کواکبیان: تا احزاب نباشند رقابتی نخواهد بود

ایسنا: مصطفی کواکبیان در دومین همایش ملی حکمرانی مطلوب که به همت مدرسه حکمرانی شهید بهشتی وابسته به دانشگاه دفاع ملی و همکاری دانشگاه علامه طباطبایی به صورت آنلاین برگزار شد، با تاکید بر این‌که نظام حکمرانی مطلوب قطعا نوعی نظام حزبی است، گفت: اگر نظام حزبی برای ما مطلوب نباشد نظام غیرحزبی حتما مطلوب نخواهد بود.

وی به عنوان دبیر کارگاه آموزشی مذکور با اشاره این‌که در تجربه حکمرانی، بهترین الگوی حکومتی مبتنی بر آرای عمومی و انتخابات است، افزود: برای این‌که به این بهترین وضعیت برسیم، ناچارا باید هسته اصلی و محرک انتخابات را رقابت در نظر بگیریم. رقابت انتخاباتی لازمه حکومت دموکراتیک و هسته اصلی رقابت هم حزب است. یعنی تا حزب نباشد رقابتی در کار نخواهد بود و تا رقابتی در کار نباشد انتخابات نخواهد بود و تا انتخاباتی نباشد حکومت دموکراتیک معنا و مفهوم ندارد.

وی خاطرنشان کرد: به هر حال دیدیم که در انتخابات آمریکا هم مهم‌ترین عنصری که نقش ایفا کرد، دو حزب جمهوری‌خواه و دموکرات بود. اگر بپذیریم حکمرانی مطلوب مبتنی بر آرای مردم است، این را هم باید بپذیریم که آرای مردمی از طریق صندوق رای مشخص خواهد شد و این مقدمات پذیرش یک نظام دموکراتیک و مطلوب است.

این فعال سیاسی در ادامه با اشاره به این‌که ضعف ما در ایجاد یک نظام حزبی فقدان قانون نیست، ادامه داد: ما در جمهوری اسلامی ایران از سال 1360 قانون احزاب داریم. ماده اول این قانون، وجود احزاب را یک ضرورت می‌داند که به صورت دموکراتیک در قدرت شرکت کنند. سال 1395 هم مجددا مصوباتی داشتیم که در آن بحث تجمیع احزاب وجود دارد. اما سوال این است که علی‌رغم وجود قانون و تضمین آزادی احزاب در قانون‌اساسی، چرا در حال حاضر با وجود 140 حزب، حکمرانی حزبی نداریم؟

کواکبیان با ذکر این‌ نکته که ابتدا باید وجود مشکل را پذیرفت، گفت: ۱۱۰ سال از مشروطه می‌گذرد. از مشروطه تاکنون بر حکمرانی حزبی تاکید شده است. اما این اتفاق نمی‌افتد؟ احزاب فقط در فصل انتخابات یک لیستی معرفی می‌کنند و تمام، در نهایت اشخاص مطرح هستند. من معتقدم ابتدا باید بپذیریم که این مشکل وجود دارد. بعد می‌توانیم درباره این موضوع صحبت کنیم.

این عضو هیات علمی دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه علامه طباطبایی با اشاره به سه مدل حکمرانی غیرحزبی گفت: اگر حکمرانی حزبی نداشته باشیم در موج‌هایی که به راه می‌افتد یک سری افراد مطرح می‌شوند، مردم هم به آن‌ها رای می‌دهند. بعد هم که موج از بین رفت، دیگر کسی پاسخگو نیست. یا در شکل دوم به صورت سازمانی مردم را به پای صندوق رای می‌کشیم. اما حالت تک حزبی دارد و رقابتی هم در بین نیست. خب این هم دوام نخواهد آورد. حالت سومی هم وجود دارد که شهید دکتر بهشتی آن را حکمرانی محفلی می‌خواند؛ یعنی باندها مردم را به انتخابات می‌کشانند و بعد به صورت باندی کشور را پیش می‌برند. متاسفانه ما گرفتار هر سه مدل بوده‌ایم.

این استاد دانشگاه با تاکید بر این‌که احزاب حتما دارای اشکالات و آفاتی هستند تصریح کرد: بحث ما این نیست که احزاب آفاتی ندارند. بنده خودم از موسسان خانه احزاب در کشور هستم و روی این مسائل کار کرده‌ام. مسئولیت حزب جمهوری‌اسلامی در سمنان را هم در سال 1360 به عهده داشتم. اما با اطمینان می‌گویم که حکومت بدون حزب قطعا دارای آفات بیشتری است این فعال حزبی با تاکید بر این‌که در انتخاب واژه‌ها باید دقت و توجه شود، گفت: ما باید بین جبهه، جناح، فراکسیون و حزب فرق بگذاریم. واقعیت این است که ما تا به حال حزب حاکم، به این مفهوم که حزبی اکثریت کرسی‌های مجلس را برای تعیین دولت و سیاست‌های کلان به دست بیاورد نداشته‌ایم. کدام حزب از ابتدای انقلاب تا امروز حاکم بوده است؟ ممکن است تصور کنیم که مثلا یک جناح حاکم بوده، اما جناح که پاسخگو نیست. وی افزود: در شورای هماهنگی جبهه اصلاحات که بنده هم عضویت دارم، 32 حزب وجود دارد. این‌ها خب می‌شوند یک جبهه، اما کدامشان پاسخگو است؟ هیچکدام! جبهه و فراکسیون هم همین‌طور، مثلا فراکسیون امید یا فراکسیون اصلاح‌طلبان، که باز با حزب متفاوت است. نکته اصلی حزب همین بحث پاسخگویی است. در دنیا به این شکل است که یک حزبی حاکم می‌شود، بعد برای این‌که همکاری سایر احزاب را هم داشته باشد، دولت ائتلافی تشکیل می‌دهد. ما برعکس، اول ائتلاف می‌کنیم، بعد وارد انتخابات می‌شویم. خب پاسخگویی از بین می‌رود و این وسط اگر افرادی هم باشند که با فلان فرد که می‌خواهد لیست را ببندد همکاری کنند، وارد بحث‌های مالی غیرشفاف هم می‌شویم. شایسته‌سالاری هم از بین می‌رود. این نماینده سابق ادوار مجلس در ادامه با اشاره به این‌که افراد باید در ساختار حزب رشد کنند، گفت: در یک سیستم حزبی افراد از پایین به بالا و براساس شایستگی رشد می‌کنند. در این صورت حزب خودش خواهان این است که این افراد وارد انتخابات شوند. نه این‌که افراد برای این‌که اسمشان در لیست قرار بگیرد، التماس کنند.

وی افزود من معتقدم باید انتخابات حزبی را به شکل قانونی جا بیندازیم. یعنی مردم به جای اشخاص به احزاب رای بدهند. آن حزب هم افراد واجد شرایط خود را به مجلس و دولت بفرستد. من یک بار در نجف سر صندوق رای‌گیری این مساله را دیدم که رای‌دهندگان اسم احزاب را به جای اسم اشخاص می‌نوشتند. این وضعیت در افغانستان هم به همین شکل حاکم است. یک بار که برای نظارت بر انتخابات ترکمنستان، رفته بودیم هم دیدم که در آن‌جا کسی اسم اشخاص را نمی‌نوشت و اسم احزاب نوشته می‌شد.