هدف انتخاباتی دولت با ماجرای ارز 4200 تومانی

خبرگزاری تسنیم: موضوع حذف یا باقی ماندن ارز 4200 تومانی کالاهای اساسی در بودجه سال آینده و تاثیرات آن بر قیمت کالاهای مصرفی مردم و اقتصاد کشاورزی بسیار بحث برانگیز و جنجالی شده است و تبدیل به دعوایی میان مجلس، دولت و کمیسیون تلفیق بودجه مجلس شده است.

موافقین حذف ارز 4200 می گویند،  در اختصاص ارز 4200 تومانی به کالاهای اساسی فساد و رانت وجود دارد و کالاهای وارد شده با  این ارز به طور کامل به دست تولید کننده و مصرف کننده نهایی نمی رسد و سر از بازار آزاد در می آورد و مخالفین می گویند، حذف این ارز نیز تبعات افزایش قیمتی برای کالاهای اساسی به همراه خواهد داشت .

باید به این نکته نیز اشاره  کرد تا وقتی نهاده های دامی که ماده اولیه تولید دام و طیور هستند با ارز 4200 تومان و ارزان به کشور وارد شود امکان افزایش و خودکفایی در تولید این محصولات در داخل وجود ندارد. از طرفی دولت صراحتا اعلام می کند که بانک جامعی نیز برای شناساسی افراد نیازمند در اختیار ندارد تا با حذف ارز 4200 تومانی، یارانه مستقیمی در اختیار این افراد قرار دهد.

شواهد امر نشان می دهد که دولت خود علاقه مند به حذف ارز 4200 تومانی است اما به دلیل شرایط خاص جامعه در این شرایط نمی خواهد این آزاد سازی انجام شود.

اخیرا کلیات بودجه سال آینده در مجلس شورای اسلامی رد شد که در آن دولت ارز 4200 تومانی برخی از کالاهای اساسی را نظیر روغن و دانه های روغنی و  نهاده های دامی نگه داشته شده بود وتلفیق آن را حذف کرد.

خبرگزاری تسنیم در این ارتباط میزگردی با حضور صادق خلیلیان وزیر سابق جهاد کشاورزی که تجربه آزاد سازی یارانه های نقدی در زمان وزارت ایشان وجود داشت  و حامد نجفی علمداری اقتصادداد و عضو هیئت عملی دانشگاه تربیت مدرس انجام داده که مشروح آن در ذیل آمده است.

* هدف انتخاباتی دولت با ماجرای ارز 4200

تسنیم : حذف ارز 4200 تومان چه تاثیری بر اقتصاد کشور و قیمت کالاهای اساسی دارد، آیا این امر را به صلاح کشور می دانید، ارز 11 هزار و 500  تومانی یا 17 هزار و 500 تومانی چه شرایطی ایجاد خواهد کرد؟

خلیلیان : تعیین نرخ ارز یکی از فرعیات بودجه است؛ هرساله نرخ ارز مرجعی برای محاسبات بودجه لحاظ می شود و علت آن نیز وابستگی بودجه به درآمد های نفتی است؛ باید پیش بینی شود چه میزان نفت با چه قیمت و با چه نرخ دلار به ریال وارد بودجه می‌شود.

این نرخ ها اثر عملیاتی خارج از بودجه ندارد و مربوط به محاسبات بودجه است زیرا نرخ ارز در بازار تعیین می شود.

این نرخ در بودجه امسال 8800 تومان است و دولت آن را 11 هزار و 500 تومان برای سال آینده پیشنهاد داده است اما وقتی وارد محاسبات بودجه می شویم مشخص می شود در محاسبات پنهانی بودجه نرخ ارز همان 17500 و 4200 تومانی برای کالاهای اساسی  است.

 در حال حاضر بانک مرکزی دلار های ناشی از فروش نفت و گاز را با قیمت آزاد در بازار به فروش می رساند و تنها بخشی از آن را به قیمت 4200 تومانی در اختیار واردات کالاهای اساسی قرار می‌دهد .

دولت خود قصد آن را ندارد که ارز 4200 به واردات کالاهای اساسی بدهد بلکه می خواهد اختیار حذف ارز کالاهای اساسی در اختیار بگیرد تا با افزایش 3 تا 4 برابری یارانه های نقدی آن را  به مردم پرداخت کند.

به نظر می رسد دولت به دنبال اهداف سیاسی پنهانی در بودجه است که کمیسیون تلفیق با اصلاحاتی که انجام داده است لایه های پنهان بودجه را شفاف کرده است و ردیف های بودجه ای که دولت برای آنها عدد یک گذاشته بود مجلس عدد واقعی گذاشته است که در واقع ما به التفاوت ارز 4200 تومانی با قیمتی است که در بازار به فروش می رسد .

حذف ارز 4200 از اهداف دولت است تا به شکل ابزاری بتواند از آن برای انتخابات بهره برداری کند و با فروش آزاد آن یارانه‌ نقدی را  4 برابر کند.

در آذر ماه نیز دولت به هر نفر 100 هزار تومان پول داد که بخشی از آن مربوط به حذف ارز 4200 تومانی از کالاهای اساسی بود که که دولت ارز آن را در بازار آزاد برای تامین این نقدینگی فروخته بود.

کشور باید بر اساس سند بودجه و چهار چوب برنامه ریزی شده هدایت شود اگر می خواهیم ارز 4200 تومانی را به واردات برخی از کالاهای اختصاص یابد، باید شفاف باشد.

*ارز 4200 تومانی باعث شد کهنرخ ارز در بازار آزاد بیش از اندازه افزایش یابد

نجفی:  از اردیبهشت 97 که آمریکا از برجام خارج شد، کشور برای پاسخ به این تحریم سیاست ارز 4200 تومانی را تعیین کرد اما در تله سیاست گذاری افتد؛ زیرا در این نرخ ارز دستوری واقعیت های بازار پذیرفته نمی‌شود و ارز کمیاب و محدود را که باید از آن برای کنترل بازار در مواقع ضروی استفاده می شد به صورت 4200 تخصیص داده و باعث شد که نرخ ارز در بازار آزاد بیشتر از آن حدی که باید افزایش یابد.

در آن دوران 28 میلیارد دلار ارز کمیاب کشور به صورت 4200 اختصاص داده و باعث شد که نرخ ارز از 3 هزار تومان ابتدای دولت تا 33 هزار تومان یعنی 10 برابر افزایش یابد و اثرگذاری تحریم بیشتر شد، به طوری که خود آمریکا نیز انتظار چنین اثرگذاری را نداشت.

سالانه 16 تا 17 میلیارد دلار غذا به کشور وارد می شود اما در نتیجه ارز 4200 تومانی در سال گذشته 24.5 میلیارد دلار غذا به کشور وارد شد. وارد کنندگان همچنین با  تجار کشور صادر کننده همکاری می کنند تا کالای وارداتی با قیمت بالاتری اعلام و صود بیشتری نصیبشان شود.

* کالاهای اساسی وارداتی 4 برابر گران تر در ایران به فروش می رسد

  بر اساس بررسی‌هایی که بر روی واردات 4 کالاهای اساسی شامل ذرت، کنجاله سویا، دانه های روغن و جو  انجام دادم، قیمت وارداتی ما در سال قبل 50 درصد بیشتر از قیمت های جهانی بوده است که این به خاطر جذابیت ارز 4200 تومانی است.

در سال 98 فقط در دو قلم ذرت و کنجاله سویا رانت ارزی ( تفاوت نرخ ارز 4200 تومانی با ارز نیمایی ) که ایجاد شده است 34 هزار میلیارد تومان بود در حالی که کل گردش مالی صنعت مرغ گوشتی کشور در همان سال  33 هزار میلیارد تومان بود.

حال این رانت دست چه کسی می رسد آیا مرغداران نیز منفعت می برند؟ وضعیت قیمت مرغ و تخم مرغ نیز در بازار  نیاز به تفسیر ندارد.

از فرودین 97 که سیاست ارز 4200 اعمال شده است، قیمت مواد غذایی مختلف 100 تا 400 درصد افزایش یافته است در حالی که می خواستیم قیمت آن محصولات را ثابت نگه داریم.

تولید کنندگان نیز می گوید توانسته اند 10 تا 30 درصد نهاده های دامی را به قیمت مصوب تهیه کنند و مابقی را از بازار آزاد تهیه کرده اند و بیشترین جذب نهاده های دولتی توسط شرکت های بزرگ بوده است و تولید کنندگان خرد بیشترین آسیب را می بینند.

دولتی ها  در جلسات خصوصی از نمایندگان مجلس می‌خواهند ارز 4200 حذف شود اما در مصاحبه ها چیزی های دیگری می گویند و صحبت از آسیب پذیری قشر ضعیف از حذف ارز 4200 تومانی می‌کنند.

تسنیم: چه دوست داشته باشیم چه نداشته باشیم طبیعی است که حذف ارز 4200 تومانی قدرت خرید مردم را از آن چیزی که اکنون وجود دارد ضعیف تر می کنند؛ برای این قشر   از جامعه که هر روز در حال بزرگتر شدن نیز هست چه باید کرد و معیشت آنها چه می شود؟

خلیلیان : مردم در حال حاضر تخم مرغ را چند می خرند ،هر عدد تخم مرغ  2 هزار تومان فروخته می شود که در واقع این قیمت با ارز 40 هزار تومانی مطابقت می‌کند؛ نباید گول ذینفعان  ارز 4200 تومانی را  خورد. قیمت مرغ نیز به بالای 30 هزار تومان رفت.

* دولت باید پاسخ دهد ارز 4200 تومان کجا رفته است

تسنیم: آقای دکتر خلیلیان مرغداران برآورد می کنند که ارز 4200 تومانی مرغ برداشته شود نرخ هرکیلوگرم آن بالای 50 هزار تومانی می‌رسد.

خلیلیان : این حرف ها من در آوردی است و در حالیکه نهاده با قیمت مصوب وارد می شود نرخ  مرغ  به بالای 30 هزار تومان رفت، بنابراین هدف گذاری ها برای ارز دولتی محقق نشده و دولت باید در این زمینه پاسخگو باشد که این ارزها کجا رفته است.

در حال حاضر نیز 6 هزار قلم کالا در کشور با ارز آزاد داد و ستد می شود و تعدادی محدودی از کالاهای اساسی به این شکل ارز 4200 تومانی می گیرند.

تسنیم : آقای خلیلیان، اختصاص دیر هنگام و کمتر از نیاز ارز  به واردات نهاده دامی البته در افزایش قیمت و کمبود نهاده دامی و افزایش قیمت مرغ نیز تاثیر گذار است به طوری که وضعیت تامین و قیمت این نهاده ها در سال قبل مانند امسال اسفناک نبود. ارز 4200 تومانی به نحوی به عنوان ارز حمایتی از قیمت و تولید کالاهای اساسی است؛ حال زمانی که دولت نمی تواند بر توزیع آن کنترل داشته باشد بدون توجه به معیشت مردم  نباید صورت مساله را پاک کرد.

خلیلیان : اجازه بدید صورت مساله را من طرح کنم، شما نگاه اشتباهی به صورت مساله دارید!  شش هزار قلم کالا از جمله 90 درصد مواد غذایی با نرخ ارز نیمایی در حال داد و ستد است؛ بخش عمده ای از ارز 4200 تومانی  به هدف مورد نظر اثابت نکرده است و به دست مردم نمی رسد، حال  اینکه عده ای اصرار دارند ارز 4200 تومانی باشد ناشی از نگاه ساده به موضوع است یا اینکه از ذینفعان ارز دولتی هستند. آیا پایه ثبات اقتصادی ایران و معیشت مردم با این اقتدار به دان مرغ بند است؟

* امکان جلوگیری از فساد توزیع ارز 4200 تومانی وجود دارد؟

تسنیم: شما معتقد هستید که به هیچ وجه نمی توان رانت و فساد موجود در توزیع ارز حمایتی (4200 تومانی) برای حمایت از تولید و مصرف کالاهای اساسی را کنترل کرد به همین دلیل باید حذف شود؟

خلیلیان:  ارز حمایتی دیگر وجود ندارد ! صد میلیارد دلار حجم داد و ستد است و می خواهیم تنها پنج قلم کالا را تغییر دهیم و به سراغ کالایی می رویم که دارای وضعیت  عرضه و تقاضا هستند.

کمیسیون تلفیق محاسبه کرده است که 90 درصد این ارز هدر می رود؛ چند قلم کالا که قرار بوده افزایش قیمت نداشته باشد نیز به هدف خود نرسیده است و  این ارز قابل حمایت نیست و نباید اصراری برای دادن ارز به رانتخواران داشته باشیم.

می تواین شکل دیگری از این حمایت را داشته باشیم که تجربه آن را سال 90 داشتیم و مابه التفاوت را به مردم دادیم و اکنون نیز می شود این ما به التفاوت قیمت ارز دولتی با نیمایی را به صورت ریالی به عنوان کمک معیشت برای مردم  و حمایت از تولید داد.

* با ارز 4200 از کشاورز خارجی حمایت کردیم

تسنیم: تولید کالاهای کشاورزی در بسیاری از کشورها  مورد حمایت دولت قرار گرفته و یارانه می گیرند، در صورتی که ارز 4200 حذف شود می توان درآمد حاصل را به تولید داد؟

نجفی:  در تفکر سیاست گذاران حمایت کمتری از تولید کنندگان خرد روستایی وجود دارد و بیشتر اقداف آنها حمایت از مصرف کننده شهری است.

در دهه قبل تراز تجاری منفی 9 میلیون تن بود اما از زمانی که ارز 4200 تومانی به واردات اختصاص یافت میزان واردات به منفی 14.2 میلیون تن افزایش یافت که بخش عمده این افزایش واردات به خاطر اختصاص ارز 4200 تومانی بوده است.

یعنی به جای حمایت از تولید کننده داخلی از تولید کننده خارجی حمایت شده و هدف گذاری اختصاص این ارز تولید نیست؛ اتفاقا ارز 4200 تومانی باعث شد میزان خود اتکایی در تولید دانه ذرت از 30 درصد به کمتر از 10 درصد کاهش یابد. واردات با ارز 4200 تومانی جذاب و منجر به بیش وارات شده است و به نفع تولید کننده نیست.

اختصاص ارز 4200 تومانی به واردات در واقع بازی کردن در پازل کشور تحریم کننده است زیرا منابع ارز را به واردات اختصاص می دهیم و قیمت ارز در بازار افزایش می یابد.

تسنیم: محصولات زراعی مانند جو ذرت و سویا با وجود اینکه خود یک محصول زراعی تولیدی است در عین حال یک ماده اولیه برای تولیدات دام، طیور و آبزیان به حساب می آید؛ اگر این نهاده ها را صرفا یک محصول نهایی به حساب آوریم حذف ارز قیمت آنها را افزایش بیشتری می دهد و در نتیجه  بر هزینه تمام شده تولیدات پروتئین حیوانی اثر گذار خواهد بود و این امر قابل کتمان نیست.

خلیلیان:  حرف من آن است که در حال حاضر بخش زیادی از محصولاتی که از همین نهاده های دولتی استفاده می کنند، آزاد است. این ماده اولیه کجاست و به دست چه کسی می رسد؟

تسنیم: همان ماده اولیه تولید محصولات پروتئینی که برای جلوگیری از افزایش قیمت آن ارز دولتی داده می شود، خود تولیدکنندگانی در کشور دارد که آنها نیز به دنبال اقتصادی بودن تولید با افزایش قیمت و نیازمند حمایت هستند برای رفع این تناقض چه باید کرد؟  آیا با گرفتن مابه تفاوت ارز 4200 تومانی با نیمایی و دادن آن به بخش زراعت می توان علاوه بر تشویق به تولید نهاده های دامی جلوی افزایش قیمت را گرفت؟

نجفی : در قانون افزایش بهره وری که در سال 90 تصویب شد در ماده 33 آمده است که یارنه های بخش کشاورزی را باید مکانیزم پرداخت مستقیم برای آن ایجاد شود. در اتحادیه اروپا و کشور های توسعه یافته به ازای زمین، تولید و راس دامی که تولید کنندگان دارند یارانه مستقیم  به خود آنها پرداخت می شود.

خلیلیان :چه اصراری وجود دارد که یارانه تولید بخش کشاورزی را به صورت ارزی و آن هم برای واردات اختصاص دهیم، دولت می تواند ارز حاصل از صادرات را در بازار به فروش برساند و نقدینگی به دست آمده را به صورت ریالی از تولید کنندگان داخلی در بخش تولیدات پروتئینی حیوانی و زراعی حمایت کند .

نجفی: 28 میلیارد دلار در دو سال ارز 4200 تومانی به واردات کالا اختصاص یافت در صورتی که این ارزها اگر در بازار آزاد ریخته می شد  نرخ ارز  از 12 تا 13 هزار تومان بیشتر نمی شد زیرا دولت دست خود را برای کنترل بازار خالی نمی کرد.

 اگر ارز 4200 تومانی نبود این حد فساد در اختصاص ارز و سلطان در کالاهای مخلف ایجاد نمی شد. درباره ایجاد ارز 4200 تومانی باید گفت که یک نفری یک سنگی در چاه می اندازد که  صد تا عاقل نمی توانند آن را در آورند.

تسنیم:آقای خلیلیان در زمانی که شما تصدی امور را بر عهده داشتید آزاد سازی بخش از  یارانه ها صورت گرفت و درآمد حاصل از آن به طور مستقیم به مردم اختصاص یافت اما در کنار مزایا، انتقادی از جمله دادن یارانه به تمام افراد غنی و فقیر به یک اندازه وجود داشت. در حال حاضر نیز دولت اعلام می کند بانک اطلاعاتی برای شناساسی و اعطای این یارانه به قشر ضعیف جامعه ندارد؛ در این شرایط چگونه می توان یارانه کالاهای اساسی را حذف و منابع حاصل از آن را در اختیار مردم قرار داد؟

خلیلیان : اینکه اطلاعات درستی از افراد نیازمند نداریم درست نیست، هر چند که در شناساسی افراد ثروتمند دچار مشکل هستیم.

دولت اخیرا برای یارانه معیشتی به 60 میلیون نفر یارانه داد که قطعا تمام افراد ثرتمند در آنها نبوده اند و حتما فقرا و افراد حقوق بگیر، دارای بیمه بیکاری و عضو کمیته امداد نیز میان آنها بوده اند وقتی این افراد را می شناسیم، مابقی افراد را می توانیم ثروتمند در نظر بگیریم. بر این اساس جامعه هدف ما برای ارائه یارانه نقدی حاصل از آزاد سازی یارانه کالاهای اساسی مشخص است.

بر این اساس، از تولید کننده نیز حمایت صورت می گیرد زیرا آنها نیز می توانند قیمت خود را افزایش دهند و حتی یارانه مستقیم برای تولید دریافت کنند و از طرفی بخشی از منابع به دست آمده را می توان برای توسعه زیر ساخت در کشور مورد استفاده قرار دهیم. اختصاص ارز 4200 تومانی به واردات کالاهای اساسی حمایت کور از مصرف کنندگان است و مشخص نیست که به هدف اصابت کرده است یا نه.

تسنیم: آقای خلیلیان شما پس معتقدید بازار کالاهای اساسی باید کاملا آزاد و به صورت عرضه و تقاضا کنترل شود و در عوض حمایت هایی از تولید کنندگان و مصرف کنندگان به صورت نقدی صورت گیرد.

خلیلیان : بله در دیگر کشورها نیز از بخش کشاورزی حمایت مستقیم نقدی صورت می گیرد و یارانه های به صورت نقدی در اختیار مردم قرار می دهند.

نجفی : پرداخت نقدی در کشور های اتحادیه اروپا در سال 2019 حدود 290 میلیارد دلار، فقط به تولید کنندگان بوده است؛ یارانه نقدی فقط در کشور ما نیست و حکومت ها برای این تشکیل می شود که یارانه نقدی به مردم بدهند و از طرفی از افراد ثروتمند مالیات دریافت کنند.

یارانه نقدی اگر فقط به افراد نیازمند جامعه پرداخت شود خیلی بهتر است اما در صورتی که افراد ثروتمند نیز یارانه دریافت کنند آسیب زیادی ندارد زیرا همه افراد احساس می کنند از آن کشور سهمی دارند.