گفت آمریکا بازه زمانی‌ای که باید در آن تکلیف ماجرا معلوم شده باشد در نظر ندارد و بیش از آن به محتوای گفت‌وگوها و اتفاقاتی که بناست بیفتد، توجه دارد. به گزارش ایسنا به نقل از پایگاه خبری عرب‌نیوز، ند پرایس درباره ازسرگیری مذاکرات احیای توافق هسته‌ای در وین گفت: «سؤال‌هایی درباره اینکه ایران چه زمانی آماده آغازکردن هفتمین دور از مذاکرات برای رسیدن به تفاهمی در زمینه بازگشت دوجانبه به برجام [توافق هسته‌ای] است و آیا اصلا آماده آن خواهد بود یا نه را فقط می‌توان از تهران پرسید». پرایس در این راستا ادامه داد: «ما به وضوح گفته‌ایم که آماده بازگشت به دور هفتم هستیم». او افزود: «ما ضرب‌الاجلی برای این مذاکرات تعیین نمی‌کنیم اما واقفیم که با گذشت زمان، توسعه‌های هسته‌ای ایران در‌نهایت به دیدگاه ما در زمینه بازگشت به برجام جهت خواهد داد». سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا همچنین مطرح کرد که واشنگتن هنوز بر این باور است که «دیپلماسی مؤثرترین وسیله در دسترس ما برای رسیدن به هدف مطلوبمان است که آن اطمینان یافتن دائمی و قابل راستی‌آزمایی از این است که ایران هرگز به یک سلاح هسته‌ای دست نیابد».
گزارش آخر کار
این مسئله که ماجرا در ایران به تغییر دولت موکول شده، چندروزی می‌شود که مشخص شده است. صحبت‌های مکرری که حسن روحانی در‌این‌باره کرده و به صراحت مشخص کرده است که نقطه معطلی در تهران است و اگر به سیدعباس عراقچی، معاون وزیر خارجه که ریاست هیئت مذاکره‌کننده ایران را در وین بر عهده دارد، اجازه داده شود، فاصله‌ای تا امضای توافق و احیای برجام ندارد اما آن چه مسئله را عملا قطعی به نظر می‌نمایاند، گزارشی بود که دیروز وزارت خارجه به مجلس ارسال کرد. متن گزارش، شروع و مقدمه این گزارش، توضیحاتی که در آن داده شده بود، پیوست‌های متعددی که اتفاقاتی از سال‌ها پیش تا امروز را مرور کرده بود و توصیه‌ها و هشدارهایی که در پایان نامه قرار گرفته بود، مشخص می‌کند این نه آخرین گزارش یک تیم در آستانه به نتیجه‌رسیدن یک پروژه که آخرین گزارش پیش از تحویل پروژه است. وزارت خارجه در این مرحله دیگر به‌نتیجه‌رساندن گفت‌وگوهای احیای برجام را در دستور کار ندارد و مشخصا آماده تحویل این پرونده به تیم وزارت خارجه رئیسی است. همین حالا هم، علی باقری‌کنی به نمایندگی از او و به‌عنوان گزینه اصلی وزارت خارجه، در این نهاد مستقر و در جریان روند اتفاقات و احتمالا تصمیم‌گیری‌ها حضور دارد. این جمله ظریف، جای چندانی برای تردید در این زمینه باقی نمی‌گذارد: «امیدوارم آنچه تاکنون به دست آمده در ابتدای دولت سیزدهم تکمیل شود».
روسیه از تأسف به نگرانی
اما اظهارنظر دیگری که میزان تنش در صحنه گفت‌وگوهای وین را آشکار می‌کند، صحبت‌هایی است که رئیس هیئت مذاکره‌کننده روسیه اخیرا داشته است. میخائیل اولیانوف، نماینده روسیه در سازمان‌های بین‌المللی مستقر در وین، در چند‌ماهی که دور جدید مذاکرات در جریان بوده است، مدام مواضع خوش‌بینانه مسکو نسبت به روند گفت‌وگوها را تبیین کرده و مانند دیگر اعضای تیم دیپلماسی روسیه، بر محق‌بودن ایران و مقصربودن آمریکا در این روند تأکید داشته است. او در گفت‌وگویی که اخیرا با یک رسانه روس داشته است، البته در بخش زیادی از صحبت‌هایش همچنان همان رویکرد را دارد اما یک جمله کلیدی نشان می‌دهد که اهالی دور میز مذاکره نگران‌اند. در این فاصله که زمان می‌گذرد، ایران به فعالیت‌های هسته‌ای خود ادامه می‌دهد و این فعالیت‌ها در نتیجه روند کاهش تعهدات که ایران طی کرده فراتر از محدودیت‌های مصوب برجام است. به‌علاوه، ایران همچنان تکلیف توافق بسیار مهمش با آژانس برای حفظ داده‌های نظارتی را مشخص نکرده است. این نگرانی‌ها شاید تا پیش از این هرگز به این صراحت و شفافیت در ادبیات دیپلمات‌های روس دیده نشده بود. اولیانوف در این مصاحبه در پاسخ به سؤالی درباره واکنش روسیه به اقدامات ایران این‌طور می‌گوید: «ما همواره از انتقاد تند از ایران خودداری کرده‌ایم، چون می‌دانیم این واکنش آنها به سیاست زشت فشار حداکثری است. به‌عنوان یک قاعده وقتی درباره فاصله‌گرفتن ایران از مفاد توافق نظر می‌دادیم، از کلمه تأسف استفاده می‌کردیم اما اکنون شاید زمینه‌هایی برای «نگرانی» وجود داشته باشد. به نظر می‌رسد ایران دارد زیاده‌روی می‌کند. برای اولین بار در عملکرد کشورهای غیرهسته‌ای، این غنی‌سازی ۶۰ درصدی و فلز اورانیوم دیده شده‌اند». این هشدار و نگرانی او نیز البته باز اولیانوف را به خط همیشگی روسیه درباره توافق هسته‌ای باز‌می‌گرداند: «هرچه زودتر درباره احیای برجام به توافق برسیم زودتر این [نگرانی] را حذف خواهیم کرد».
تعلیق و ابهام ادامه دارد
اولیانوف البته به‌صراحت به نکته‌ای اشاره می‌کند که فحوای کلام سخنگوی وزارت خارجه آمریکا بوده است، او در پاسخ به این سؤال که «چه زمانی ممکن است فرایند مذاکرات ادامه یابد؟» می‌گوید: «الان هیچ‌کس این را نمی‌داند؛ شامل طرف ایرانی. این قابل درک است. رئیس‌جمهور جدیدی در ایران انتخاب شده، تیم جدیدی در راه است. آنها برای تصمیم‌گیری نیاز به زمان دارند. مسئله برای جامعه و مقامات ایرانی بسیار حاد است. بحث‌های داغی در جریان است. در نتیجه این وضعیت غافلگیرکننده نیست». او البته اشاره می‌کند که این تعلل ممکن است عواقبی هم داشته باشد: «مسئله دیگر این است که این وضعیت کم‌کم نوعی اذیت برای دیگر شرکت‌کنندگان مذاکره ایجاد می‌کند که این هم مشخص است. چون معلق‌نگه‌داشتن توافقی جدید برای مدتی تا این حد طولانی هیچ فایده‌ای برای هدف ما ندارد. هرچه گفت‌وگوها زودتر ادامه پیدا کنند، بهتر است». او البته ترسیمی از وضعیت فعلی گفت‌وگوها هم ارائه می‌کند: «تصور من این است که ما ۹۰ درصد راه را طی کرده‌ایم. اگر نسبی صحبت کنیم، چیز زیادی نمانده است».
برای روسیه مشخص است که گام اول با آمریکاست
او البته در جای‌جای مصاحبه‌اش باز به موضع اصلی روسیه مبنی بر مقصر دانستن آمریکا برمی‌گردد: «من فقط می‌توانم دیدگاه روسیه را مشخص کنم: واضح است که ایالات متحده باید گام اول را بردارد چون آنها رفتار نادرستی داشته‌اند، از توافق خارج شدند و تقریبا نابودش کردند و تمام دنیا را با تحریم‌های فراسرزمینی تهدید کردند». اولیانوف البته به تیم دولت جو بایدن خوش‌بین است: «من و همکارانم از کار با مذاکره‌کنندگان جدید آمریکایی راضی هستیم... احساس می‌کنم ایالات متحده الان موضعی عملگرایانه و متعادل دارد».
مواضع اولیانوف که صحنه را شفاف‌تر می‌کنند، برایندی مطابق با وضعیت فعلی نگاه‌ها به وین دارد. خوف از برهم‌خوردن همه تلاش‌ها و از‌دست‌رفتن همه دستاوردها، در کنار رجا به کسب نتیجه در فرایندی که به نظر می‌رسد همه آنچه لازم داشته اکنون مهیاست؛ همه‌چیز جز یک تصمیم./ شرق