نظر رهبر انقلاب درباره لایحه FATF چیست؟

خبرگزاری مهر: لعیا جنیدی، معاون حقوقی ریاست جمهوری ۲۴ آذر امسال در یک مصاحبه مکتوب با روزنامه ایران گفت که در نامه‌ای، رئیس جمهور از رهبر معظم انقلاب در خواست تمدید مهلت بررسی لوایح FATF در مجمع تشخیص مصلح نظام را داشتند که مقام معظم رهبری با این درخواست موافقت کردند؛ البته بیان این نکته ضروری است که در این نامه، ریاست جمهوری علاوه بر درخواست تمدید از رهبری، خواسته دیگری مبنی بر توصیه رهبر انقلاب به مجمع در مورد تصویب این لوایح شده بود که ایشان فقط با تمدید مهلت بررسی موافقت کردند. بعضی از موافقان FATF موافقت رهبری با بررسی لوایح را مهر تأیید ایشان بر FATF اعلام کردند که این موضوع از اساس نادرست است. بعد از موافقت رهبر انقلاب با این درخواست و رسانه‌ای شدن این نامه، موافقان و مخالفان تصویب این لوایح بار دیگر جلوی یکدیگر صف‌آرایی کردند.

امکان همکاری با روسیه و چین، آری یا خیر؟

یکی از دلایل موافقان تصویب FATF توانایی ایران برای کار کردن با بانک‌های جهان و تبادلات تجاری بوده و بیان کرده‌اند که در صورت عدم تصویب این لوایح، روسیه و چین نیز با ایران همکاری و همراهی نخواهند داشت. در همین راستا سید محمدصدر، عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام در تاریخ ۱۲ شهریور ۹۹ در گفت‌گویی با انتخاب اظهار داشت: «نیاز است که مجمع به بحث FATF ورود کند ولی متأسفانه این اتفاق رخ نداده است. چراکه تا وقتی این قضایا حل نشود و همکاری بانک‌ها با ایران فراهم نشود، اجرای قرارداد ۲۵ ساله ایران و چین معنا نخواهد داشت.»

همچنین محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه در مصاحبه با روزنامه کار و کارگر در تاریخ ۱۳ مهرماه به اظهارات محمد صدر رسمیت بخشیده و گفته است: «عده ای همان زمان مدام می‌گفتند که FATF فقط مختص به کشورهای غربی است و حال شما به یک نمونه مهم اشاره کردید و نمونه‌های دیگری هم هست. البته همچنان امیدوارم که پیوستن به دو کنوانسیون باقی مانده در FATF هم هرچه سریع‌تر تکلیفش معلوم شود تا کشور در این شرایط سخت تحریمی بتواند در اسرع وقت با اجرایی کردن قرارداد ۲۵ ساله با چین و سایر طرف‌هایی که موظفند در چارچوب FATF با ما کار کنند، گام‌های بزرگ‌تری را بردارد.»

این اظهارات در حالی بیان شدند که همکاری ایران با روسیه و چین در جهت دور زدن تحریم‌ها حساب می‌شود. این کشورها در دوره قبلی تحریم‌ها که ایران تحت تحریم‌های سازمان ملل و ایالات متحده و همچنین از طرف FATF برای اجرای استانداردهای این سازمان تحت فشار بود، به ایران کمک کرده و چین در این دوران به خرید نفت از ایران ادامه داده است. اجرای استانداردهای FATF برخلاف اظهارات بیان شده نه تنها کمکی به رابطه با روسیه و چین نمی‌کند بلکه آن‌ها را از همکاری با ایران دلسرد کرده و اصرار بر تصویب این لوایح این سیگنال را به روسیه و چین می‌دهد که ایران هم‌چنان به همکاری با غرب تمایل بیشتری دارد.

تصویب FATF نه تنها کمکی به ایران برای ارتباط برقرار کردن با بانک‌ها و انجام تراکنش‌های بین‌المللی نمی‌کند بلکه در پی شفافیتی که برای غرب از اقتصاد ایران به وجود می‌آورد باعث می‌شود تا غربی‌ها بتوانند از طریق شناسایی راه‌های دور زدن تحریم‌ها توسط ایران، تحریم‌های اثربخش‌تری را بر ایران وضع کرده و پازل تحریمی خود را تکمیل کنند.

لزوم همکاری بیشتر با روسیه و چین

در دهه‌های اخیر، چین و روسیه در زمینه‌های تکنولوژیک راهبردی از جمله فناوری فضایی، فناوری اطلاعات، انرژی و صنعتی پیشرفت‌های چشمگیری داشته‌اند. این پیشرفت‌های صنعتی همراه و موازی با رشد جایگاه مالی و اقتصادی چین در جهان صورت گرفته است؛ به عنوان مثال، بانک‌های چینی هم‌اکنون جز ۱۰ بانک برتر جهان هستند. همچنین در نوامبر ۲۰۱۳ اتحادیه اروپا گزارشی را با عنوان اقتصاد جهان در سال ۲۰۳۰ منتشر و در این گزارش بیان کرد که تا سال ۲۰۳۰، چین تقریباً ۲۴.۹ درصد GDP دنیا را در اختیار خواهد داشت، در صورتی که این رقم برای آمریکا در آن زمان ۱۴.۷ درصد و برای اتحادیه اروپا ۱۵.۵ درصد خواهد بود.

نکته قابل توجه این است که نظام جمهوری اسلامی ایران نیز این موضوع را دریافته و در همین راستا برای انعقاد یک قرارداد ۲۵ ساله راهبردی با چین تلاش کرده است. این قرارداد نشان از تغییر نقشه کلان اقتصاد ایران و تصمیم نظام برای گرایش بیشتر به شرق دارد. افشای قرارداد ۲۵ ساله با چین و مشخص شدن تمایل ایران به کشورهای شرقی، نگرانی‌های عمیقی را در بین غربی‌ها ایجاد کرده است.

نگرانی اروپا و آمریکا به دلیل همکاری بیشتر ایران با روسیه و چین

در تاریخ ۲۶ آذر ۹۹ (۱۶ دسامبر)، کمیته روابط خارجی پارلمان انگلستان، گزارشی را با عنوان رابطه ایران و انگلستان منتشر کرده و در آن به موضوعاتی مانند توافق هسته‌ای، حقوق بشر، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و… پرداخته است.

در بین موضوعات پرداخته شده، موضوعات چین، روسیه و رابطه آن‌ها با ایران نیز دیده می‌شود. در این گزارش نقل قولی از دکتر انسی ون انگلند، مدرس ارشد امنیت بین الملل در مؤسسه حقوقی کرنفیلد آورده شده است. دکتر انگلند استدلال کردند که تلاش برای خفه کردن اقتصاد ایران و تغییر سیاسی آن، اشتباهاتی بوده است که ایران را به آغوش روسیه و چین سوق داده است.

همچنین بهنام بن طالبلو، عضو ارشد بنیاد دفاع از دموکراسی‌ها، در این گزارش خاطرنشان کرد که روسیه و چین به عنوان بازیگران ضد وضع موجود که با سیستم بین المللی تحت رهبری لیبرال خصمانه‌اند، با قدرت انتخاب ایران راحت هستند.

در ادامه این نقل قول‌ها، الی گرنمایه نایب رئیس میز خاورمیانه و شمال آفریقا در شواری روابط خارجی اروپا بیان کرده است که این رویکرد نگاه به شرق، به عنوان بخشی از ترجیح ایران برای روابط عمیق‌تر با کشورهای بی‌علاقه به تغییر رژیم بیان شد، که در نهایت می‌تواند همکاری اقتصادی با وابستگی سیاسی کمتری را به دنبال داشته باشد.

نمایندگان پارلمان انگلستان تاکید کردند که اختلاف در پرداختن به مسئله هسته‌ای، به ویژه بین ایالات متحده و سه کشور اروپایی عضو برجام، منافع انگلیس را تأمین نکرده است. در عوض، تعامل ایران با غرب را بی انگیزه کرده و فرصتی برای روسیه و چین فراهم کرده است تا دستور کار خود را در خاورمیانه دنبال کنند. در صورت عدم وجود رهبری قاطع و همکاری‌های چندجانبه، این خطر وجود دارد که ایران به روسیه و چین برای کمک اقتصادی که هر یک می‌توانند با یک قیمت، مسکن اقتصادی ارائه دهند، بیشتر روی بیاورد.

با توجه به سخنان مطرح شده در گزارش پارلمان انگلستان، به نظر می‌آید که کشورهای غربی در مورد رابطه جدی ایران با کشورهایی مانند چین و روسیه که از نظر سیاسی و اقتصادی استقلال دارند، نگرانی جدی داشته و سعی دارند تا ایران را از انعقاد قراردادهای راهبردی با این کشورها دور کنند.

علت نگرانی‌های غربی‌ها

خروج آمریکا از برجام و در پی آن خروج شرکت‌های اروپایی از ایران به خاطر ترس از تحریم‌های آمریکا، وابستگی و عدم استقلال اروپا را بیش از پیش نمایان کرد و نشان داد که اروپا نمی‌تواند در نقش یک بازیگر مستقل در فضای بین‌الملل ظاهر شده و کنشگری کند. وابستگی که اروپا به آمریکا دارد، باعث شده است تا این قاره سبز عملاً در جهت منافع آمریکا حرکت کرده و منویات ایشان را اجرا کنند. در مقابل روسیه و چین در مقاطع مختلف مانند رأی منفی در جلسه شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، رأی منفی به قطعنامه‌ی آمریکا در جلسه شورای امنیت سازمان ملل در مورد تمدید تحریم‌های تسلیحاتی ایران و همچنین مخالف با گنجاندن بند تمدید تحریم‌های تسلیحاتی تا ۵ سال در برجام، نشان از استقلال سیاسی و اقتصادی روسیه و چین دارد. طبیعتاً همکاری‌های چند جانبه با کشورهای دارای استقلال علاوه بر ریسک کمتر نسبت به همکاری با شریکی وابسته، سبب ایجاد امنیت اقتصادی در ایران و ورود سرمایه خارجی به کشور می‌شود.

یکی از مشکلات اساسی که تحریم‌های آمریکا برای ایران به وجود آورده است، عدم توانایی این کشور در فروش نفت خود است. بودجه و اقتصاد ایران برپایه نفت بوده و عدم فروش این کالا باعث به وجود آمدن مشکلات اقتصادی در فضای داخل کشور شده است.

همکاری راهبردی ایران با روسیه و چین می‌تواند مشکلات فروش نفت ایران را حل کرده و به دلیل نیاز چین به انرژی، ایران می‌تواند از این فرصت در جهت تأمین منافع خود و به دست آوردن یک مسکن اقتصادی استفاده کند.

با توجه به نگرانی روزافزون غرب نسبت به همکاری هرچه بیشتر ایران با روسیه و چین، ایران می‌تواند از این همکاری به عنوان اهرمی برای امتیازگیری از آمریکا و اروپا استفاده کند. رشد چین در جنبه‌های مختلف اقتصادی و سیاسی و استقلال این کشور در امور مذکور، باعث شده است که این کشور به عنوان یکی از اولویت‌های کشورهای غربی شناخته شود و درصدد مهار آن برآیند. بی‌اثر شدن تحریم‌ها و از دست رفتن اهرم فشار بر ایران و همچنین نفوذ ایران در منطقه، همراه با همکاری راهبردی و استراتژیک با کشورهایی که در غرب جزو اولویت‌های امنیت ملی آن‌ها حساب می‌شوند، پیش آمد مطلوبی برای غربی‌ها به حساب نمی‌آید و برای جلوگیری از شکل‌گیری این همکاری هر اقدامی خواهند کرد.

با توجه به موقعیت خاص ایران در منطقه، همکاری با روسیه و چین می‌تواند ایران را به کریدور هوایی و زمینی برای تبادلات تجاری کشورهای منطقه تبدیل کند. در سفری که در تاریخ ۲۰ تیر ۱۳۹۷، علی اکبری ولایتی به روسیه برای رساندن پیام رهبر معظم انقلاب به پوتین داشتند، رئیس جمهور روسیه، مطلب کریدور شمال به جنوب ایران را مطرح کرد و در خواست گفتگوهای بیشتر در این مورد را داشت. تبدیل شدن ایران به یک کریدور، علاوه بر منافع اقتصادی از طریق عوارض دریافتی، باعث افزایش نفوذ ایران و تأثیرگذاری بیشتر در مناسبات و وقایع منطقه خواهد شد. مسلماً نفوذ بیش از امروز ایران در منطقه با توجه به مشکلات و شرایط کشورهای اروپایی و آمریکا در آسیای غربی، می‌تواند اولویت این موضوع و گفت‌وگو در رابطه با مسائل منطقه‌ای با ایران را برای کشورهای غربی دارای اهمیت بیشتری کند.

قراردادهای دوجانبه به جای پذیرش قواعد تحریمی

با توجه به موارد مذکور، جمهوری اسلامی ایران باید قراردادهای دو جانبه و چندجانبه راهبردی با کشورهایی نظیر روسیه و چین را به جای پذیرش لوایح تشدید کننده تحریم در اولویت خود قرار دهد. منافع سیاسی و اقتصادی ایران اینگونه ایجاب می‌کند که همکاری بیشتری با این دو کشور داشته باشد. استقلال سیاسی و اقتصادی و ریسک کمتر در تجارت به دلیل همین استقلال و همچنین توانایی برای امکان برنامه‌ریزی‌های بلند مدت به دلیل هم‌راستا بودن منافع ایران با روسیه و چین را می‌توان از دلایل ضرورت این همکاری‌ها برشمرد.