ادیب: تحریم بانکی فقط هزینه انتقال پول را افزایش داده/چهار پیش‌بینی از برجام دوره بایدن
یک پژوهشگر ریسک ضمن بررسی وضعیت ایران، جهان و برجام در دوران بایدن گفت: از برجام در دوره بایدن چهار پیش‌بینی دارم و یکی از آنها اینکه برجام به‌گونه‌ای ادامه می‌یابد که تحریم‌ها تخفیف می‌یابد.
خبرگزاری تسنیم: محمد حسین ادیب معتقد است راهبرد اعلام‌نشده آمریکا تلاش برای جلوگیری از تبدیل غول‌های اقتصادی در شرق آسیا، اروپا و خاورمیانه به قدرت سیاسی است و در این مسیر از تلاشی فروگذار نیست.
وی بر این باور است که بایدن یک خاورمیانه ترجیحاً ضعیف و از نظر سیاسی متفرق، از نظر اقتصادی در بن‌بست و از نظر اجتماعی فاقد روحیه می‌خواهد.
او اعتقاد دارد سیاست خارجی در خاورمیانه بر اساس موازنه تهدید استوار است. موازنه تهدید یعنی قدرت یک کشور باید به‌وسیله قدرت کشور دیگر بالانس شود، قدرت کشورهای عربی به‌وسیله تهران، استانبول و تل‌آویو بالانس می‌شود.
ادیب همچنین تأکید دارد یک ایران ضعیف قدرت بازدارندگی در خاورمیانه را در معرض تهدید قرار می‌دهد. یک ایران ضعیف، اروپا و جهان را در مقابل قدرتهای افراطی در خاورمیانه تنها می‌گذارد و ایران به این سرمایه به‌دقت وقوف دارد و از آن مطلع است. این دارایی استراتژیک ایران است و فروشی نیست، قابل مذاکره هم نیست.
او بر این باور است که تورم در ایران ربط چندانی به تحریم‌ها ندارد، کما اینکه تأکید می‌کند تحریمی نبوده است که بخواهد لغو آن بر مواردی همچون انتخابات ایران مؤثر باشد.
وی در خصوص زمان انجام مذاکره احتمالی بر این باور است که تا قبل از مشخص شدن تکلیف افغانستان، آمریکا احتمالاً تمایلی برای گام‌های جدی در ایران ندارد.
این نظر و دیگر نظرات وی را به‌طور مشروح در ادامه و در گفت‌وگو با خبرنگار تسنیم بخوانید.
تداوم قطع صادرات نفت عربستان به آمریکا در دوره بایدن مشابه دوره ترامپ
اقتصاد خاورمیانه پس از ترامپ و در دوره بایدن را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
ادیب: در آغاز ریاست جمهوری ترامپ صادرات نفت عربستان به آمریکا روزانه یک‌میلیون و سیصد هزار بشکه بود و اکنون صفر است. در دوره بایدن نیز قطع صادرات نفت عربستان به آمریکا ادامه می‌یابد در این حوزه بین ترامپ و بایدن تفاوتی نخواهد بود.
- نتیجه قطع صادرات نفت عربستان به آمریکا، به‌مثابه تحریم اقتصاد عربستان توسط آمریکا
قطع صادرات نفت عربستان به آمریکا چه تأثیراتی دارد؟
ادیب: همان آثار تحریم اقتصاد عربستان به‌وسیله آمریکا را دارد. این امر تجارت بین آمریکا و عربستان را به‌شدت تحت تأثیر قرار می‌دهد. نمی‌شود عربستان به اروپا نفت صادر کند و پولش را از آمریکا کالا وارد کند. اولین وظیفه هر سفیر این است که مراقب باشد کشورش به‌ازای میزانی که از یک کشور کالا وارد می‌کند به آن کشور کالا صادر کند.
اروپا و آمریکا ذخائر ارزی خارج کشور عربستان و امارات را به زخمهای خود زده‌اند
این دو کشور ریسکهای غرب را خریده‌اند و ریسک فروخته‌شده پس گرفته نمی‌شود
عربستان در خارج ذخائر ارزی دارد، از این محل می‌تواند کالا وارد کند؟
ادیب: عربستان و امارات بیش از یک‌هزار و ششصد میلیارد دلار در اروپا و آمریکا یا سپرده بانکی دارند و یا سرمایه‌گذاری کرده‌اند و اروپا و آمریکا این پول‌ها را به زخمهای خود زده‌اند و اگر در این نقطه به‌سراغ پول‌های خود بروند اقتصاد غرب را از تعادل خارج می‌کنند، به این ترتیب عربستان و امارات ریسکهای غرب را خریده‌اند، ریسک فروخته‌شده پس گرفته نمی‌شود.
تجربه خرید ریسکهای غرب توسط امارات و عربستان به‌مانند تجربه چین و ژاپن
بیشتر توضیح دهید؟
ادیب: تجربه سرمایه‌گذاری چین در سال 2001 تا 2008 تکرار می‌شود، در این مقطع زمانی که بانکهای آمریکایی شروع کردند به دادن وام مسکن به کسانی که توانایی پرداخت وام مسکن را نداشتند و دو مؤسسه پرداخت این وام‌ها را تضمین می‌کردند یعنی اگر وام‌گیرنده قادر به پرداخت اقساط وام مسکن نبود این دو مؤسسه تعهد کردند که وام را پرداخت کنند. در سال 2008 این دو مؤسسه ورشکست شدند و اقتصاد آمریکا فروپاشید. با شفاف شدن وضعیت معلوم شد عمده سرمایه این دو مؤسسه به چین و ژاپن تعلق داشت، آمریکا ریسکهای خود را به چین و ژاپن فروخت، حالا هم بخشی از ریسکهای خود را به عربستان و امارات فروخته‌اند.
راهبرد اعلام‌نشده آمریکا: عدم تبدیل غول‌های اقتصادی در شرق آسیا، اروپا و خاورمیانه به قدرت سیاسی
از دید اقتصاد سیاسی روابط عربستان و آمریکا را چگونه می‌بینید؟
ادیب: راهبرد اعلام‌نشده آمریکا بر یک اصل استوار است؛ غول‌های اقتصادی در شرق آسیا، اروپا و خاورمیانه نباید به قدرت سیاسی تبدیل شوند، لذا چین، آلمان و عربستان نباید به قدرت سیاسی تبدیل شوند.
مقابله آمریکا با تلاشهای عربستان برای تبدیل‌شدن به قدرت سیاسی
تحلیلتان از روابط آمریکا و عربستان در مجموع چیست؟
ادیب: در مقطعی عربستان تلاش کرد که در شبه‌جزیره عربستان، سوریه و لبنان به یک قدرت سیاسی تبدیل شود که شکست خورد. شکست عربستان در جنوب یمن استهزاآمیز، در شمال یمن تحقیرآمیز، در سوریه قاطع و در لبنان «بازی‌خورنده» بود.
عربستان هرجا تلاش کرده است از یک قدرت اقتصادی به قدرت سیاسی تبدیل شود این جریان با افتضاح به پایان رسیده است و این خواسته در چارچوب منافع راهبردی آمریکاست.
- تلاش بی‌ثمر عربستان و امارات برای شرکت در مذاکرات برجام
اینکه عربستان و امارات خواستار این هستند که در مذاکرات برجام شرکت کنند؟
ادیب: این خواسته جزئی از پروسه تبدیل قدرت اقتصادی عربستان به قدرت سیاسی است که با منافع راهبردی آمریکا سازگار نیست. راهبرد آمریکا در این مورد استهزا است، ممکن است در مقطعی بر این تأکید کند و بعد در پایان با استهزا پایان می‌یابد.
بایدن یک خاورمیانه ترجیحاً ضعیف می‌خواهد
استراتژی خاورمیانه‌ای بایدن را چگونه می‌بینید؟
ادیب: بایدن یک خاورمیانه ترجیحاً ضعیف می‌خواهد و از نظر سیاسی متفرق، از نظر اقتصادی در بن‌بست و از نظر اجتماعی فاقد روحیه.
آینده روابط آمریکا و چین را چگونه می‌بینید؟
ادیب: راهبرد آمریکا این است که چین از یک قدرت اقتصادی به یک قدرت سیاسی تبدیل نشود و این برای آمریکا ارزش جنگیدن دارد.
پیش‌بینی شما از آینده آمریکا در خاورمیانه چیست؟
ادیب: تاچر در کتاب خاطرات خود می‌نویسد آمریکا در هر موردی در خاورمیانه دخالت کند به افتضاح کشیده می‌شود و این ناشی از رقابت اروپا با آمریکاست. پیش‌بینی تاچر تاکنون اشتباه نبود اگر به آخر داستان نگاه شود.
از سیاست در خاورمیانه یک جمع‌بندی جامع ارائه می‌دهید؟
ادیب: سیاست در خاورمیانه ترکیب دو عامل به استهزا کشیدن اقدام سیاسی اروپا در خاورمیانه به‌وسیله آمریکا به افتضاح کشیدن دخالت سیاسی آمریکا به‌وسیله اروپا در این منطقه است.
روابط آمریکا و اروپا در دوره بایدن را چطور پیش‌بینی می‌کنید؟
ادیب: اروپا یک غول صنعتی است که نه ظرفیت و نه آگاهی اقدام سیاسی دارد و به‌وسیله آمریکا مورد استهزا قرار می‌گیرد.
سیاست روسیه را در دوره بایدن چگونه می‌بینید؟
ادیب: سیاست روسیه در خاورمیانه مثلثی است یعنی سعی می‌کند به تهران، تل‌آویو و استانبول نزدیک‌تر باشد تا این سه دولت به یکدیگر.
سیاست انگلیس و آمریکا در خاورمیانه چگونه خواهد بود؟
ادیب: در دوران اوباما مثلثی بود یعنی آمریکا و انگلیس سعی می‌کردند به تهران، تل‌آویو و ریاض نزدیک‌تر باشند تا این سه به یکدیگر اما در دوران ترامپ؛ لندن و واشنگتن از حالت مثلثی خارج شد مثلثی شدن سیاست لندن و واشنگتن در این مورد اولین گزینه است که ارزش بررسی دارد.
چرا؟
ادیب: مغز متفکر راهبرد مثلثی در این حوزه اکنون کاندیدای ریاست راهبردی‌ترین بخش مرتبط با سیاستگذاری در آمریکاست اگر سنا رأی دهد.
راهبرد آمریکا در خصوص قدرت در کشورهای عربی:قدرت در اختیار قدرتهای غیرعرب، تهران، تل‌آویو و مسکو باشد
موازنه تهدید در خاورمیانه چه اضلاعی دارد؟
ادیب: راهبرد آمریکا در خاورمیانه این است که قدرت در کشورهای عربی باید در اختیار قدرتهای غیرعرب، تهران، تل‌آویو و مسکو باشد.
برجام را چگونه می‌بینید؟
ادیب: برجام در چهارچوب مؤلفه‌هایی که در این مصاحبه آمد در صحنه سیاست خاورمیانه فعال خواهد شد.
سیاست خارجی در خاورمیانه بر اساس موازنه تهدید استوار است
آینده خاورمیانه را در دوران بایدن چطور تحلیل می‌کنید؟
ادیب: آینده خاورمیانه و سیاست در خاورمیانه بر بازدارندگی استوار است و بازدارندگی بر موازنه تهدید.
بازدارندگی در خاورمیانه را توضیح بدهید؟
ادیب: سیاست خارجی در خاورمیانه بر اساس موازنه تهدید استوار است. موازنه تهدید یعنی قدرت یک کشور باید به‌وسیله قدرت کشور دیگر بالانس شود، قدرت کشورهای عربی به‌وسیله تهران، استانبول و تل‌آویو بالانس می‌شود.
جایگاه اروپا در این بحث چیست؟
ادیب: امنیت اروپا در ضلع جنوبی، فقط در سایه حفظ موازنه تهدید در خاورمیانه استوار است.
جایگاه ایران؟
ادیب: یک ایران ضعیف قدرت بازدارندگی در خاورمیانه را در معرض تهدید قرار می‌دهد.
بیشتر توضیح بدهید؟
ادیب: یک ایران ضعیف، اروپا و جهان را در مقابل قدرتهای افراطی در خاورمیانه تنها می‌گذارد و ایران به این سرمایه به‌دقت وقوف دارد و از آن مطلع است، این دارایی استراتژیک ایران است و فروشی نیست، قابل مذاکره هم نیست.
از منظر راهبردی ایران و در حوزه اقتصاد، چگونه ضعیف نخواهد بود؟
ادیب: ریال قوی به ایران ضعیف در حوزه اقتصاد منجر می‌شد و تحریم ریال را تضعیف کرده است و ریال ضعیف به ایران قوی از منظر اقتصاد در میان‌مدت و بلندمدت منجر می‌شود اما در کوتاه‌مدت برای بخش بازرگانی که اقتصاد شهری بر بنیاد آن شارژ می‌شد مثبت نیست، بخش بازرگانی 80 درصد کوچک شد.
از برجام در دوره بایدن چه پیش‌بینی‌ای دارید؟
ادیب: پیش‌بینی اول من این است که آمریکایی‌ها اجازه نمی‌دهند اروپا به‌گونه‌ای در برجام نقش داشته باشد که از آن این تلقی ایجاد شود که اروپا علاوه بر قدرت اقتصادی، یک قدرت سیاسی است لذا در خصوص دخالت اروپا در برجام؛ آمریکا تلاش می‌کند با استهزا پایان یابد.
پیش‌بینی دوم من این است که اروپایی‌ها اجازه نمی‌دهند آمریکا در یک مسئله در خاورمیانه دخالت کند که با افتضاح تمام نشود و این شامل برجام هم می‌شود یعنی خواسته اروپا این است که حضور آمریکا در برجام با افتضاح تمام شود.
پیش‌بینی سوم من این است که حضور بعضی از کشورهای خاورمیانه در مذاکرات برجام با راهبرد آمریکا نمی‌خواند زیرا قدرتهای اقتصادی منطقه را به قدرت سیاسی تبدیل می‌کند لذا یا عملی نمی‌شود و یا اگر عملی شد با استهزای آن کشورها در منطقه؛ پایان می‌یابد.
پیش‌بینی چهارم من این است که برجام به‌گونه‌ای ادامه می‌یابد که تحریم‌ها تخفیف می‌یابد.
کاهش تحریم‌ها را بیشتر توضیح دهید؟
ادیب: تحریم را باید تعریف کرد، به‌میزانی که ایران پتروشیمی، میعانات گازی، فولاد و محصولات «انرژی‌محور» بیشتر صادر کند باید نفت کمتری صادر کند. اکنون تقریباَ معادل گذشته که نفت صادر می‌شود محصولات «انرژی‌محور» صادر می‌شود. اگر دلار گران شده به‌سبب سقوط قیمت نفت و بالاتر بودن رشد نقدینگی نسبت به رشد تولید است و نه کاهش صادرات انرژی ایران. اینکه می‌گویم پایین بودن قیمت نفت باعث افزایش قیمت دلار شده به این علت است که 95 درصد صادرات غیرنفتی ایران مشتقات انرژی است که با نفت قیمت‌گذاری می‌شود و اینکه گفته می‌شود گران شدن دلار به‌سبب تحریم نیست به این خاطر است که رشد نقدینگی سه برابر رشد تولید است و اختلاف رشد نقدینگی با رشد تولید، با افزایش نرخ ارز خنثی می‌شود.
اینکه بخواهیم هم معادل نفتی که ده سال قبل صادر می‌کردیم مشتقات انرژی صادر کنیم و هم مجدداً در سطح ده سال قبل نفت صادر کنیم و اسم این را بگذاریم لغو تحریم، عبارت قابل فراری است که جای بحث دارد.
تحریم چقدر در ایجاد تورم در ایران مؤثر بود؟
ادیب: علت تورم تا 27 مهر 99 به سه مؤلفه مربوط بود: علت تورم کاهش صادرات نفت نیست. کاهش صادرات نفت با افزایش صادرات غیرنفتی خنثی شده است.
سه عامل مؤثر در تورم
این سه عامل کدامند؟
ادیب: علت تورم سه چیز است: 1. نصف شدن قیمت نفت؛ 95 درصد صادرات غیرنفتی ایران انرژی‌پایه است که قیمت صادراتی آن با قیمت نفت رابطه یک به یک دارد، نصف شدن قیمت نفت باعث نصف شدن ورود ارز به اقتصاد ایران شد. 2. رشد نقدینگی بیش از رشد تولید کالا و خدمات، نقدینگی از 470 هزار میلیارد تومان در سال 91 به حدود 3000 هزار میلیارد تومان افزایش یافته است یعنی شش برابر شده است اما تولید فقط پنجاه درصد رشد کرده است. رشد نقدینگی 12 برابر رشد تولید کالا و خدمات بود این اختلاف با تورم خنثی شد. 3. افزایش سرعت گردش پول به‌سبب بالا رفتن انتظارات تورمی، بی‌ارزش شدن دارایی‌های ریالی و کاهش ارزش دارایی‌های ریالی به ده درصد سال 95، باعث افزایش سرعت گردش نقدینگی شد مردم در صدد تبدیل دارایی بانک‌محور به دارایی ارزمحور هستند و این تقاضا برای دلار را بالا برده است. تقاضای جدیدی وارد بازار شده و آن خرید دلار به‌انگیزه مصونیت در مقابل تورم است.
از 27 مهر 99 به این سو وضعیت تورم به‌چه‌شکل بوده و علت آن چیست؟
ادیب: تورم منفی، علت تورم منفی از 27 مهر تا کنون به سه عامل بازمی‌گردد: یک ـ دو برابر شدن قیمت نفت و دو برابر شدن ورود ارز به اقتصاد ایران. دو ـ کاهش شدید سرعت گردش نقدینگی 80 درصد ارزش افزوده در اقتصاد نصیب 100 شرکت می‌شود که انرژی را به محصول تبدیل می‌کنند و نقدینگی در حال انتقال از همه اقتصاد به این صد شرکت است اما این صد شرکت تقاضای مصرفی در جامعه ایجاد نمی‌کنند، لذا تمرکز ثروت در صد شرکت باعث کاهش سرعت گردش نقدینگی شده است. سه ـ به‌سبب پیروز شدن بایدن انتظارات تورمی منفی شده و تقاضا برای ارز نزولی شده است و عرضه دلار خانگی بیشتر از تقاضا برای خرید دلار خانگی است.
عامل دیگری مؤثر نیست؟
ادیب: دلار نسبت به ٢٧ مهر ٢٣ درصد کاهش ارزش داشته است. در این فاصله دلار نیز 10 درصد نسبت به فرانک کاهش ارزش یافته است. در مجموع دارنده دارایی دلاری نسبت به ٢٧ مهر ٣٣ درصد به فرانک سوئیس ضرر کرده است. اگر یک فعال اقتصادی در ٢٧ مهر اقدام به دریافت وام و خرید دلار کرده باشد تا کنون 5 درصد نیز بهره پرداخت کرده است در مجموع یک فعال اقتصادی که با وام اقدام به فعالیت کرده باشد ٣٨ درصد ضرر کرده است این سه مؤلفه به‌معنای ورود اقتصاد به پول پربهره باعث نزولی شدن تورم در کشور شد. تورم در ایران ربط چندانی به تحریم‌ها ندارد
چقدر تحریم‌هایی که اخیراً ترامپ تصویب کرده است جدی و مؤثر بر اقتصاد ایران هستند و هدف از آنها چه بود؟
ادیب: تورم در ایران به تحریم ارتباط چندانی ندارد. تحریم بانکی هم فقط در مورد کره مؤثر بوده و در بقیه موارد جنبه رسانه‌ای داشته است.
80درصد مذاکرات برجام حال‌گیری اروپا و آمریکا از یکدیگر است، این بازی ما نیست
برجام جدید چگونه خواهد بود و با چه ترکیبی از کشورها و دستاورد آن برای ایران چه خواهد بود؟
ادیب: 80 درصد مذاکرات برجام، حال‌گیری اروپا و آمریکا از یکدیگر است، این بازی ما نیست.
شما معتقدید تخفیف تحریم‌ها را خواهیم داشت نه حذف آنها را، حذف یا تخفیف تحریم‌ها چقدر در شرایط اقتصادی ایران مؤثرند؟
ادیب: حتی صادرات نفت هم به‌اظهار زنگنه اکنون نهصد هزار بشکه است. صادرات فرآورده هم ششصد و پنجاه هزار بشکه است، در مجموع صادرات نفت و فرآورده چندان در عمل مشمول تحریم نبوده است که اکنون لغو آن در دستور کار قرار گیرد.
تحریم بانکی و آثار لغو احتمالی آن را چطور؟
ادیب: منهای کره تحریم بانکی ایران فقط هزینه انتقال پول را افزایش داده است، به‌عنوان مثال در یک کشور که بیشترین مراودات بانکی را داریم تحریم فقط 6 درصد در نقطه موجود هزینه اضافی برای انتقال پول ایجاد کرده است.
تحریمی نبوده است که حالا بخواهد لغو آن بر انتخابات مؤثر باشد
ایران انتخابات 1400 را در پیش دارد، پیش‌بینی شما از نتیجه و آینده برجام و اقتصاد ایران چیست؟
ادیب: تحریمی نبوده است که حالا بخواهد لغو آن بر انتخابات مؤثر باشد.
قبل از مشخص‌شدن تکلیف افغانستان، آمریکا احتمالاً تمایلی برای گام‌های جدی در ایران ندارد
به‌شرط رفتن ایران پای مذاکره احتمال می‌دهید مذاکرات کی انجام شود و کی آثارش بر اقتصاد ایران معلوم شود؟
ادیب: تا قبل از مشخص شدن تکلیف افغانستان، آمریکا احتمالاً تمایلی برای گام‌های جدی در ایران ندارد.
چرا؟
ادیب: احتمالاً هدف مذاکره صلح بین طالبان و آمریکا نه صلح در افغانستان که به استهزا کشاندن آمریکا بوده است.