گزارشگر ویژه سازمان ملل: ترور سردار سلیمانی همه چیز را دگرگون کرد
اگنس کالامارد در مصاحبه با الجزیره از تحولات پس از ترور سردار قاسم سلیمانی به دست آمریکا سخن گفت.
باشگاه خبرنگاران جوان: شبکه «الجزیره» با «اگنس کالامارد» گزارشگر ویژه سازمان ملل، درباره گزارش اخیر او درخصوص استفاده از پهپاد‌ها در جهان و اقدام تروریستی آمریکا در ترور سردار قاسم سلیمانی مصاحبه کرد.
در ادامه ترجمه‌ای از این گفتگو را می‌خوانید.
الجزیره: انگیزه شما از نگارش این گزارش چه بود؟
کالامارد: در حال صحبت با تعدادی از کارشناسان درباره گزارش‌های موضوعی خود به سازمان ملل درباره تسلیحات و به طور خاص آن‌هایی که مورد آزمایش قرار گرفته یا در حال تولید و توسعه هستند و همچنین حفاظت از افراد در برابر قتل‌های خودسرانه، در سال گذشته یا قبل از آن بودم.
پهپاد‌ها بخش مهمی از این موضوع را تشکیل می‌دهند و این باعث شده تا بسیاری از گزارشگران ویژه سازمان ملل در ۱۵ سال گذشته هشدار‌هایی درباره آن بدهند. پیش از این و تا ژانویه (۱۳ دی ماه ۱۳۹۸) باتوجه به کار‌های عظیم افراد قبل از من نقش بارزی برای خودم در این زمینه نمی‌دیدم تا زمانی که آمریکا با حمله پهپادی مقامی بلندپایه از یک دولت را در کشور سوم و خارج از منطقه مورد هدف قرار داد؛ آن زمان بود که همه چیز دستخوش تغییر شد.
در این اتفاق عواملی بسیار همچون هویت هدف، مکان حمله، سوالات و مسائل بسیار پیچیده حقوقی ناشی از این حمله و البته تبعات آن روی صلح و امنیت، نگران کننده بود و تحولی چشمگیر به حساب می‌آمد. درواقع حمله علیه ژنرال سلیمانی انگیزه‌ای برای من بود تا به موضوع پهپاد‌ها دوباره فکر کنم. در این راستا این موضوع را نیز مدنظر قرار دادم که در چند سال اخیر سازمان ملل و دیگر سازمان‌ها قاعده‌مند کردن تولید و استفاده از پهپاد‌ها را خواستار شده‌اند.
الجزیره: دلایل افزایش فزاینده استفاده از پهپاد‌ها چیست؟
کالامارد: درحال حاضر در دوره‌ای قرار داریم که به عقیده من باید آن را «دوره دوم پهپاد» بنامیم. خصوصیت این دوره افزایش استفاده از پهپاد‌ها به دست عوامل دولتی و غیردولتی است. از طرفی هم در پهپاد‌ها پنهان‌کاری بیشتر، سرعت بالاتر و اندازه کوچکتری را مشاهده می‌کنیم که انجام عملیات به دست تیم‌های مستقر حتی در هزاران کیلومتر دورتر را امکان‌پذیر کرده است.
اما برخلاف این خصویت، ما از نظر عوامل و همچنین فناوری، علمِ کمی از چگونگی استفاده از پهپاد‌ها داریم. حوادث غیرقابل پیش‌بینی با این پهپاد‌ها گستردگی داشته و محرمانه محسوب می‌شوند از طرفی نظارت نهاد‌های مستقل و حتی کم‌بود یا نبودِ نظارت نیز در این مسئله مشاهده می‌شود. با نگاهی دیگر می‌بینیم این پهپاد‌ها هزینه کمی برای سیاستمداران دارد، زیرا لزوماً نباید نیروی نظامی در محل مستقر باشد؛ بنابراین خطرات جانی برای استفاده کنندگان پهپاد به کمترین میزان می‌رسد. از این رو می‌توانیم آن‌ها را «سلاح جنگ‌های قرن ۲۱ با تأثیرات مرگبار بالا» نیز بنامیم.
براساس تحقیقات استفاده از این پهپاد‌ها برای جوامعی که مورد حمله آن قرار می‌گیرند بسیار پرخطر است. در این زمینه به شفاف‌سازی بیشتری نیاز است و باید مناظره و بحث عمومی بسیاری انجام گیرد. باید اطلاعات بیشتری درباره استراتژی مورد نیاز برای پی‌ریزیِ چگونگی به‌کارگیری این پهپاد‌ها به دست آوریم.
الجزیره: در گزارش شما پهپاد‌ها نمایانگر سوالات کلیدی درباره جنگ‌های نامتقارن، حفاظت از جان انسان‌ها در درگیری‌ها و عملیات ضد تروریستی عنوان شده‌اند. دلیل این مسئله چیست؟
کالامارد: پهپاد‌ها به دلیل کارآمدی، دقت بالا، قدرت انطباق و پذیرش یا انکار استفاده از آن برای سیاستمداران حائز اهمیت است. بنابراین آن‌ها را در عملیات ضدتروریستی و جنگ‌های متعارف می‌بینیم. درواقع می‌توانیم آن‌ها را متعلق به افسانه‌ای خطرناک بدانیم که در آن پهپاد نوعی حمله و عمل جراحی است.
از طرف دیگر نیز می‌توان از این دریچه نگاه کرد که با پهپاد‌ها خونریزی کمتری در جنگ‌ها خواهیم داشت و خشونت از راه دور به واقعیت می‌پیوندد. آسیب پهپاد‌ها بسیار کم بوده و برای استفاده‌کنندگان مزیت بالایی دارند.
الجزیره: در استفاده غیرقانونی از پهپاد‌های نظامی چه نوع مسئولیت پذیری باید در نظرگرفته و اتخاذ کرد؟
کالامارد: از آن رو که پهپاد‌ها تسلیحات غیرقانونی نیستند باید فناوری و استفاده از آن‌ها را نظام‌مند کرد. در این راستا باید سه نوع قانون در نظر گرفته شود: «قانون دفاع از خود، قانون بین‌المللی حقوق بشر و قانون بین‌المللی انسان‌دوستانه»
البته در عمل مسئولیت پذیری بسیار کمی در این مسئله شاهد هستیم. با آنکه تعداد شکایتِ قربانیان حملات پهپادی بسیار اندک است به همان‌ها هم رسیدگی نمی‌شود. دلیل این مسئله نیز ادعای نبود هیچ گونه صلاحیت قانونی برای پیگیری فعالیت‌های فراسرزمینی- اقدامات در دیگر کشورها- از سوی دادگاه‌هاست. همانطور که من در گزارشِ خود توضیح دادم، مسئولیت‌پذیری در این زمینه ملزم به سه تعهد یا اتهام است:
اول، موضوع «بین‌المللی بودن» است. به عبارتی نیاز است که جامعه بین‌الملل استاندارد‌های سفت و سختی برای تولید، صدور و استفاده از پهپاد‌ها در نظر داشته باشد. علاوه‌براین نهاد‌هایی که در سازمان ملل و کشور‌های عضو آن حضور دارند باید به رایزنی بپردازند. در این زمینه باید ادعای دولت‌هایی که می‌گویند در حال دفاع از خود هستند مورد بحث قرار گیرد.
دومین مسئله به «پاسخگویی» درباره دخالت پارلمان‌های کشور‌هایی بر‌می‌گردد که تولید و استفاده از این پهپاد‌ها را بر عهده دارند. آن‌ها باید برای ایفای نقشی قویتر آماده بوده و به موشکافی در استفاده مرگبار پهپاد‌ها بپردازند.
سومین و آخرین مسئله نیز به «بخش قضایی» مربوط است. به تعبیری دادگاه‌ها باید آماده باشند تا اعلام کنند که تعهدات یک کشور با نگاه به حقوق بشر برای انجام محاکمه و فرآیند قضایی در خارج از سرزمینش فراهم است. علاوه بر این، از نظر قضایی باید اعلام شود که حملات پهپاد‌ها و اهدافشان مشمول حوزه صلاحیت قضایی کشوری است که پهپاد از آن به عملیات اقدام کرده است.
الجزیره: با به قتل رسیدن سردار سلیمانی ما از وضعیت جهان چه چیز در می‌یابیم؟
کالامارد: کشته شدن سردار سلیمانی بیانگر نزدیکی دنیا به بحرانی بزرگ و مرگبار است. این به وضوح هشداری قوی به ما نشان می‌دهد. به عبارتی چشم‌اندازِ پیشروی جامعه بین‌المللی این است که کشورها درحال حاضر به دور از چارچوب مرسوم و متداول دست به جنگ می‌زنند و کشتار خود را با «تروریست» خواندن فردی و نامیدن آن شخص به عنوان تهدید برای خود، توجیه می‌کنند.
در کل، استفاده از پهپاد‌ها به منزله مسابقه‌ای تسلیحاتی در نظر گرفته می‌شود. این استفاده خطراتی مرگبار برای همگان به همراه خواهد داشت. در چنین مسابقه‌ای بسیاری از مکان‌ها مانند مدارس و بیمارستان‌ها هدف قرار گرفته و به افرادی همچون حامیان حقوق بشر، خبرنگاران و مخالفان حمله می‌شود؛ بنابراین در خارج از کشور نیز برای چنین افرادی امنیتی نخواهد بود، تهدیدی همیشگی برای آن‌ها که ممکن است حتی به مرگشان بیانجامد همراهِ پیوسته آنان خواهد بود.
در انتها باید بگویم خطر تهدید کننده آن است که جنگی این‌چنین عادی سازی شده و به نوع مشروع تلقی شود. وظیفه ما جلوگیری از پیشروی این رویه مرگبار و مقاومت در برابر آن است.