ایده «برق امید» از کجا آمد؟

خبرگزاری فارس: صنعت برق در کشور به واسطه تطبیق نداشتن قیمت‌های خرید و فروش هر کیلووات برق با زیان انباشته نجومی مواجه شده است. در همین خصوص بسیاری از کارشناسان راه حل اصلی جلوگیری از ضرردهی صنعت نیروگاهی در کشور را توجه به اصلاح قیمت، مدیریت تقاضا و تعیین پله‌های قیمتی مناسب با قیمت تمام شده تولید برق تلقی کرده و ادبیاتی تحت عنوان IBT را مطرح می‌کنند.

پس از مطرح شدن طرح برق امید و رایگان شدن هزینه برق مشترکین کم مصرف، شائبه‌های استفاده وزارت نیرو از مدل‌های بهینه مصرف و تعیین پله‌های دقیق هزینه‌ای مطرح شد. تطبیق دقیق این طرح با مدل‌های علمی مدیریت تقاضا نیازمند جزئیات بسیاری از طرح برق امید است. در همین راستا، وزیر نیرو از مهلت ۲ ماهه هیئت وزیران به منظور تکمیل مصوبات و ارائه جزئیات این طرح خبر داد.

با وجود گذشت یک سوم از زمان مقرر هیئت دولت، گمانه‌زنی رسانه‌ها بیش از جزئیات مطرح شده در ارتباط با این طرح به تشریح مسائل مرتبط پرداخت. مسائل و ابهاماتی نظیر جمعیت مشترکین کم مصرف و تطبیق نداشتن پله‌های مصرفی این طرح با واقعیت مصرف خانوار‌های کشور از جمله موضوعاتی بود که به پرسش و مطالبه مردم تبدیل شده بود.

در همین ارتباط و به منظور روشن شدن ابعاد و ابهامات مطرح شده پیرامون طرح برق امید، به سراغ محمدحسن متولی‌زاده، مدیرعامل شرکت توانیر رفتیم تا به بررسی جزئیات این طرح بپردازیم. مشروح این گفتگو در ذیل آمده است:

* بهینه‌سازی مصرف برق در راستای سیاست‌های اقتصاد مقاومتی

فارس: حرکت صنعت برق پس از انقلاب را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

متولی‌زاده: صنعت برق بعد از انقلاب یکی از بخش‌هایی است که بیشترین رشد و توسعه را داشته و الان از جایگاه خوبی برخوردار است. جمعیت کشور بعد از انقلاب حدود ۲.۳ برابر شده است، اما شاخص صنعت برق از جمله ظرفیت نصب‌شده و تعداد مشترکین در شبکه‌ها بیش از دوازده برابر و بعضا ۲۰ برابر شده است. نزدیک به صددرصد نقاط ایران از برق بهره مند می‌شوند و این یک شاخص توسعه در کشور است درحالیکه بیش از یک میلیارد نفر از ساکنین کره زمین بدون برق هستند، ولی در ایران به برکت انقلاب پوشش صددرصدی برق ایجاد شده است.

فارس: مصرف برق در کشور پس از انقلاب به چه نحو تغییر کرده است؟

متولی‌زاده: با وجود این رشد نسبتا سریع در صنعت برق، کشور ما جزء بالاترین رشد‌های مصرف در دنیا نیز قرار داریم. به استناد آمار در چهل سال گذشته، رشد پیک مصرف برق بالای ۷ درصد بوده است و در ۱۰ سال گذشته این آمار عدد بالای ۵ درصد مشخص می‌کند. در واقع رشد ۷ درصدی به معنی این است که هر ۱۰ سال یکبار کل ظرفیت نیروگاه‌های شبکه باید ۲ برابر بشود فلذا هرسال نیاز به این حجم از ظرفیت‌سازی وجود داشته است. خوشبختانه توان‌مندی شرکت‌های ایرانی، تولیدکننده‌ها و پیمان‌کار‌ها به میزانی بوده است که توانستیم پاسخگوی این رشد سریع باشیم و متکی به توان داخلی بودیم، اما اگر به سیاست‌های اقتصادی مقاومتی و اصلاح الگوی مصرف رجوع کنیم، میبینیم که لازم است تا روی بهره‌وری هم کار کنیم و بر روی مسئله شدت انرژی توجه بشود.

فارس: یکی از سیاست‌های مد نظر وزیر نیرو که به کرات روی آن مانور داده شده، سیاست مدیریت مصرف و تقاضاست، نیازسنجی حرکت به سمت این سیاست از چه دغدغه‌ای شکل گرفته است؟

متولی‌زاده: صنعت برق از نظر ظرفیت‌سازی، احداث نیروگاه، شبکه و ... ذاتا مشکل و محدودیتی ندارد، اما برای اینکه بتوان با همین شیب مصرف جلو رفت سالانه بالغ ۱۰۰ هزار میلیارد تومان باید نیروگاه و شبکه و تاسیسات احداث بشود تا بتوان رشد ۵ درصدی مصرف را پاسخ داد. در سال‌های اخیر وزارت نیرو در راستای سیاست‌های کلی نظام دو راه را پیش روی خود متصور بوده است. یکی از راه این بود که فقط سرمایه گذاری کنیم و نیروگاه و شبکه بسازیم که حجم قابل ملاحظه‌ای از سرمایه را لازم دارد. راه دیگر اینکه در ضمن سرمایه‌گذاری بهینه برای ساخت نیروگاه، به مدیریت تقاضا نیز توجه شود.

*برق امید در راستای مدیریت تقاضای بخش خانگی مطرح شد

فارس: آیا در پیاده‌سازی سیاست‌های مدیریت تقاضا از تجارب جهانی نیز استفاده شده است؟

متولی‌زاده: کاری که تمام دنیا و کشور‌های پیشرفته انجام داده‌اند، مدیریت تقاضاست که به روش‌های قیمتی و تشویقی در دستور کار است. به عنوان مثال در کشور فرانسه، روز‌های سال به ۳ رنگ پرچم فرانسه تقسیم شده و در روز‌های قرمز قیمت برق ۶ برابر روز‌های دیگر است. همچنین تحقیقی در آمریکا در این زمینه انجام شد و فقط به مردم گفتند شما در مقایسه با همسایه‌های خود، کجای کار هستید. مثلا در یک مجتمعی گفتند متوسط مصرف ۲۰۰ کیلووات است و شما ۲۰ درصد بیشتر از میانگین مصرف می‌کنید. با همین اطلاع رسانی ۱۵ درصد مصرف پرمصرف‌ها کم شد. به همین ترتیب، صنعت برق کشور در ۲ سال اخیر از رویکرد مدیریت تقاضا استفاده کرده است و، چون سیاست افزایش قیمت در دولت مطرح نبوده، با سیاست‌های تشویقی مسئله دنبال شده است. در همین راستا با استفاده از ابزار‌هایی نظیر تفاهم‌نامه با بخش صنعت و کشاورزی اقدام به پیاده‌سازی سیاست مدیریت تقاضا کردیم و کاملا نیز موفق بودیم.

فارس: ایده طرح برق امید از کجا آمده است؟

متولی‌زاده: سیاست‌های مدیریت تقاضا در بخش صنعت و کشاورزی منجر به کنترل پیک مصرف در حدود ۱ درصد شده که مطابق الگو‌های جهانی است و ما توانسته‌ایم مصرف برق کشور را منطبق با آمار‌های جهانی کنیم. پس از موفقیت رویکرد مدیریت تقاضا به سراغ بخش خانگی رفتیم. مشترکین خانگی ۵۰ درصد از اوج بار را به خود اختصاص داده‌اند، فلذا اصلاح مصرف بخش خانگی به طور مستقیم بر کنترل پیک اثرگذار است. ایده طرح برق امید نیز در این چهارچوب تعریف شده و شکل گرفت.

*هدف برق امید، بهینه‌سازی مصرف است نه رایگان کردن هزینه برق

فارس: مانور اصلی طرح برق امید بر اساس رایگان کردن هزینه برق کم‌مصرف‌ها تعریف شد، جرئیات تعیین پله‌های قیمتی در این حوزه به چه نحو است؟

متولی‌زاده: در ابتدا این نکته را یادآوری کنم که هدف اصلی طرح برق امید، بهینه‌سازی مصرف است و نه رایگان کردن هرینه برق. تا پیش از برق امید، مشترکین خانگی به ۲ گروه بالای الگوی مصرف و پایین‌تر از الگوی مصرف تقسیم‌بندی می‌شد. در این طرح مشترکین خانگی به ۳ دسته کم مصرف، خوش مصرف و پر مصرف تقسیم‌بندی می‌شود. سیاست‌های تشویقی طرح برق امید برای مشترکین کم مصرف، مادامی که در گروه کم مصرف باقی بمانند، تخفیف ۱۰۰ درصدی هزینه برق است.

به مشترکین خوش‌مصرف نیز آموزش داده می‌شود تا چطور به جرگه کم مصرف‌ها بپیوندند. پرمصرف‎ها نیز از آموزش برای کاهش مصرف بهره‌مند می‌شوند. در حقیقت طرح برق امید برای همه مشترکین خانگی است و به یک دسته خاص تعلق ندارد و فقط روش‌های متفاوتی دارد. به استناد آمار ۱.۵ میلیون مشترک خانگی دقیقا در مرز مصرفی بین ۱۰۰ تا ۱۱۰ کیلووات ساعت مصرف دارند، این یعنی با کمتر از ۱۰ درصد صرفه‌جویی و مدیریت مصرف که خیلی ساده اتفاق می‌افتد، می‌توانند به دسته کم مصرف‌ها اضافه بشوند.

فارس: ابهاماتی در فضای کارشناسی و رسانه‌ها شکل گرفته مبنی بر اینکه جمعیت استفاده کننده از طرح برق رایگان، بسیار کمتر از ۳۰ میلیون نفر است، نظر شما راجع به این نکته چیست؟

متولی‌زاده: صنعت برق، انتظار دارد که تعداد زیادی از مشترکین خوش مصرف به دسته کم مصرف اضافه بشوند که با آموزش‌های رایگان توانیر این اتفاق به راحتی میسر خواهد بود. عملا همین ۱.۵ میلیون مشترک خوش مصرف، حدود ۶ میلیون نفر می‌شوند و ما انتظار داریم که با همکاری مردم، تعداد مشمولین طرح حتی بیشتر از عددی که اعلام شده هم باشد. همچنین ذکر این نکته حیاتی است که ۶۰ درصد از این خانوار‌های کم مصرف در روستا‌ها هستند که بعد خانوار آن‌ها بیشتر از میانگین کشوری است.

نکتۀ قابل توجه این است که با اعلام این طرح و مطرح شدن ابهامات، شاهد افزایش حساسیت مردم و توجه نسبت به بحث مصرف برق هستیم. تا پیش از این، مردم احساسی در این زمنیه نداشتند، ولی الان توجه می‌کنند و فرصت خوبی است که وارد بشویم، صحبت کنیم و آموزش بدهیم که چطور می‌شود بدون کاهش سطح رفاه خانوار نسبت به کاهش مصرف برق اقدام کرد.

*امیدواریم برق بیش از ۳۰ میلیون نفر رایگان شود

فارس: مطابق آمار، بیش از ۴ میلیون مشترک از ۸.۵ میلیون مشترک کم مصرف، میانگین مصرف ۱۲ کیلووات دارند که به معنی خانه‌های خالی تلقی می‌شوند، همین نکته عدد ۳۰ میلیون نفری که از برق رایگان بهره‌مند می‌شوند را زیر سوال می‌برد، پاسخ شما برای این ابهام چیست؟

متولی‌زاده: اولا باید بیان کنم که آمار مطرح شده آمار قدیمی است، همچنین مطابق همین آمار حدود ۲۰ درصد از جمعیتی که مصرف بین ۰ تا ۵۰ کیلووات در ماه دارند و میانگین مصرف آن‌ها ۱۲ کیلووات است، دقیقا در حوزه ۵۰ کیلووات هستند و نمی‌توانند خانه خالی تلقی شوند. یک عده از مشترکین نیز مصرف صفر دارند که واحد‌های میکونی خالی به حساب می‌آیند. در حقیقت کل ۴ میلیون مشترک مرتبط با خانه‌های خالی نبوده و نمی‌توان آن را از آمار مردم تحت پوشش برق رایگان خارج کرد. در حقیقت این شیوۀ متوسط گیری اشکال دارد. ممکن است ۱.۵ یا ۲ میلیون واحد مسکوتی در محدوده نزدیک به صفر باشند، ولی از آن طرف حداقل ۱.۵ میلیون مشترک هستند که به راحتی کم مصرف می‌شوند و هدف نهایی ما این هست که ۳۰ میلیون نفر را پوشش بدهیم.

مطابق آمار، بررسی‌ها مشخص کننده این امر است که ۳۰ درصد از مشترکین از برق رایگان بهره می‌برند، برای مثال در جنوب کرمان که منطقه گرمسیر هست، دیگر خانه خالی و تفریحی به ندرت پیدا می‌شود، حدود ۳۰ درصد از مردم مشمول برق رایگان می‌شوند و در روستا‌ها این عدد به ۳۵ درصد می‌رسد. در شمال کرمان که یک مقدار آب و هوا معتدل است نیز، دقیقا همین نسبت‌ها صادق است. همچنین در استان اردبیل برای ۳۵ درصد مردم صادق است. این جزئیات مشخص کننده این امر است که نسبت در نظر گرفته شده برای دربرگیری طرح برق امید درست است.

*جزئیات برق امید بر اساس مصرف مردم و محاسبات تعیین شده است

فارس: ابهاماتی وجود دارد مبنی بر اینکه الگوی تعیین شده برای کم مصرفی منطبق بر واقعیت نیست، پاسخ شما نسبت به این ادعا چیست؟

متولی‌زاده: اعداد و ارقامی که در رسانه‌ها به عنوان مقادیر مصرف برق مطرح می‌شود مبنای صحیحی ندارد. به عنوان مثال یخچال خانه بنده از مدل پارس با گرید B است و مصرفش هم ماهانه ۳۵ کیلووات است که میانگین هم به همین میزان است. ما از محاسبات به یک نتایجی رسیدیم، ولی رفتار مصرف کننده‌ها هم آن را تایید می‌کند. در شرایطی که بتوان این فرصت را برای بهینه سازی استفاده کرده و خطوط تولید داخل کشور را با هدف کاهش مصرف فعال کنیم. می‌توانیم زمینه اتفاقات موثری را ایجاد کنیم. در حقیقت پله‌های مصرفی طرح برق امید بر اساس مصرف مردم و محاسبات صنعت برق تعیین شده است و این دو همپوشانی دارند.

فارس: بهینه‌سازی مصرف برق با چه اقداماتی می‌تواند در دستور کار قرارگیرد؟

متولی‌زاده: در بحث بهینه‌سازی، بهبود موتور لوازم برقی برای کاهش مصرف برق مد نظر است که می‌تواند استارتاپ‌ها و شرکت‌های دانش بنیان فراوانی را وارد چرخه کار کند. به عنوان مثال، اگر موتور کولر آبی با موتور BLDC داخلی جایگزین بشود شاهد کاهش مصرف ۵۰ درصدی هستیم. جالب است بدانید که تعویض یک کولر قدیمی با جدید، مصرف خانوار ۳۰ درصد کاهش پیدا میکند. همچنین تعویض یک کولرگازی با یک کولر استاندارد گازی معادل صرفه جویی در مصرف انرژی ۲ خودرو است.

*صرفه جویی ۱۰ درصدی در مصرف برق، زمینه ساز رونق تولید و افزایش صادرات برق است

*امکان سنجی و جزئیات اقتصادی طرح برق امید به چه نحوه خواهد بود؟

متولی‌زاده: عمده درآمد طرح برق امید از محل صرفه‌جویی است. بر اساس مطالعات کارشناسی در ساعات پیک مصرف تابستان ۵۰ درصد از مصرف برق مرتبط با مصرف خانگی‌است. از طرفی برآورد‌ها و هدف طرح برق امید، ایجاد زمینه صرفه جویی ۲۰ درصدی در بخش خانگی است که این امر به صرف جویی ۱۰ درصدی در مجمئع مصرف می‌انجامد. در مقابل این درآمد، طرح برق امید زمینه هزینه از محل تخفیف را مهیا می‌سازد که در مقابل آن امیدواریم زمینه صرفه‌جویی ۹ میلیارد کیلوواتی در بخش خانگی مهیا شده برق صرفه‌جویی شده وارد صنعت شود و به رونق تولید بینجامد. همچنین برق صرفه‌جویی شده در طرح برق امید می‌تواند صادرات شود که هرکدام به نوبه خود زمینه ایجاد ارزش افزوده است. همچنین گمانه‌زنی فارس در ارتباط با برآورد مالی طرح برق امید نیز با اختلاف کمی به واقعیت نزدیک است.

فارس: یکی از موارد مندرج در طرح برق امید، خودتامین شدن بخشی از مصرف مشترکین پر مصرف است، در این راستا چه تمهیداتی اندیشیده شده است؟

متولی‌زاده: مشترکین پرمصرف صنعت برق، معادل ۱۴ برابر مشترکین کم مصرف، برق مصرف می‌کنند، بنابراین واجب است تا بخشی از برق مشترکین پر مصرف به دست خودشان تامین شود، برای مثال با نصب سلول خورشیدی کوچک می‌توان نسبت به این کار اقدام کرد. قیمت این سلول‌های خورشیدی کوچک حدود ۵ میلیون تومان است و اگر تقاضا زیاد باشد ممکن است حتی این قیمت کاهش پیدا کند. در همین راستا طرحی در دست اقدام است که مبلغ هزینه خرید سلول خورشیدی به صورت یارانه سود تسهیلات در اصل با وام کم بهره و به صورت اقساط به مشترکین متقاضی پرداخت شود. مطابق برآورد صورت گرفته، حداکثر ۱ میلیون مشترک نسبت به نصب سلول خورشیدی اقدام خواهند کرد. ذکر این نکته نیز حائر اهمیت است که نصب سلول خورشیدی مساوی اشتغال تعدادی جوان خواهد بود.