سعدوندی: زنگ خطرِ سال ۹۷ را کسی نشنید

خبرگزاری تسنیم : سوالی که این روزها خیلی از مردم کوچه و بازار و حتی نخبگان کشور از مسئولان و جامعه دانشگاهی کشور در حوزه اقتصاد دارند، این است که چرا بعد 40 سال هنوز نتوانستیم مشکل تورم را حل کنیم، در حالی که قریب به اتفاق کشورهای دنیا حتی کشورهایی که به لحاظ اقتصادی بسیار ضعیف تر و مردم آنها فقیرتر از ما هستند، بر این مشکل فائق آمدند و نرخ تورم آنها تک رقمی و بعضا زیر یک درصد یا منفی شده است.

خبرگزاری تسنیم برای پاسخ به این سوال و ارائه راه حل های صحیح و قطعی برای کاهش نرخ تورم، سلسله گفتگوهایی را با اقتصاددانان و کارشناسان ترتیب داده که هفته گذشته گفتگو یا شاپور محمدی رئیس پژوهشکده پولی و بانکی بانک مرکزی در این خصوص منتشر شد.

در ادامه این گفتگوها، با دکتر علی سعدوندی اقتصاددان گفتگو کردیم که بخش اول این گفتگو به شرح زیر است:

علی سعدوندی در گفت‌وگو با خبرنگار اقتصادی خبرگزاری تسنیم، با اشاره به اینکه در سنوات گذشته در تمام دنیا بیماری زیان بار تورم وجود داشته اما امروز در بسیاری از کشورها این مشکل حل شده گفت: متاسفانه در حالی که در کشورهای همسایه مانند عراق و افغانستان هم شاهد تورم‌های تک رقمی و حتی زیر یک درصد هستیم تورم در ایران همچنان به عنوان یک مشکل حاد وجود داشته این در حالی است که راه‌حل‌های درمان این بیماری در کشور ما قابل اجرا است.

به گفته این کارشناس اقتصادی، نکته‌ای که در اقتصاد ایران جلب توجه می‌کند این است که هر چند راهکار درمان این بیماری وجود دارد اما ظاهراً توجه درستی به دلایل شکل گیری بیماری و راه های درمان آن نمی شود. تورم در ایران به دلیل سیاست‌های ارزی و بودجه‌ای اشتباه به صورت یک بیماری مزمن درآمده است و متاسفانه مردم ایران هستند که خسارتهای عدم کنترل این بیماری را می‌پردازند.

وی با بیان اینکه در دنیای سنتی اصولاً تورمی وجود نداشته است گفت: تورم از زمان ورود پول حاکمیتی یا "فیات مانی" ایجاد شد. فیات مانی به معنای پولی است که خودش ارزش ذاتی ندارد مانند اسکناس که بر اساس قرارداد ایجاد شده است. در دنیای ماقبل مدرن پول به راحتی تولید نمی‌شد بنابراین نرخ تورم در طی صدها سال ثابت مانده بود.

وی افزود، این در حالی است که مشکل در دنیای سنتی این بود که چون پول کم بود قیمت آن بالا رفته و به همین دلیل در آن زمان نرخ بهره برای یک سال حتی به 100 درصد می رسیده و بر این اساس، بهره در ادیان ابراهیمی گناه بزرگ و فعل خبیث شناخته می‌شود.

سعدوندی ادامه داد، در دوران دنیای مدرن هزینه تولید پول به شدت کاهش یافته و به این ترتیب با افزایش دسترسی به پول، نرخ بهره آن به شدت کاهشی شد. امروز نرخ بهره واقعی در ایران با احتساب نرخ سود بانکی 15 درصدی و تورم 40درصدی، منفی 25 درصد است. این در حالی است که در سال های 92 تا 97 حدود 15 درصد بهره واقعی پرداخت می‌شد.

مبارزه با تورم باید مثل تقابل با بهره ربوی یک امر مهم و مقدس تلقی شود

به گفته این کارشناس اقتصادی، همانطور که باید بهره از نظام اقتصادی حذف شود بایستی جلوی تورم را گرفته و این بیماری مزمن مهار شود.در دنیای مدرن بسیاری کشور ها دچار تورم شدید شده بودند. به عنوان مثال آرژانتین و برزیل تورم‌های چند هزار درصدی را تجربه کردند اما بعد از دهه 1980 عمده مشکلات مربوط به تورم در نظامات اقتصادی حل و فصل شد، در حال حاضر به جز چند کشور مثل ایران، زیمباوه و ونزوئلا که همچنان به خلق پول بدون ضابطه ادامه می‌دهند، مشکل تورم در اکثر کشورها مهار شده است.

ماجرای مقاله بانک مرکزی انگلیس در خصوص مهار تورم

استاد پیشین دانشگاه استرالیایی ولونگونگ با اشاره به اینکه در سال 2014 بانک مرکزی انگلیس مقاله ای تحت عنوان خلق پول در اقتصاد مدرن را منتشر کرد گفت: راهکارهای اصلی مهار تورم به صورت یکجا در این مقاله عنوان شده است، متاسفانه در کشور ما برخی از کارشناسان تفسیرهای غلطی از این مقاله ارائه کردند، این موضوع می‌تواند به خودی خود یک زنگ خطر برای مهار تورم در ایران تلقی شود.

تغییر رویکرد مقامات دولتی در خصوص عملیات بازار باز/کدام نرخ برای عرضه اوراق دولتی مناسب است؟

سعدوندی وی با بیان اینکه یکی از روشهای مهار تورم در دنیا استفاده از ابزار عملیات بازار باز است گفت: ابتدا در کشور برخی از مقامات دولتی و بانک مرکزی به شدت در مقابل اجرای عملیات بازار باز موضعگیری منفی می‌کردند اما امروز رویکردها تغییر کرده است. به اعتقاد بنده تنها از طریق عملیات بازار باز میتوان تورم را کنترل کرد. در این بین ابهاماتی درخصوص نرخ سود اوراق دولتی وجود دارد. به عبارت ساده تر به نظر میرسد برای یک دوره کوتاه مدت سه ماهه بایستی اوراق با نرخ سود نزدیک به تورم منتشر شود. اولا از آنجا که این اوراق کوتاه مدت هستند نگرانی برای اثرات بلند مدت 4 ساله ایجاد بدهی با نرخ سود بالا وجود ندارد و از سوی دیگر نرخ سود مذکور عملا سرشکن می‌شود. به این نکته توجه داشته باشید که اوراق تنها کالایی است که وقتی تقاضا برای آن زیاد می شود رابطه معکوس بین قیمت و نرخ سود ایجاد میکند.

رشد بی سابقه نسبت شبه پول به نقدینگی در آغاز موج جدید تورمی در ایران/القا غلط به دولت درخصوص دستاورد تورمی

وی گفت: پیش از این، این طور به دولت القا شده بود که یک دستاورد تورمی با انتقال پول به بانک‌ها ایجاد شده است اما من معتقد بودم که سهم شبه پول از نقدینگی به صورت بی‌سابقه در اقتصاد ایران رشد کرده بود. در سال 97 نسبت شبه پول به نقدینگی 88 درصد و نسبت پول نیز به 12 درصد رسیده بود که در دنیا بی سابقه است.

* زنگ خطری که به صدا درآمد اما جدی گرفته نشد

سعدوندی ادامه داد، پیش از سال 97 جمع شدن پول در سیستم بانکی کشور و پرداخت سودهای موهومی در چند سال متوالی ادامه پیدا کرد همین موضوع به کاهش ظاهری تورم منجر شد. اما باید توجه داشت که رشد سهم شبه پول یک زنگ خطر جدی در جهت شروع تورم بزرگ برای کشور بود.

این کارشناس اقتصادی، در خصوص اثر تحریم بر حرکت نقدینگی از بانکها به بازارهای کاذب مثل ارز و خودرو گفت: یک شانس بسیار بزرگی که اقتصاد ایران آورد این بود که خروج پول از شبه پول به پول که بالاخره باید یک زمان اتفاق می‌افتاد با رکود حاصل از خروج از برجام همزمان شد. فرض کنید خروج پول از سیستم بانکی در یک دوران رونق اتفاق می افتاد در این صورت، در کوتاه مدت شاهد تورم های بالاتر در اقتصاد ایران می‌بودیم.

* چرا ونزوئلا گرفتار ابرتورم شد؟

این کارشناس اقتصادی معتقد است، دقیقاً یک سیاست مشترک در ایران و ونزوئلا در خصوص مهار قیمتها در پیش گرفته شد. سیاست تثبیت قیمتی به طور خلاصه منجر به شکل‌گیری ابر تورم در کشور ونزوئلا شده است. نکته جالب اینکه در کشور ونزوئلا برای بروز ابرتورم سه سال فاصله افتاد.

* فنر ارتباطی واگن‌های قیمتی در اقتصاد ایران در حال پاره شدن است

سعدوندی با بیان اینکه، قیمت ها مانند واگن‌های لوکوموتیو به هم پیوسته هستند، گفت: اگر شما واگن اخر لوکوموتیو را که مثلاً قیمت ارز است متوقف کنید و واگن جلویی را به هر دلیل آزاد بگذارید رفته رفته یک فاصله غیر قابل اغماض از کشیدگی فنر ارتباط دهنده قیمت‌ها ایجاد می‌شود.

* تک نرخی شدن ارز گریز ناپذیر است

در نهایت دو راهکار بیشتر وجود ندارد یا اینکه این فنر ها به هم نزدیک شوند یا اینکه واگن ها از همدیگر جدا شوند. به عبارت علمی وقتی پول از بانک ها تخلیه شد قیمت ها شروع به حرکت میکند. قیمت هایی که غیر قابل کنترل هستند و دولت اختیاری در کنترل آنها ندارند مسیر خود را پیش می گیرند و رفته رفته فاصله آنها از قیمتهای مهار شده افزایش یابد راهکار اصلی در این شرایط بزای مهار تورم نزدیک‌تر کردن قیمت ها به همدیگر است. بر همین اساس تاکید داریم که بایستی قیمت ارز در کشور به صورت تک نرخی در آید.

این استاد دانشگاه با بیان اینکه در موضوع نرخ ارز دو چالش جدی در اقتصاد ایران وجود دارد، گفت: اولی موضوع سامانه نیما است که می توان دو کارکرد عمده برای آن تعریف کرد. در سامانه نیما صادر کننده که عمدتاً صادرات ثروت ملی مثل فولاد، مواد معدنی و مواد پتروشیمی که از رانت انرژی برای تولید آنها استفاده شده است را صادر می کند، ملزم به بازگشت ارز است. بانک مرکزی تاکید دارد چون صادرکننده از رانت ارزان و رانت انرژی استفاده کرده است باید ارز حاصل از صادرات را به نرخ مشخص به بازار سامانه‌نیما بازگرداند در اینجا رانت صادرکننده به واردکننده ها منتقل می شود.

وی افزود، کارکرد دوم سامانه نیما متمرکز کردن اطلاعات غیر متمرکز صادرکنندگان کشور بوده است. در یک برهه 12 سال در بانک های اماراتی کار کردم در تمام این مدت فکر می کردم منابع شرکت‌های بزرگ پتروشیمی ایرانی در حسابهای افراد ایرانی است. اما زمانی که تصاویر نمونه هایی از این حساب ها در تلگرام منتشر شد همه متوجه شدند که عمده حساب ها برای دور زدن تحریم ها در بانک های خاص نگهداری می شده است که متاسفانه این اطلاعات در معرض خطر قرار دارد.

به گفته سعدوندی، به خاطر سیاست گذاری غلط در حوزه ارزی کل ارز حاصل از صادرات نفتی و غیر نفتی از دست رفته است. هم اکنون صادر کننده برای بازگشت ارز صادراتی توجیهی ندارد. آنها می‌گویند عرضه ارز پتروشیمی با نرخ 12 هزار تومان در گذشته عقلانی نبوده است و ما با عدم بازگشت ارز اقدام عقلانی انجام میدهیم. به همین دلیل است که میگوییم چند نرخی شدن ارز باعث ادامه نوعی واگرایی می‌شود. به عبارت ساده‌تر هر چقدر رشد قیمت ارز بالاتر باشد ورودی ارز صادراتی در بازار نیما کاهش می یابد.

* با رشد نرخ ارز ورودی ارز صادراتی سامانه نیما کاهش می‌یابد

وی افزود، برخی معتقدند می توان با پیمان سپاری ارزی، امکان بازگشت ارز را بهبود داد اما توجه داشته باشید که از ابتدای انقلاب این اقدامات انجام شده است و تاکنون بی‌تأثیر نبوده است. برای جمع بندی در حوزه ارزی می‌توان گفت که بازار نیما و ارز چند نرخی دو چالش عمده بود که باعث شده در حوزه ارزی نتوانیم ابزار حکمرانی مناسبی داشته باشیم.

* تجربه موفق رییس بانک مرکزی روسیه در کنترل تورم همزمان با وقوع تحریم‌ها سنگین اقتصادی

این کارشناس اقتصادی گفت: در زمینه تحریم‌ها، تجربه کشور روسیه می‌تواند یک مثال خیلی موفق در مهار تورم همزمان با وقوع تحریم باشد. خانم نابیولا رئیس بانک مرکزی روسیه موفق شد در حالی که با وقوع تحریم‌ها قیمت روبل در این کشور به یکباره 100 درصد کاهش یافته بود با پیش گرفتن سیاست‌های دقیق اثرات تحریم را کنترل کند. امروز نرخ بیکاری روسیه به شدت کاهش یافته و تورم در کمترین میزان سالهای اخیر قرار دارد. این تجربه به عنوان یک نمونه موفق از کنترل تورم همزمان با تحریم اقتصادی می‌تواند در کشور ما به کار گرفته شود.

سعدوندی در پاسخ به این سوال که آیا تحریمها در بروز تورمهای سنگین در اقتصاد ایران اثر داشته است، گفت: به صورت غیر شعاری تاکید دارم که تحریم‌ها برای اقتصاد ایران می‌توانست نعمت باشد چرا که با تحریم واردات کالاهای خارجی محدود می‌شود و تولید ملی رونق می‌گرفت، اما متاسفانه از فرصت که میشد به راحتی در جهت تثبیت اقتصاد کشور استفاده کرد بهره درستی گرفته نشده است.