فروش نفت ایران به دوران پیش از تحریم بازمی‌گردد؟
بودجه‌ای که سال پیش دولت ایران بست، مسیری طولانی برای تصویب در مجلس طی کرد که بخش زیادی از بحث و چالش‌ها به تخمین میزان فروش نفت و همچنین قیمت آن برمی‌گشت؛ به‌طور‌خلاصه منتقدان بودجه و بعضی نمایندگان مجلس می‌گفتند که اعداد و ارقام تخمین‌‌زده برای فروش و همین قیمت نفت ایران در سال ۱۴۰۰ خوش‌بینانه و دور از واقعیت است و باید در این زمینه تغییر ایجاد شود.
فروش نفت ایران به دوران پیش از تحریم بازمی‌گردد؟
بودجه‌ای که سال پیش دولت ایران بست، مسیری طولانی برای تصویب در مجلس طی کرد که بخش زیادی از بحث و چالش‌ها به تخمین میزان فروش نفت و همچنین قیمت آن برمی‌گشت؛ به‌طور‌خلاصه منتقدان بودجه و بعضی نمایندگان مجلس می‌گفتند که اعداد و ارقام تخمین‌‌زده برای فروش و همین قیمت نفت ایران در سال ۱۴۰۰ خوش‌بینانه و دور از واقعیت است و باید در این زمینه تغییر ایجاد شود. اگرچه بودجه با کش‌وقوس و تغییرات فراوان در‌نهایت به تصویب رسید اما درباره شرایط نفت ایران و توانش در بازگشت به بازار جهانی همچنان بحث و تحلیل‌های متفاوتی وجود دارد.
در تازه‌ترین تحلیل‌ها و با توجه به احتمال رفع تحریم‌ها، تحلیلگران و کارشناسان از شانس ایران برای بازگرداندن سهمش از بازار نفت در دوران پیش از تحریم می‌گویند. دراین‌باره روز گذشته رئیس کمیته نفت کمیسیون انرژی مجلس گفت: «کشورها براساس منافع اقتصادی خود تصمیم‌گیری می‌کنند. اما در کل قطعا علاقه ندارند که ایران سهم آنها را بگیرد، بسته به برش سیاسی، شخصیت و اقتدار نفتی ایران ما می‌توانیم در بازار بین‌الملل نقش‌آفرینی کرده و جایگاه خود را تعیین کنیم، به عبارت دیگر افزایش یا کاهش تولید نفت تابعی از شرایط سیاسی هر کشوری است». حسین حسین‌زاده که با ایلنا سخن می‌گفت، درباره اوضاع صادرات نفت ایران بعد از گشایش احتمالی در تحریم‌ها گفت: «در‌صورتی‌که گشایش سیاسی حاصل شود، باید مجددا بتوانیم هم بازارهای ازدست‌رفته را به دست بیاوریم و هم بازاریابی جدید داشته باشیم». او دراین‌باره ادامه داد: «با توجه به اینکه بزرگ‌ترین پالایشگاه‌های دنیا در هند و کره که از جمله مشتریان ایران بودند، اکنون با نفت ابوظبی و سعودی جایگزین کرده‌اند، کار ما سخت اما شدنی است. نکته دوم اینکه در بازاریابی جدید باید از روش‌های چانه‌زنی استفاده کنیم، درخصوص گاز مشکل چندانی نداشته و در‌حال‌حاضر برنامه‌های توسعه صادرات را دنبال می‌کنیم، در مورد پتروشیمی و فراورده‌ها نیز که تحریم نبودند و درآمد اصلی کشور هستند، باز‌هم باید با توسعه زنجیره ارزش و صنایع پایین‌دست در مسیر سریع‌تر جلوگیری از خام‌فروشی و افزایش سهم از بازارهای جهانی قرار بگیریم». رئیس کمیته نفت کمیسیون انرژی مجلس درباره واکنش کشورهای تولیدکننده نسبت به بازگشت نفت ایران هم گفت: «کرونا باعث شد بیش از 50 درصد پروژه‌های بزرگ نفتی دنیا تعطیل شود و پایان کرونا که پایان سال 2021 پیش‌بینی شده قراردادهای قبلی باید احیا شوند؛ بنابراین حتی اگر گشایش حاصل شود کار ما برای بازگشت سخت می‌شود اما باوجود توافق کاهش تولید در اوپکپلاس که طی این مدت رقم آن 7.1 میلیون بشکه بوده است ما در مدت تحریم سهم خود را از تولید و صادرات از دست دادیم و تولیدکنندگان باید بازگشت تولید و افزایش صادرات ما را بپذیرند».
صیانت از مخازن در مدل جدید قراردادی
اما تا چه اندازه ایران آماده بازگشت به این شرایط است و آیا چاه‌ها آماده‌اند؟ حسین‌زاده دراین‌باره هم می‌گوید: «در مدل جدید قراردادی در چند سال اخیر آیتمی به نام صیانت از مخازن گنجانده شده، ضمن اینکه باید فشار چاه کم شود، روش‌های مختلف ریکاوری نفت هم باید انجام شود، با توجه به اینکه مخازن در نیمه دوم عمر خود قرار دارند، مجبوریم که هزینه کنیم تا نفت و گاز بالا بیاید و این هزینه‌ها در قالب صیانت از مخازن در قراردادها گنجانده شده است».
او ادامه می‌دهد: «آنچه مشخص است در‌صورتی‌که گشایش سیاسی حاصل شود، کشور ما توان تولید به میزان قبل از تحریم را دارد و اگر موضوع بازاریابی حل شود به لحاظ تولید، نگهداری، صیانت و انتقال هیچ مشکلی نداریم». درباره همین موضوع و توان ایران برای پس‌گرفتن سهم خود از بازار نفت، «فریدون برکشلی»، مدیر گروه مطالعات انرژی وین، هم معتقد است در صورت رفع تحریم‌ها «نفت ایران تا پاییز تمام بازار پیش از ۲۰۱۵ خود را پس می‌گیرد». او این سخنان را در گفت‌وگو با «نفت خبر» می‌گوید و در پاسخ به این پرسش که «ایران در صورت لغو تحریم تا چه مدت زمانی می‌تواند به تولید نزدیک به چهار میلیون بشکه در روز بازگردد؟»، توضیح می‌دهد: «پاسخ این سؤال از دو منظر قابل ارائه است: الف: از نظر فنی و ساختار چاه‌ها. تا آنجا که بنده در جریان هستم با توجه به تجربیات قبلی، در مناطق نفت‌خیز، چاه‌ها را به نحوی مدیریت تولید می‌کنند که افت فشار چاه، ناشی از کاهش تولید، آسیب کمتری به چاه‌ها وارد کند. در‌واقع به شکلی تولید انجام می‌شود که تولید هیچ چاهی به کلی متوقف نشود. البته شاید جزئیات بیشتر را مهندسان مخازن می‌توانند، پاسخ دهند». این کارشناس حوزه نفت در ادامه پاسخ به این پرسش و در توضیح بخش دوم هم می‌گوید: «ب: از نظر بازاریابی و بازگشت به بازار، شرایط متفاوت است. سهم کلی یا جمعی ایران در بازار جهانی نفت، نصیب روسیه، عراق و آمریکا شده است. نفت سبک ایران، از نظر مشخصات با اورال روسیه و سبک بصره نزدیک است. تا حدی هم با برخی از برندهای شیل آمریکا. بنابراین وقتی که نفت ایران یا هر تولید‌کننده‌ای از بازار حذف می‌شود، پالایشگاه‌ها به دنبال تأمین، نزدیک‌ترین و شبیه‌ترین نفت خام جایگزین می‌روند. البته بعضی از گریدهای ایران تقریبا غیر‌قابل‌جایگزینی است. بنابراین پالایشگاه‌ها ناچارند که اصطلاحا نفت خام را بلِند Blend یا مخلوط کنند تا نفت خام مورد نیاز خطوط پالایشی را تأمین کنند. در این موارد، هزینه پالایشی پالایشگران بالا می‌رود. در‌واقع تحریم به ساختار بازار جهانی نفت، آسیب‌های جبران‌ناپذیری وارد می‌کند. نقشه راه یا چینش نظام پالایشی جهان را در هم می‌ریزد. پالایشگاه‌ها هزینه و وقت زیادی برای انطباق با چینش تازه از دست می‌دهند». علاوه‌براین و با توجه به مازاد عرضه نفت در جهان و واگذار‌شدن جای ایران به کشورهای دیگر، ایران تا چه حد می‌تواند امیدوار باشد سهم خود را از بازار پس بگیرد؟
برکشلی در پاسخ به این پرسش هم می‌گوید: «بله، این برای بازاریابان، چالش مهمی است. البته شرکت ملی نفت، سیستم بازاریابی تهاجمی دارد و شناخت بالایی از پالایشگران و خریداران نفت دارد. پالایشگران همیشه به یک تأمین‌کننده قابل‌اعتماد اهمیت می‌دهند. اما این درست است که بازار با مازاد عرضه روبه‌روست. بازار به‌شدت، تقاضا‌محور شده است. تحولات طرف تقاضاست که شرایط خود را به بازار دیکته می‌کند. این موضوع در اجلاس اوپکپلاس که در اول آوریل، برگزار شد، مورد توجه قرار گرفت. عربستان، تجربه بازگشت لیبی به بازار را پیش کشید. به گفته وزیر نفت عربستان، بازار بازگشت ایران را به‌صورت طبیعی و عادی قبول خواهد کرد. اما در اجلاس اول آوریل اوپکپلاس، عربستان تصمیم به باز‌پس‌گرفتن یک‌میلیون بشکه نفت اهدائی خود به بازار گرفت. البته در یک فرایند سه‌ماهه. این پیام خوبی برای بازار جهانی نفت و البته آینده سهم ایران در بازار نیست. در‌عین‌حال اوپکپلاس، اجلاس‌های خود را ماهانه کرده و بنابراین امکان تغییر سقف تولید در فواصل کوتاه میسر است. تا پیش از ۲۰۲۱، اجلاس‌های اوپک و اوپکپلاس فقط دو نوبت در سال بود. تحت عنوان اجلاس تابستانی و زمستانی که با توجه به تغییرات فصلی بازار تنظیم می‌شد. اما تولید چهار‌میلیون بشکه در روز که حدودا نیمی از آن روانه بازار جهانی می‌شود برای ایران، چندان دشوار نیست». این کارشناس حوزه نفت درباره مهم‌ترین مشتریان بالقوه ایران هم می‌گوید: «بازار جهانی نفت، سخت آسیایی شده است. کانون اصلی صادرات ایران هم آسیایی است. بازارهای اصلی ایران، چین، کره جنوبی و هندوستان هستند. در این بازارها هم عربستان و امارات متحده، ظرفیت‌های پالایشی خریداری کرده‌اند. یعنی در پالایشگاه‌های این کشورها مشارکت کرده‌اند. در نتیجه عملا به پالایشگاه‌های خود نفت می‌فروشند. تحریم‌ها و پاره‌ای سیاست‌های غیراصولی، کشور را از دسترسی مناسب به بازارهای مهم مقصد محروم کرده است. در حقیقت قرن ۲۱، قرن انرژی آسیایی است. بزرگ‌ترین تولیدکنندگان و بزرگ‌ترین مصرف‌کنندگان نفت و انرژی در آسیا هستند. البته ایران تجربه‌های موفقی هم در زمینه بازاریابی در اروپای مرکزی و شرقی دارد. احیای این بازارها برای ایران مهم است. به اعتقاد بنده، ایران تا سپتامبر یا اکتبر، می‌تواند تمام بازار پیش از ۲۰۱۵ را باز‌پس گیرد».