بایدن و نیرنگ‌های او درباره بازگشت سریع به توافق هسته‌ای

نویسنده: جیمز ام. دورسی

یک بند کمتر مورد توجه قرار گفته در توافقنامه بین المللی 2015 هسته ای ایران نیرنگ بر سر روش های بازگشت آمریکا به توافقی را که رئیس جمهوری دونالد ج. ترامپ از آن خارج شد، توضیح می دهد. تاریخ جادویی ارائه شده سال 2023 است؛ زمانی که دولت بایدن در صورت بازگشت به توافق، باید در صدد اخذ مجوز از کنگره برای لغو یا اصلاح همه تحریم های هسته ای ایالات متحده علیه ایران برآید. ایالات متحده و ایران هر دو بر سر این مساله توافق دارند که با توجه به بی اعتمادی، خصومت و سوءظن دو طرفه، تصویب این مساله از سوی کنگره اگر غیرممکن نباشد، دشوار خواهد بود. در نتیجه، ایالات متحده و ایران اساسا اهداف مختلفی را در رابطه با مذاکره برای بازگشت ایالات متحده به توافق دنبال می کنند.

دولت بایدن در تلاش است فرآیندی را مهندسی کند که امکان عبور از مانع 2023 و اطمینان از به روز رسانی توافق برای مدت زمانی 6 ساله، شمول برنامه بحث برانگیز موشک های بالستیک ایران و متوقف شدن حمایت ایران از بازیگران غیر دولتی در لبنان، عراق و یمن را برای آن فراهم آورد. مذاکره طرفدار طولانی مدت به رئیس جمهوری جو بایدن اجازه می دهد تا بدون حواس پرتی ایران، کنگره را بر دستورکار قانون گذاری داخلی متمرکز کند. هیلاری مان لورت، مقام پیشین وزارت خارجه و سازمان امنیت ملی، می گوید: «بایدن برای عبور از 2023 به یک دستاورد احتیاج دارد. بنابراین، او فرایندی را می خواهد که چند مرحله ای باشد و احتمالا چند سال طول بکشد. آمریکا به مرور زمان می تواند برخی از تحریم ها را کاهش دهد... همه این مسائل کوچک در طی یک مسیر رخ می دهند. مهم این است که فرایندی وجود داشته باشد که امکان طول دادن مساله برای مدتی را برای دولت بایدن فراهم آورد.

به علاوه، یک روند گسترده و طولانی به بایدن در متقاعد کردن شرکای شکاک آمریکا در خاورمیانه- اسرائیل، عربستان سعودی و امارات متحده عربی- درباره اینکه بازگشت به توافق کار درستی است را فراهم می آورد. بایدن سعی کرده به شرکای آمریکا اطمینان دهد که برخلاف ترامپ، مطابق تعهد ایالات متحده به دفاع از آنها عمل می کند. حمله موشکی اخیر به پایگاه شبه نظامیان شیعه متحد ایران در سوریه، در همین راستا بود. البته این حمله هدف دیگری هم داشت: اعلام به ایران که با دولت جدیدی روبروست که بیشتر به تعهدات بین المللی و چندجانبه گرایی و همچنین احیای توافق هسته ای متعهد است، اما نه به هر قیمتی.

این پیام با قطعنامه ارائه شده در شورای حکام آژانس بین المللی انرژی اتمی تقویت شد. آمریکا از آژانس خواسته که ایران را در پی افزایش تولید سوخت هسته ای در نقض برجام و متوقف کردن تحقیقات آژانس درباره ذرات اورانیوم در سایت های اعلام نشده، مسئول بداند. اگرچه این اقدامات آمریکا با خطر واکنش نظامی از سوی ایران همراه هستند، اما احتمالا فشارهای داخلی و اقتصادی بر این کشور را با پیش بینی نقطه عطف 2023 افزایش می دهند. فشارها بر دولت ایران برای دستیابی به نتایج ملموس فوری در نتیجه اعتراض های مردمی که رفع مشکلات اقتصادی و بهداشت عمومی را بیشتر نتیجه سوءمدیریت و فساد اقتصادی می دانند تا تحریم های شدید آمریکا، تشدید شده است.

این در حالی است که نتایج یک نظرسنجی اخیر از افکار عمومی نشان می دهد که مردم ایران، مانند دولت این کشور، اعتقاد چندانی به اینکه ایالات متحده به تعهدات خود در قالب یک توافق هسته ای احیا شده بالقوه عمل کند، ندارند. نتایج حاکی از آن است که نه دولت و نه مردم ایران به روندی که فقط با لغو نسبی تحریم ها بیانجامد، اطمینان نخواهند داشت. به علاوه، حمایت کلی از توافق از بیش از 75درصد در سال 2015 به حدود 50درصد کاهش یافته است. به علاوه، دو سوم شرکت کنندگان در نظرسنجی با مذاکره درباره برنامه موشک بالستیک ایران و همچنین فعالیت های منطقه ای آن حتی اگر منجر به لغو کلیه تحریم ها شود، مخالف بوده اند.

در همین حال، بایدن مجبور است با مخالفان توافق هسته ای در خاورمیانه نیز کنار بیاید. اسرائیل بیش از دیگران پر سر و صدا بوده و به نظر می رسد بایدن برای کنترل اختلافات احتمالی با آن، با ایجاد یک کارگروه استراتژیک آمریکا و اسرائیل در مورد ایران که اولین مرتبه در سال 2009 در زمان ریاست جمهوری باراک اوباما تشکیل شد، موافقت کرده است. هنوز مشخص نیست که دولت بایدن مشاوره مشابهی را با عربستان سعودی و امارات هم آغاز خواهد کرد یا خیر.

در یک روند طعنه آمیز، اسرائیل با شروع ساخت و سازهای بزرگ در راکتور دیمونا که در عکس های ماهواره ای توسط آسوشیتدپرس ثبت شده، روی افزایش ظرفیت تسلیحات هسته ای خود متمرکز شده است. برخی از تحلیل گران می گویند مخالفت لجوجانه اسرائیل با رویکرد دولت بایدن احتمالا برای منحرف کردن توجه ها از ارتقاء و تغییراتی است که تاسیسات دیمونا انجام می شود. جفری لوئیس، کارشناس منع گسترش سلاح های هسته ای، گفت: «اگر شما اسرائیلی باشید و بخواهید یک پروژه بزرگ ساخت و ساز را در دیمونا پیش ببرید که توجه زیادی را به خود جلب می کند، آن زمان است که بیش از همه درباره ایران سر و صدا به پا خواهید کرد.»