پشت پرده سکوت معنادار جو بایدن درباره برجام

وطن امروز: بر خلاف تبلیغات جریاناتی در داخل کشور که در ماه‌های منتهی به انتخابات سوم نوامبر ریاست‌جمهوری آمریکا، جو بایدن را نشانی از باراک اوباما می‌دانست و تشکیل دولت توسط او را امتداد دولت اوباما مفروض گرفته بود و از «این همانی»‌سازی رئیس‌جمهور سابق آمریکا و معاونش، بازگشت فوری آمریکا به برجام مانند معاهده پاریس با یک فرمان اجرایی را نتیجه می‌گرفت اما از زمان تحلیف بایدن تا امروز خروجی سیاست خارجی دولت بایدن کاملا بر خلاف خوش‌بینی‌های برجامی دولت دوازدهم و حامیانش بوده و برجام جایی در میان اولویت‌های دولت فعلی آمریکا ندارد.

این نگاه غیرواقع‌بینانه که بایدن همان اوباما است و راه هم همان است با استدلال حضور مجدد اشخاصی مانند جان کری، وندی شرمن، تونی بلینکن و جیک سالیوان در دولت بایدن البته همچنان در فضای سیاسی داخلی وجود دارد اما حداقل در قبال موضوع ایران، نه بایدن همان اوباما است و نه شرایط آمریکا اجازه می‌دهد آنها ۲ دولت با یک مسیر مشترک باشند.

با این توضیح، پرسش مهم این است: دولت بایدن به برجام چگونه نگاه می‌کند؟ اظهارات پراکنده تیم سیاست خارجی و امنیت ملی بایدن درباره برجام بر ۲ گزاره کلیدی استوار بوده است. اول اینکه دولت آمریکا به دنبال بازگشت به برجام نیست و طبق آنچه بلینکن، وزیر خارجه آمریکا در نخستین نشست خبری خود مطرح کرد، استفاده از برجام به عنوان سکویی برای حل دیگر چالش‌های مرتبط با ایران مطرح است و دوم شرط‌گذاری برای کشورمان است که گام اول را ایران در بازگشت به محدودیت‌های مفاد هسته‌ای بردارد.

یکی از نکات قابل توجه این است که تیم بایدن حتی از لفظ بازگشت به برجام هم استفاده نمی‌کند؛ وزیر خارجه آمریکا و افراد نزدیک به رئیس‌جمهور زمانی که می‌گویند اگر ایران به محدودیت‌ها بازگردد، در ادامه به جای لفظ بازگشت به برجام، عبارت مبهم و تفسیر‌پذیر «آمریکا هم همان کار را خواهد کرد» را به کار می‌برند. دولت بایدن در مواجهه با موانع و مشکلات ساختاری که در داخل مرزهای این کشور، او را در مخمصه قرار داده است، نسبت به موضوع هسته‌ای رویکردی پروسه‌محور اتخاذ خواهد کرد، بر همین مبنا هم بوده که تیم سیاست خارجی بایدن در ابتدای امر اعلام کرد تصمیم‌گیری درباره بازگشت زمانبر خواهد بود. علاوه بر وندی شرمن و جیک سالیوان مشاور امنیت ملی کاخ سفید، حتی «آوریل هینس» مدیر اطلاعات ملی آمریکا هم در جلسه تاییدش در کنگره ادعا کرد آمریکا با بازگشت به برجام فاصله دارد. او گفت: «رئیس‌جمهور گفته اگر ایران قرار باشد به پایبندی به برجام برگردد او دستور می‌دهد ما هم همین کار را انجام دهیم». وی اضافه کرد: «به صراحت بگویم فکر می‌کنم فاصله زیادی تا آنجا داریم و فرصت خواهیم داشت تا با کنگره درباره این موضوعات رایزنی کنیم».

دولت بایدن واقف است که زمان انعقاد برجام در زمان دولت اوباما، در آمریکا اجماعی روی توافق هسته‌ای وجود نداشت و این اختلاف نظرها همچنان پابرجاست و حتی پیچیده‌تر شده است، بنابراین بایدن با توجه به تجربه‌ای که از حاصل سیاست‌های ۲ دولت اوباما و ترامپ انباشته شده است سعی خواهد کرد سیاستی ترکیبی از فشار حداکثری ترامپ و اجماع‌گرایانه اوباما را در قبال ایران دنبال کند. در این بین رویکرد دولت ترامپ که دیوار تحریم‌های ضدایرانی را بلند‌تر کرده است، اهرم بالقوه‌ای را جهت فشار بر ایران در اختیار بایدن قرار داده است.

از این رو دولت بایدن یک استراتژی همزمان را درباره ایران دنبال می‌کند؛ یعنی تمام موضوعات ایران شامل برنامه هسته‌ای، حضور منطقه‌ای و برنامه موشکی را با هم به پیش می‌برد و این پروسه زمانبر خواهد بود، این مساله البته با شتابی که تهران به توسعه برنامه هسته‌ای خود داده است- علاوه بر آغاز فرآیند غنی‌سازی 20 درصد، تهران بزودی بازرسی‌های فراتر از برجام نظیر پروتکل الحاقی را متوقف می‌کند- چالشی بزرگ بر سر راه بایدن قرار خواهد داد.

* یک دولت ضعیف

یکی دیگر از مخمصه‌های بایدن که برجام را از اولویت‌های این کشور خارج می‌کند، اوضاع داخلی آمریکاست. از رویدادهای عجیبی که در انتخابات ریاست‌جمهوری ایالات متحده رخ داد، بروز یک تضاد سیاسی در جایگاه و قدرت نامزد پیروز است؛ اگر چه بایدن بالاترین رای یک نامزد ریاست‌جمهوری در تاریخ این کشور را کسب کرد و این انتظار وجود داشت یکی از قدرتمندترین دولت‌های تاریخ این کشور را تشکیل دهد اما در واقعیت اینطور نیست و رسانه‌های آمریکا هم دولت بایدن را یک دولت ضعیف و در اقلیت نامیده‌اند. علت این امر، به شکاف گسترده و دوپارگی جامعه آمریکایی بازمی‌گردد. رای بالای رقیب بایدن - 75 میلیون رایی که دونالد ترامپ کسب کرد- به قول نشریه‌ «نیویورک‌تایمز» نشان می‌دهد حتی با وجود شکست ترامپ، ترامپیسم تبدیل به یک واقعیت قدرتمند و فعال در عرصه‌ سیاسی ایالات متحده شده است.

سبد رای ترامپ بیشتر از آنکه نماد ارادت به یک شخص باشد، بیانگر عمق شکاف در باورها در جامعه‌ آمریکاست. چه اینکه مجله تایم بتازگی از میان تهدیدات اصلی در جهان طی سال 2021 برای ایالات متحده، وضعیت داخلی را مهم‌ترین تهدید دانسته است. این مجله آورده است: نخستین مخاطره، مشروعیت سیاسی در آمریکاست. جو بایدن در حالی دوران ریاست‌جمهوری خود را آغاز کرده که تقریبا یک‌سوم مردم آمریکا معتقدند ریاست‌جمهوری او نامشروع است. بایدن ضعیف‌ترین رئیس‌جمهوری از سال ۱۹۷۶ یعنی زمان ورود جیمی کارتر به کاخ‌سفید است. همچنین این مجله چهارمین مخاطره از میان 10 مخاطره را گسترده‌تر شدن رقابت میان چین و آمریکا دانسته است: تمایل واشنگتن و پکن به ثبات در روابط آمریکا و چین سبب می‌شود در برخی حوزه‌ها از تنش‌ها کاسته شود اما واشنگتن قصد دارد برای مقابله با چین، همپیمان‌های اروپایی را با خود همراه کند. به همین خاطر آمریکا در نظر دارد با برخی گشایش‌های محدود، تهران را ترغیب به بازگشت به محدودیت‌های برجامی کند. در این راستا پولیتیکو چندی قبل طی گزارشی نوشت: آمریکا می‌تواند معافیت‌های فروش نفت ایران را دوباره برقرار سازد. این روند زمان ترمیم توافق را کاهش خواهد داد. تلاش دولت بایدن برای ورود مجدد به توافق هسته‌ای با افزایش فروش نفت ایران منطق «برد- برد» توافق هسته‌ای را نشان خواهد داد. درآمد ایران از فروش نفت به حساب‌های سپرده‌گذاری تعلق می‌گیرد و تحت شرایط معافیت، تحت نظارت دقیق قرار می‌گیرد. درآمد ایران برای تجارت معاف از تحریم با کشوری که وجوه در آن نگهداری می‌شود، استفاده می‌شود.

این رسانه در ادامه می‌نویسد: دولت بایدن می‌تواند از درخواست ایران برای دریافت وام از صندوق بین‌المللی پول پشتیبانی کند. وجوه مستقیما به خزانه دولت ایران وارد نمی‌شود، بلکه برای پرداخت کسری تجارت استفاده می‌شود. دولت بایدن باید این وام را به عنوان بخشی از تعهد خود برای رسیدگی به تأثیرات انسانی تحریم‌ها و فشار گسترده‌تری برای تشویق صندوق بین‌المللی پول برای استفاده از ظرفیت‌های مالی کامل خود برای رسیدگی به بحران اقتصادی مداوم ناشی از همه‌گیری کرونا اعطا کند. سرانجام گزینه سوم بایدن می‌تواند سهولت دسترسی ایران به ذخایر ارزی موجود خود باشد. با این وجود شرط تغییرناپذیر ایران نه برخی اقدامات محدود با حفظ شاکله تحریم‌ها، بلکه لغو مؤثر تحریم‌ها توسط دولت آمریکاست.

***

جانسون از همکاری با دولت بایدن درباره ایران خبر داد

به‌رغم امتناع دولت جدید آمریکا به ریاست جو بایدن از بازگشت به توافق هسته‌ای و لغو تحریم‌های ایران، لندن نسبت به سیگنال‌های واشنگتن درباره تهران خوش‌بین است.  بوریس جانسون، نخست‌وزیر انگلیس شامگاه یکشنبه در مصاحبه با شبکه آمریکایی «سی‌بی‌اس» ضمن اشاره به ۲ تماس تلفنی «مثبت و سازنده‌»ای که با بایدن داشته، گفت شاهد نزدیک شدن اولویت‌های واشنگتن و لندن طی هفته‌های اخیر بوده است. به نوشته وبگاه پولیتیکو به نقل از این مصاحبه، جانسون درباره نزدیک شدن دیدگاه‌های آمریکا و انگلیس درباره موضوعات مختلف از جمله ایران توضیح داد: «تحولات مهمی طی چند هفته اخیر درباره نزدیک شدن نحوه تفکر آمریکا و انگلیس درباره موضوعات خاصی مانند ایران، ناتو و تغییرات اقلیمی رخ داده است». وی در ادامه از پاسخ به سوال مجری سی‌بی‌اس درباره اظهارنظر قدیمی و منفی بایدن در مقایسه رهبر حزب محافظه‌کار انگلیس (شخص جانسون) با دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور سابق آمریکا طفره رفت. نخست‌وزیر انگلیس حوزه‌های تغییرات اقلیمی و سیاست در قبال ایران را از جمله حوزه‌هایی دانست که واشنگتن و لندن می‌توانند در آنها همکاری کنند و افزود: «به نظرم بعضی بیانیه‌هایی که از کاخ سفید و دولت جدید آمریکا می‌شنویم، به‌طرز شگفت‌آوری دلگرم‌کننده است». روز گذشته نیز «دومینیک راب» وزیر خارجه انگلیس در تماس تلفنی با «آنتونی بلینکن» همتای آمریکایی خود، درباره تقویت روابط دوجانبه و برنامه هسته‌ای ایران صحبت کرد.