کوشکی: مناظرات انتخابات کپی ناقص از مدل آمریکایی و شورای نگهبان را از فرانسه گرفته‌ایم
فعال سیاسی اصولگرا گفت: ساختار انتخاباتی ما حزبی باشد یا نباشد، شورای نگهبان را از فرانسه گرفته‌ایم که وظیفه‌اش نظارت بر انتخابات ریاست جمهوری است؛ اصل ۵۶ و ۵۷ قانون اساسی فرانسه هم همین را می‌گوید. نظارت بر انتخابات ریاست جمهوری در فرانسه هم به عهده شورای نگهبان است پس ربطی به حزبی و غیر حزبی بودن ساختار انتخابات ندارد.
در روزهای منتهی به انتخابات مانند دوره‌های پیشین، بررسی ساختار انتخابات در ایران به موضوع داغ جامعه و بسیاری از رسانه‌ها تبدیل‌شده بود. اکنون و پس از سپری شدن آن ایام، شور انتخاباتی کشور کم‌رنگ شده و می‌توان با دقت بیشتری به تحلیل این موضوع پرداخت. در همین رابطه صادق کوشکی عضو هیئت‌علمی دانشگاه تهران و کارشناس مسائل سیاسی گفت و گویی داشته که در ادامه می خوانیم:
برخی از کارشناسان معتقدند در ساختار انتخابات ایران، یکسری موارد تقلید از مدل غربی و بخشی دیگر ابداع جدید بوده و ترکیبی ایجادشده که نه این‌طرفی و نه آن‌طرفی است. با توجه به اینکه رهبری در سخنرانی اخیرشان فرمودند برخی بداخلاقی‌ها در مناظرات مایه تاسف است و در این موارد آمریکایی‌ها سرمشق خوبی نیستند، نظر شما در این خصوص چیست؟
کوشکی: مناظرات انتخابات ریاست جمهوری یک کپی ناقص از مدل آمریکایی آن است. انتخابات به‌عنوان یک روش برای مشارکت مردم در اداره کشور، درون جمهوری اسلامی ایران پسندیده شده و از ابتدا تا امروز هم به‌طورجدی دنبال شده است، اما نحوه انتخابات تناسبی با ارزش‌های اسلامی و انقلابی و حتی فرهنگ ایرانی ندارد. نحوه انتخابات به‌گونه‌ای است که عملاً به‌جای شایسته‌گزینی و به‌گزینی به سمت گزینش کسانی که وقاحت یا سرمایه بیشتری داشته باشند می‌رود و واقعاً امکان به‌گزینی را از جامعه سلب می‌کند؛ این‌هایی که می‌گویم در حوزه انتخابات شوراها، مجلس و ریاست جمهوری است. مثلاً ما می‌بینیم وقتی نمایندگان مجلس توسط مردم انتخاب می‌شوند، به تعبیر امام «عصاره فضائل ملت» نیستند. در بحث شوراهای شهر هم، متأسفانه بخش زیادی از آن‌ها به‌واسطه تخلفات عدیده‌ای که انجام داده‌اند کارشان به دستگیری، دادگاه و زندان می‌رسد؛ به همین خاطر ما باید در حوزه روش انتخابات یک بازنگری جدی داشته باشیم.
آیا تکثر نامزدهای انتخابات مجلس و شوراها، باعث ایجاد مشکل برای انتخابات مردم نمی‌شود؟
کوشکی: بله، به‌طور مثال این دوره در تهران بیش از ۴ هزار نفر نامزد شوراها شده‌اند. من فکر می‌کنم نه‌تنها در ایران بلکه هیچ‌های جهان برای شورای شهر ۴ هزار نفر امکان نامزد شدن نداشته باشند. در این موارد شمارش آرا واقعاً فلج‌کننده می‌شود و مردم عملاً امکان انتخاب ندارند. از بین این ۴ هزار نفر مردم چطور متوجه شوند چه کسی برنامه و ایده دارد؟ اصلاً هیچ امکانی وجود ندارد. درواقع شاید بگوییم این موضوع به شکل غیرقابل‌قبول و حتی مضحکه شده است. در مجلس شورای اسلامی هم این دوره برای یک کرسی در تهران بیش از ۲۰۰ نامزد داشتیم که این فاجعه است!
علت وجود این تعداد از نامزد برای انتخابات چیست؟
کوشکی: اولین نکته اینکه ملاک و ضوابط نامزدی در کشور ما بسیار ساده، سهل و پیش‌پاافتاده است. ویژگی‌های نامزدی در عرصه شورای شهر، مجلس و حتی ریاست جمهوری باید عوض شود. اگر امروز ما ضوابط گزینش یک کارمند ساده در یک اداره را نگاه کنیم، بسیار سخت‌گیرانه‌تر و جدی‌تر از ضوابط نامزدی در شوراها، مجلس یا حتی ریاست جمهوری است. در شیوه حال‌حاضر امکان انتخاب درست از مردم گرفته‌شده و موجب به‌گزینی نمی‌شود به همین دلیل افرادی که به قدرت می‌رسند الزاماً شایسته‌ترین‌ها و بهترین‌ها نیستند. علاوه بر این شیوه موجود موجب سرمایه‌سالاری و حاکمیت پروپاگاندا و تبلیغات در انتخابات می‌شود که نتیجه‌اش معقول و منطقی نخواهد بود. به همین دلیل گام اول جهت تصحیح ساختار انتخابات کشور این است که ضوابط نامزدی را به‌طورجدی بازنگری کنیم و ضوابط جدید به صورتی تعیین شود که کاندیداها مثلاً برای شورای شهر، وظایف آن را بدانند و سوابقشان به صورتی باشد که جامعه مطمئن شود این افراد توانمندی نمایندگی و وکیل مدافعی مردم در شورای شهر را دارند و برای رسیدن به منفعت شخصی از طریق تغییر کاربری زمین و امثالهم، وارد این عرصه نشده‌اند. اگر ضوابط ورودی به‌صورت جدی بازنگری شود و نتیجتاً هرکسی که هوس کرد، نتواند نامزد شود؛ آن زمان یک مقدار روند انتخابات به سمت تغییر و بهتر شدن پیش می‌رود. به‌طور مثال فرض کنید در تهران حداکثر ۵۰ یا ۶۰ نفر نامزد شوند، در این صورت می‌توان از این افراد درخواست برنامه کرد و جامعه توانایی دارد برنامه‌ها، ایده‌ها، سوابق، تجربیات و عملکرد آن‌ها در گذشته را مطالعه کند و یک انتخابات آگاهانه‌ای داشته باشد.
چه برنامه‌ای است برای اینکه آن ۳ هزار و خرده‌ای نفر ثبت‌نام نکنند؟
کوشکی:ضوابط نامزدی باید جدی شود.
بسیاری از مشکلات در حوزه شورای شهر نمود پیدا می‌کند
یعنی حتی در شورای شهر هم این‌طور باشد؟
کوشکی: بله، شورای شهر چیز کمی نیست. در حال حاضر بسیاری از مشکلات مانند مشکل مسکن، آلودگی هوا، آب و موارد بسیار دیگر در حوزه شورای شهر نمود پیدا می‌کند.
بااین‌حال در انتخابات شورای شهر می‌توان با یک گواهی سوءپیشینه تأیید صلاحیت شد!؟
متأسفانه همین‌طور است. یعنی کاندیداتوری این انتخابات آن‌قدر ساده‌شده که عملاً در کل کشور هزاران نفر ثبت‌نام می‌کنند. شاید در روستایی که سه نماینده شورا بخواهد، مردم تمام نامزدها را بشناسند و آن‌جا لازم به سختگیری نباشد. اما برای شهرهایی که بالای ۵۰ هزار یا حتی ۳۰ هزار نفر هستند، بر اساس شناسایی فردی نمی‌توان رأی داد. به همین خاطر برای شهرهای متوسط، بزرگ، مراکز استان‌ها و پایتخت، نامزدی انتخابات شورای شهر باید به سمت ضوابط جدی، سختگیرانه و دقیق برود.
به عقیده شما باید شرایط یک نامزد انتخابات شورای شهر چگونه باشد؟
کوشکی: نامزد این انتخابات، باید اختیارات شوراها و قانون شهرداری را بداند و حوزه تخصصی‌اش معلوم باشد که وی می‌خواهد در کدام حوزه شهری ابراز نظر کند. این شخص باید دارای دانش منطبق با نیازهای شهری باشد، یعنی معلومات تخصصی داشته باشد؛ از همه مهم‌تر کاندیدای شورای شهر باید سابقه مالی مناسب داشته باشد، به‌گونه‌ای که نشان دهد این فرد ازلحاظ مالی، اخلاقی و ... قابل‌اعتماد است تا ما شاهد وضعیت آشفته فعلی نباشیم. همین وضعیت دقیق شدن ضوابط برای نامزدی، در مجلس حتماً باید اتفاق بیفتد. در بعضی از شهرها می‌بینیم که ۲ هزار نفر برای سه یا چهار کرسی نامزد می‌شوند؛ این مسئله مسخره و مضحک است و قدرت انتخاب درست را از مردم می‌گیرد. اگر این ضوابط بازنگری شود، می‌توان شکل تبلیغات را صورت‌بندی کرد یعنی از تبلیغات کارناوالی و شام و نهاری و خرید رأی و ... جلوگیری خواهد شد اما مادامی‌که هرکسی از جلوی فرمانداری رد شود، بتواند ثبت‌نام کند، وضع همین خواهد بود و بدتر هم خواهد شد.
برای اینکه محدودیت در ثبت‌نام‌ها را داشته باشیم، باید چه اقدامی صورت بگیرد؟
کوشکی: ما معتقد به محدودیت در ثبت‌نام نیستیم بلکه باید ثبت‌نام برای افرادی دارای شایستگی و توانمندی محرز باشد.
برخی کشورهای غربی برای این قضیه، ساختار حزبی را تدوین کرده‌اند. ما باید در این راستا چه فعالیتی داشته باشیم؟
کوشکی: قانون می‌تواند با ایجاد محدودیت این مشکل را برطرف کند.
به‌طورکلی ما می‌توانیم ساختار حزبی را در کشور خودمان اجرا کنیم؟
کوشکی: ساده بگویم، حزب پدیده‌ای است که بر اساس یک زمینه خاص در تمدن غرب شکل گرفت. برای تشکیل حزب در یک جامعه، باید اقتصاد باز، فرهنگ لیبرال و سیاست دموکراتیک از خانواده تا جامعه شکل بگیرد. در جامعه ما چنین زمینه‌هایی وجود ندارد و هیچ‌وقت هم‌شکل نخواهد گرفت؛ پس حزب در جامعه ما جواب نخواهد داد. از دوران پهلوی تا همین امروز در کشور ما صدها حزب تشکیل‌شده و خود کسانی که حزب‌ها را تشکیل دادند به این نتیجه رسیدند که تعطیلش کنند چون زمینه‌های تحزب در ایران وجود ندارد مگر اینکه ما ساختارهای دیگری منطبق با فضای کشورمان طراحی کنیم.
درزمینهٔ تأیید صلاحیت‌ها و شورای نگهبان باید چه تغییراتی رخ بدهد؟
کوشکی: اگر ضوابط دقیق باشد نقش شورای نگهبان کم‌رنگ می‌شود. هم‌اکنون به دلیل ضوابط شل و آبکی موجود، نقش شورای نگهبان پررنگ است. اگر ضوابط، دقیق، حقوقی و جدی باشد، نقش شورای نگهبان خیلی عادی می‌شود و دیگر این جایگاه برجسته فعلی را نخواهد داشت.
شما معتقد هستید باید همان مصوبه‌ای که شورای نگهبان به جهت جلوگیری از ثبت‌نام افراد دارای سوءپیشینه و مدرک پایین‌تر از حد مشخص در انتخابات، تصویب و ابلاغ کرد ولی دولت آن را اجرا نکرد، روی کار بیاید و گزینش نامزدها از مرحله اول اتفاق بیفتد؟
کوشکی: بله، مثلاً فرض کنید ضوابطی را برای شورای شهر می‌گذاریم که در تهران ۱۰۰ نفر این ویژگی‌ها را داشته باشند. آن‌وقت ارزیابی این ۱۰۰ نفر را که کدام‌یک از این‌ها شرایط نامزدی را دارند خیلی ساده‌تر است اما وقتی شما در تهران با ۲۰ هزار متقاضی مواجه هستید باید ۱۵ هزار نفرشان را خط بزنید و نهایتاً ۵ هزار نفر تأیید می‌شوند. وجود ۵ هزار نامزد انتخابات را قفل می‌کنند؛ در این صورت انتخابات مسخره شده و شمارش آرا به طنز کشیده می‌شود.
اگر برای انتخابات فعلی دولت این قانون را ابلاغ کرده بود شرایط مطلوب می‌شد؟
کوشکی: گذشته‌ها را باید کنار بگذاریم و برای آینده حرف بزنیم. در مورد آینده، ضوابط باید به سمتی قانونی‌شدن برود و نباید افرادی که برای شورای شهر یا روستا، نمایندگی مجلس و حتی ریاست جمهوری داوطلب می‌شوند، ضوابط ورودی‌شان از ضوابط استخدام یک کارمند ساده کمتر نباشد.
می‌توانیم یک سازمان مستقل برای اجرای انتخابات داشته باشیم
در بعضی موارد تداخلی بین شورای نگهبان و وزارت کشور در انتخابات به وجود می‌آید. یکسری مسائل را هر دو ورود می‌کنند و یکسری مسائل را هیچ‌کدام ورود نمی‌کنند. برای حل این مشکل چه راهکارهایی وجود دارد؟
کوشکی: نکته این است که می‌توانیم یک سازمان مستقل برای انتخابات داشته باشیم که زیرمجموعه دولت نباشد و مجری انتخابات شود. البته وزارت کشور هم می‌تواند فعالیت کند ولی برای اینکه احیاناً اعمال سلیقه‌ها منجر به اتفاقاتی مثل انتخابات امسال نشود که یکجا تعرفه نبود، یکجا رأی‌گیری دیر راه افتاد یا دوره قبلی که تعداد زیادی تعرفه کم آمد؛ می‌توانیم یک سازمان مستقل از دولت‌ها داشته باشیم. حتی در دنیا هم داریم که یک سازمانی عمومی تشکیل می‌شود اما زیر نظر دولت نیست.
اعضای آن سازمان را چه کسی تعیین کند؟
کوشکی: مثلاً می‌تواند زیر نظر رهبری یا مجمع تشخیص مصلحت نظام باشد. این‌یک پیشنهاد است چون بعضی از کشورها این مسیر را طی کرده‌اند. این سازمان می‌تواند با وظایف مشخص مجری انتخابات باشد و چون زیر نظر دولت نیست، طبیعتاً با رفت‌وآمد دولت‌ها، سلیقه‌ها و امثالهم در آن نفوذ ندارند و خیلی از تنش‌هایی که هم‌اکنون وجود دارد، دیگر پیش نخواهد آمد. اگر هم نخواهیم این کار را کنیم، درصورتی‌که ضوابط انتخابات دقیق و قانونی شود، تنش‌های شورای نگهبان و وزارت کشور کم خواهد شد.
در فرانسه هم نظارت بر اجرای انتخابات به عهده شورای نگهبان است
آنا: در مورد اصل شورای نگهبان با توجه به اینکه بنا به دلایلی که گفتید نمی‌توانیم ساختار حزبی را داشته باشیم، باید غیر از مرحله اول که فقط شایسته‌ها ثبت‌نام کنند، یک مرحله دومی هم برای گزینش نامزدها باشد. مخصوصاً برای انتخابات ریاست جمهوری که معمولاً تعداد نامزدها زیر ۱۰ نفر است. در این مورد غیر از ساختار حزبی، فقط شورای نگهبان می‌تواند این کار را انجام دهد؟
کوشکی: نه! این موارد را باهم یکی نکنیم. ساختار انتخاباتی ما حزبی باشد یا نباشد، شورای نگهبان را از فرانسه گرفته‌ایم که وظیفه‌اش نظارت بر انتخابات ریاست جمهوری است؛ اصل ۵۶ و ۵۷ قانون اساسی فرانسه هم همین را می‌گوید. نظارت بر انتخابات ریاست جمهوری در فرانسه هم به عهده شورای نگهبان است پس ربطی به حزبی و غیر حزبی بودن ساختار انتخابات ندارد. ما می‌توانیم تشکل‌های سیاسی داشته باشیم اما نه با ساختار حزبی چون حزب در ایران جواب نمی‌دهد. در این میان وظیفه شورای نگهبان ربطی به تحزب و غیرتحزب ندارد و درهرصورت کار خودش را انجام می‌دهد.
نظر شما راجع به شورای نگهبان چیست؟ باید تغییراتی داشته باشد یا همین ساختار را حفظ کند؟
کوشکی: مگر شورای نگهبان در بحث انتخابات چه‌کار می‌کند؟ احراز صلاحیت می‌کند. یعنی بر اساس قانون اساسی بر حسن اجرای انتخابات نظارت می‌کند و دارد کارش را انجام می‌دهد، دیگر در موردش چه می‌خواهیم بگوییم؟ اگر به شورای نگهبان قانون ندهید، نمی‌تواند خوب کار کند. هرچقدر قوانین منظم‌تر، دقیق‌تر و حقوقی‌تر باشد به همان میزان شورای نگهبان دقیق‌تر رفتار خواهد کرد.
باید قانون شرایط نامزدی ریاست جمهوری تبدیل به یک متن حقوقی دقیق شود
یعنی شما وهله اول ایجاد تغییرات را در تغییر قانون می‌بینید؟
کوشکی: بله، اگر قانون شرایط نامزدی ریاست جمهوری، تبدیل به یک متن حقوقی دقیق بشود، انتقادها، ایرادها و هر چه که هست نسبت به شورای نگهبان به‌طورجدی کاهش پیدا می‌کند؛ چون وقتی ضوابط دقیق، حقوقی و جدی باشد، شورای نگهبان حتی اگر بخواهد هم نمی‌تواند اعمال سلیقه کند.
یعنی می‌توان از بروز مجدد این مسئله که یکسری نامزدها به رد صلاحیتشان اعتراض داشتند و شورای نگهبان می‌گفت من نمی‌توانم دلایلش را اعلام کنم، جلوگیری کرد؟
کوشکی: بله وقتی قانون‌گذار بگوید شورای نگهبان موظف است دلایل رد صلاحیت نامزدها را اعلام کند، خب شورای نگهبان هم اعلام می‌کند. در آن صورت کسانی که مشکل رد صلاحیت‌دارند اصلاً نمی‌آیند ثبت‌نام کنند؛ چون می‌ترسند که شورای نگهبان فردا دلیل رد شدنشان را اعلام کند./آنا