جزئیات آخرین اقدامات درباره دیه شهدای مسجدالحرام
نماینده، ولی فقیه در امور حج و زیارت، علت ثبت‌نام زائران حج تمتع امسال را با وجود احتمال لغو این سفر از سوی عربستان، چرایی اقدامی که باعث ایجاد صف انتظار بیش از ۱۵ ساله برای اعزام به "حج تمتع"شد، آخرین اقدامات درباره دیه شهدای مسجدالحرام را تشریح کرد
خبرگزاری تسنیم: سفر به سرزمین وحی، آرزوی اکثر قریب به اتفاق مسلمانان است و کم نیستند افرادی که سالهاست با در دست داشتن فیش‌های حج تمتع، چشم انتظار روز موعود هستند تا برای زیارت خانه خدا و پیامبر مهربانی‌ها عزم سفر کنند، اما امسال بعد از، اما و اگر‌های فراوان و تعلل کشور میزبان، بالاخره تکلیف بیش از ۸۷ زائر ایرانی روشن و اعلام شد عربستان تنها پذیرای حجاج داخل کشور خود خواهد بود و از دیگر کشور‌ها زائری را نمی‌پذیرد!
حج یک فریضه الهی است و طبق آیه ۲۴ سوره حج که میفرماید: «سَواءً العاکِفُ فیهِ وَالبادِ» تمامی مسلمانان در آن سهیم و دخیل هستند، مسئولان بعثه مقام معظم رهبری و سازمان حج و زیارت انتظار داشتند، عربستان با توجه به اهمیت این امر، نظر سایر کشور‌های مسلمان از جمله ایران را جویا و از هم فکری آن‌ها بهره‌مند می‌شد، اما به هر ترتیب ویروس منحوس کرونا بهانه و دلیلی شد تا یک سال دیگر به انتظار عاشقان زیارت حرم امن الهی افزوده شود.
این در حالی بود که ایران برای اعزام زائران خود به این سفر معنوی آمادگی کامل داشت، همه تدابیر لازم اندیشیده و حتی اعلام شده بود آمادگی لازم برای اعزام زائران با شرایط خاصی که سعودی‌ها اعلام کنند، وجود دارد.
به هر ترتیب بعثه مقام معظم رهبری و سازمان حج و زیارت اعلام کردند ضمن محفوظ ماندن نوبت و اولویت اعزام حجاج، برنامه‌ریزی‌های حج نیز به سال بعد موکول میشود، اما لغو این سفر و حال و هوای معنوی این روز‌ها بهانه‌ای شد تا با "حجت‌الاسلام عبدالفتاح نواب؛ نماینده، ولی فقیه در امور حج و زیارت" به گفتگو بنشینیم که مشروح آن در ادامه تقدیم مخاطبان تسنیم میشود:
تسنیم: با توجه به شیوع کرونا و تعطیلی حج برای زائران کشورمان سازمان حج و زیارت و بعثه مقام معظم رهبری برنامه‌های خود را به چه شکل تغییر دادند؟
حجت‌الاسلام و المسلمین نواب: وقتی به دلیل شیوع کرونا اجتماعات برگزار نشد و برخی استان‌ها در وضعیت زرد و هشدار قرار گرفتند، بعثه مقام معظم رهبری با سازمان حج و زیارت به این نتیجه رسید که باید برای زائران فکری کرد البته آن زمان کسی فکر نمی‌کرد حج برگزار نشود چرا که روز‌های نخست شیوع کرونا این تحلیل وجود داشت که مانند کشور چین که کرونا دو الی سه ماه به طول انجامید و کنترل شد در کشور ما هم به همین شکل خواهد بود.
همه برنامه‌هایی را که باید به صورت حضوری برگزار می‌شد به شکل مجازی و در مناطقی که وضعیت سفید بود جلسات را حضوری و مجازی برگزار کردیم؛ وضعیت به گونه‌ای بود که می‌شد گفت زائران آماده سفر هستند و میتوانند با راهنمایی و هدایت روحانیون کاروان‌ها اعمال حج را به جا بیاورند. بعد از گذشت مدتی متوجه شدیم احتمال برگزار نشدن حج وجود دارد، اما احتمال دادیم این فریضه با تعداد کمتری از زائران انجام شود که البته خوب بود عربستان از همه کشور‌ها ولو به اندازه یک پرواز دعوت می‌کرد تا از همه کشور‌ها تعدادی زائر در این کشور حضور یابند، اما چنین امری محقق نشد.
بعثه و سازمان حج و زیارت به این نتیجه رسیدیم که باید برنامه‌های جایگزین داشته باشیم بر این اساس بخشی از برنامه هایمان به آسیب شناسی حج‌های گذشته و بازمهندسی و بهینه کردن برنامه‌ها اختصاص یافت و در این راستا ۱۷ کارگروه در سازمان حج و بعثه تشکیل شد که همچنان در حال فعالیت هستند.
بخش دیگر اقدامات نیز برونداد‌هایی بود که باید بعثه برای زائران انجام می‌داد؛ بنابراین برنامه هایمان تعطیل و متوقف نشد و به مناسبت‌های مختلف برای زائران داخلی و حتی زائران خارج کشور که از سال‌های قبل با ما در ارتباط بودند، برنامه‌هایی تدارک دیدیم. آن‌ها میتوانند از طریق کانال‌هایی که معرفی شده در برنامه‌های فرهنگی و تبلیغی بعثه حضور یابند. این برنامه‌های متنوع تا عید غدیر ادامه دارد و بعد از آن به سمت برگزاری برنامه‌ها به سبک و سیاق محرم می‌رویم. ما معتقدیم از فضای مجازی که یک نعمت برای بشر است باید حداکثر استفاده را داشته باشیم در غیر این صورت کفران نعمت کرده ایم.
مقام معظم رهبری نیز پیام حج را مطابق سال‌های گذشته بیان کردند که البته امسال این پیام غتی‌تر بود چرا که در یک سال اخیر اتفاقاتی مانند جنایت آمریکا درباره شهادت سپهبد قاسم سلیمانی و ابومهدی المهندس رخ داد، تحرکاتی داخل عراق به وقوع پیوست و علاوه بر آن مزاحمت‌هایی را در منطقه شاهد بودیم.
تسنیم: پیش از اینکه عربستان اعلام کند حج منتفی است این حدس وجود داشت که حج تمتع کنسل خواهد شد، اما کارگزاری‌ها با چراغ سبز سازمان حج برای تکمیل وجه و ثبت‌نام قطعی از زائران دعوت کردند؛ گلایه‌هایی مطرح شد که چرا اجازه ثبت‌نام و اخذ وجه از زائران داده شد با وجود اینکه احتمال قوی برای لغو حج تمتع از سوی عربستان وجود داشت؛ در این رابطه چه توضیحی دارید؟
حجت الاسلام نواب: وقتی احتمال برگزار نشدن مطرح میشود احتمال برگزار شدن نیز وجود دارد! ما اوایل اسفند گذشته ثبت‌نام را آغاز کردیم، آن زمان صحبت از این نبود که کرونا آمده که نرود! اگر ثبت‌نام انجام نمیدادیم و حج انجام می‌شد، برنامه‌هایمان دچار آشفتگی می‌شد و همان کسانی که نسبت به ثبت‌نام‌های انجام شده انتقاد دارند، می‌گفتند چرا پیش‌بینی‌های لازم صورت نگرفت! بنابراین تکلیف مشخص نبود و به همین دلیل وظیفه داشتیم برای زائرانی که ۱۳ تا ۱۴ سال است در نوبت قرار گرفته‌اند و چشم انتظارند و حق دارند خدماتی به آن‌ها تعلق گیرد، فکری می‌کردیم.
بر این اساس با هماهنگی سایر مسئولان ثبت نام زائران انجام گرفت و همه برنامه‌ها با در نظر گرفتن برگزاری حج، انجام شد البته برخی احتمال برگزار نشدن حج را بیان می‌کردند، اما با توجه به تجربیات و اطلاعاتی که از این سرزمین داشتیم بر این باور بودیم که حج با انجام تغییراتی انجام خواهد شد علاوه بر این مسئولان نیز تصور می‌کردند کرونا تا زمان برگزاری مناسک حج از بین خواهد رفت، بنابراین هیچ نیت غیرخالصانه‌ای در این زمینه وجود نداشت و نیت ما فقط خدمت کردن بود.
به محض اینکه سازمان حج و زیارت پول را از زائران دریافت کرد برای خرید ارز به حساب بانک مرکزی واریز کرد و بر این اساس از دولت خواستیم برای تهیه ارز اقدام کند و ان شاءالله زائران میتوانند سال آینده طبق آنچه عربستان اعلام خواهد کرد با نرخ ارز سال جاری به حج مشرف شوند بنابراین آنچه به عنوان حفظ حقوق زائران بوده بدون هیچگونه کم و کاستی از سوی سازمان حج و زیارت انجام شده است.
تسنیم: آیا سال آینده به طور قطع زائران با قیمت ارز امسال به حج مشرف خواهند شد؟
حجت الاسلام نواب: خرید ارز با توجه به سهمیه اعلام شده از سوی عربستان و ثبت‌نام‌های انجام شده، صورت گرفته است، اما اگر سهمیه سال آینده بیش از سهمیه سال جاری باشد باقی ارز را باید به قیمت روز محاسبه و خریداری کرد؛ اگر به همین تعداد که ثبت‌نام و ارز خریداری شده است مجوز از سوی عربستان صادر شود، زائران با قیمت ارز فعلی مشرف خواهند شد.
تسنیم: با این اوصاف، تعیین نرخ ارز منوط به تصمیم شورای عالی حج نیست؟
حجت الاسلام نواب: هیچ مسئله‌ای را بدون همفکری و هماهنگی مسئولان نظام انجام نمی‌دهیم؛ شورای عالی حج، شورای مشورتی و بالادستی سازمان حج و زیارت است و آن‌ها باید در جریان اقدامات سازمان قرار بگیرند. در این شورا وزارتخانه‌های امور خارجه، راه و شهرسازی، ارشاد، اقتصاد و کشور و همچنین پلیس فرودگاه و ... حضور دارند و تصمیم گیری‌ها انجام میشود، بنابراین سازمان حج و زیارت به تنهایی تصمیم گیرنده نیست چرا که اقدامات مربوط به حج یک کار ملی است و وقتی وارد موضوع حج می‌شویم ۱۷ وزارتخانه و سازمان در آن مشارکت دارند.
تسنیم: متاسفانه شاهد بودیم که در سال آخری که به‌صورت رسمی ثبت‌نام برای حج تمتع انجام شد از بالغ بر ۲ میلیون نفر متقاضی، ثبت‌نام به عمل آمد و با توجه به اینکه هر ساله سهمیه ایران برای اعزام حج در نهایت ۱۰۰ هزار نفر است، اقدام به ثبت‌نام بیش از ۲ میلیون نفر عملاً باعث ایجاد یک صف انتظار بیش از ۱۵ ساله برای اعزام به حج تمتع شد! علت اتخاذ این سیاست در ثبت‌نام چه بود و آیا بعثه مقام معظم رهبری با این رویه موافق بوده است؟
حجت الاسلام نواب: وقتی ثبت‌نام انجام گرفت حجت الاسلام والمسلمین قاضی عسکر نماینده وقت، ولی فقیه در امور حج و زیارت و شورای برنامه ریزی حج نظرشان این بود که از بین ثبت‌نام انجام گرفته برای دو سال قرعه‌کشی کنیم. بر این اساس متقاضیان گروه بندی می‌شوند و به اندازه دو سال قرعه کشی صورت می‌گیرد و بعد از این مرحله اعلام می‌کنیم برای تکمیل وجه اقدام کنند. پول افراد باقیمانده نیز در بانک ذخیره شده و به سازمان حج ارتباطی ندارد. در واقع سپرده این افراد در اختیار سازمان حج نیست و میتوانند پولشان را با سود پس بگیرند؛ بنابراین تصمیم اخذ شده این بود که قرعه کشی دو ساله انجام شود و آن‌هایی که پذیرفته شوند به حج مشرف شوند.
انجام قرعه کشی اقدام مناسبی بود که به عدالت نیز نزدیک‌تر است؛ این در حالی است که برخی افراد می‌گویند اگر این پول در اختیارمان بود با آن کار‌های دلخواه مان را انجام می‌دادیم، این پول در ا ختیار سازمان حج و بعثه هم نیست بلکه در اختیار بانک است. اینکه ثبت نام به صورت گسترده انجام شود و همه در صف قرار گیرند امر پاسخگویی به متقاضیان را سخت می‌کند؛ اگر بخواهیم یک نفر را به نیرو‌های خادمین زائرین اضافه کنیم باید یک زائر را حذف کنیم، زائری که امسال حذف میشود باید سال دیگر مشرف شود و این امر در هزینه سفر افراد تاثیرگذار است؛ بنابراین ما به این نکات نیز توجه می‌کنیم. با این حال در وضعیت سختی قرار گرفته ایم و عمده آن نیز به دلیل تعهدی است که برای سازمان حج و بعثه ایجاد شده است.
اگر موافقت می‌کردند که هر سال ثبت نام انجام شود و به اندازه ظرفیت و توانایی ما اعزام صورت گیرد، وضعیت بهتری حاکم بود یا اگر عربستان می‌توانست و این امکان محقق می‌شد که زائران باقیمانده طی دو سال اعزام شوند خیلی خوب بود، اما نه عربستان موافقت می‌کند، نه ما و زائران امکان آن را داریم.
برخی زائران می‌گویند به دلیل گرانی‌های ایجاد شده از استطاعت خارج شده‌اند؛ اگر یک زوج بخواهند به حج مشرف شوند به طور میانگین باید ۷۰ میلیون تومان بپردازند و این امر به دلیل گرانی‌های ایجاد شده برای برخی افراد دیگر ممکن نیست. در عربستان نیز گرانی‌هایی بوجود آمده است به عنوان مثال در گذشته مالیات بر ارزش افزوده در این کشور وجود نداشت، اما از چند سال پیش به صورت ۵ درصد اعمال شده و اخیرا آن را به ۱۵ درصد افزایش داده اند. همچنین در دوران ملک عبدالله قیمت بنزین را به نصف تقلیل دادند، اما در حال حاضر این رقم بیش از گذشته افزایش یافته و هزینه‌های سنگینی را به زائران تحمیل می‌کند.
تسنیم: نقد کردن چک شهدای مسجدالحرام و دریافت دیه شهدای منا بعد از ۵ سال به کجا رسید؟
حجت الاسلام نواب: پیگیری‌ها و تلاش‌های زیادی از سوی مسئولان سازمان حج و زیارت و وزارت امور خارجه صورت گرفت و برای عمده شهدای مسجدالحرام چک‌هایی از سوی عربستان درنظر گرفته شد و گفتند این چک‌ها را می‌توان در بانک‌های یکی از کشور‌های همسایه نقد کرد. برخی افراد از خانواده‌های شهدا به دوبی، عمان و ترکیه مراجعه کردند، اما نتوانستند چک را نقد کنند.
افرادی هم که به عنوان نماینده سازمان حج برای اجاره مسکن در عربستان فعالیت میکنند نیز به نمایندکی از صاحبان چک‌ها به این کشور رفتند تا راهی برای نقد کردن آن‌ها پیدا کنند، اما این امر نیز موثر واقع نشد و گفتند صاحبان چک‌ها باید در بانک‌ها حساب داشته باشند، بعد برای نقد کردن چک اقدام کنند یا سفیر سوئیس که به موضوع مرتبط است آن‌ها را تایید کند از این رو رئیس سازمان حج و زیارت طی دو هفته گذشته جلسه‌ای در این زمینه با سفیر سوئیس برگزار کرد تا بتوان برای نقد کردن چک‌ها اقدامی انجام داد. البته شیوع کرونا بسیاری از کار‌ها را به تعویق انداخت، ولی اینطور که گفته شده با گذشت زمان چک‌ها اعتبار خود را از دست نخواهند داد و سازمان حج و زیارت نیز پیگیر نقد شدن چک هاست.
درباره شهدای منا در حج سال گذشته نیز با مسئولان عربستان مکاتبه کردیم و بعد از آن در آذرماه گذشته که مسئولان سازمان برای امضای موافقتنامه حج به عربستان رفته بودند این موضوع را پیگیری کردند، آن‌ها گفتند گروه تحقیق ما همچنان در حال پیگیری است! نمی‌دانیم چرا عربستان قصد ندارد برای شهدای منا اقدام کند چرا که این موضوع نیاز به تحقیق ندارد اگر هم چنین باشد یک هفته الی ۱۰ روز یا نهایتا یک سال کافی بود نه ۵ سال!
آن‌ها جواب مثبتی در این زمینه ندادند، ولی پیگیری‌های زیادی در این راستا انجام شده است؛ شاید عربستان براین باور است که اگر به ایران چراغ سبز نشان دهد کشور‌های دیگر نیز مدعی می‌شوند و شاید به این فکر بیفتد که برای کسب وجاهت لازم یا محبوبیت در جهان اسلام دیه را بپردازد چرا که برای عربستان این پول رقم زیادی نیست و می‌تواند برای همه افرادی که در این فاجعه به شهادت رسیدند مبلغ دیه را پرداخت کند. عربستان ۶ سال است که هزینه‌های سنگینی برای جنگ با یمن می‌پردازد کشوری که توان پرداخت چنین هزینه‌ای را دارد پرداخت پول دیه برایش رقمی نیست!
تسنیم: وقتی فاجعه منا رخ داد عربستان پیکر زائران ایرانی را هم نمی‌خواست منتقل کند، اما بعد از نهیب مقام معظم رهبری و اعلام هشدار ایشان، عربستان به تقلا افتاد و ورق برگشت. پرداخت دیه حداقل حقوق شهدای منا است و شاید اگر روال عادی طی شود عربستان تمایلی به پرداخت آن نداشته باشد، آیا بعثه نمی‌خواهد نهیبی بزند و جدیت بیشتری به خرج دهد تا عربستان مجبور به این کار شود؟
حجت الاسلام نواب: هر کشور دیگری هم که بود وقتی با چنین بحرانی روبرو می‌شد دست و پایش را گم می‌کرد. بی تدبیری عربستانی‌ها را با بحران مواجه کرد، یک مرتبه در یک روز و یک منطقه پرازدحام هفت هزار نفر کشته روی دستشان ماند آن هم در آن هوای گرم. واقعا بروز چنین شرایطی مشکل است ما درعین حال که دولت عربستان را در این فاجعه مقصر می‌دانیم و معتقدیم آن‌ها مسئله را به خوبی تمشیت نکردند باید این مسئله را هم بیان کنیم که واقعا شرایط دشواری به وجود آمد و هر کشوری بود با مشکل مواجه می‌شد. آن‌ها مجبور شدند و برخی افراد را دفن کردند، اما تکه‌ای از ناخن افراد را گرفتند و البوم ناخن تا شماره قبر تهیه کردند تا بتوان از طریق آزمایش DNA هویت آن‌ها را مشخص کرد.
شهدایی که پیگیر دریافت اجسادشان بودیم نیز از طریق DNA بازماندگان و ناخنی که گرفته بودند مزارشان را پیدا کردیم چرا که بسیاری از آن‌ها اسم ندارند و هویتشان مشخص نیست. در این بین برخی کشور‌ها سراغ اجسادشان هم نرفتند و طبق اعتقاداتشان خدا را شکر می‌کردند که این افراد در حرم امن الهی دفن شده اند و این فاجعه را به عنوان یک موهبت از ناحیه دولت عربستان تلقی می‌کردند؛ آن‌ها بر این باور بودند که خواست خدا بوده که این افراد در آن سرزمین جان خود را از دست بدهند، ولی ایران به دلیل درخواست بازماندگان و خانواده‌ها به دنبال اجساد شهدا رفت و آن‌ها را به کشور منتقل کرد.
اما درباره نهیب زدن باید بگویم که «دو صد من استخوان خواهد که صد من باربر دارد!» بعثه نمی‌تواند به آن‌ها نهیب بزند. در دنیا فقط رهبر معظم انقلاب است که میتوانند اینگونه رفتار کند، هیچ رئیس دولت و هیچ رهبری در دنیا وجود ندارد که چنین بیان و قدرت بالایی داشته باشد و جرأت کند نهیب بزند و آن نهیب نیز اثر داشته باشد.
تسنیم: سامانه جمع‌آوری ایده‌های فرهیختگان و مردم به کجا رسید؟
حجت‌الاسلام نواب: جمع‌آوری ایده‌ها و پیشنهادات شیوه جدیدی است، اما اگر فردی ایده خود را ارائه دهد و مورد تحقیق و بررسی قرار نگیرد برای ایده دهنده افسردگی ایجاد می‌کند و ممکن است فکر کند ایده اش بلااستفاده مانده است یا طلبکار شود و به دنبال این باشد که تحقق ایده اش به کجا رسید؛ بنابراین با درنظر گرفتن این موارد اقدامات لازم را انجام داده ایم و قطعا به زودی از آن پرده برداری خواهیم کرد.
تسنیم: طی ۱۵ ماهی که در بعثه مقام معظم رهبری حضور داشته‌اید چه کار شاخصی انجام شده که برای زائران مفید بوده باشد؟
حجت الاسلام نواب: مدتی مسئولیت این مجموعه با آیت‌الله ری شهری و در دوره‌ای با حجت‌الاسلام والمسلمین قاضی عسکر بود که حدود ۴۰ سال در این حوزه فعالیت داشت و همه آنچه را به ذهنش می‌رسید بیان کرد؛ آیت‌الله ری شهری نیز بعد از حدود ۲۰ سال که از بعثه می‌رفت به مقام معظم رهبری عرضه داشتند همه آنچه را به ذهنم می‌رسید، انجام داده‌ام؛ در چنین مجموعه‌ای تقریبا آنچه برای برنامه‌ریزی و کار لازم بوده انجام شده و کار پیش رفته است من اگر خیلی هنر داشته باشم چارچوبها، سیاست‌ها و خط مشی‌های برنامه ریزی شده را خوب هدایت میکنم تا به هدف مطلوب برسیم.
در حال حاضر اگر سراغ چشم انداز بروم، چشم‌انداز وجود دارد، قوانین بالاسری، آیین نامه‌ها و همه چیز موجود است و اگر هنر داشته باشم می‌توانم آن‌ها را بازمهندسی کنم که این امر نیز اتفاق افتاده و تغییرات اندکی هم در ساختار صورت گرفته است که همه آن‌ها در جهت بهینه شدن برنامه‌ها انجام می‌گیرد، ولی اگر بخواهیم در نوع فعالیت‌ها و اقدامات صحبت کنیم اقدامات زیادی انجام شده که یا در گذشته نبوده و یا به شکل دیگری بوده است.