خیابانی برای گفتگوی ادیان در تهران

قانون: سی تیر، محله‌ای جذاب و دیدنی برای گردشگرانی است که برای دیدن موزه‌ها، سفارتخانه‌ها یا دیدن کافه‌ها و رستوران‌های قدیمی، راهشان به این خیابان افتاده است. اینجا مهم‌تر مردمانی هستند که با مذاهب مختلف و مجموعه‌ای از مراکز مذهبی متعلق به خود، همه در یک یک خیابان جمع شده‌اند. در خیابان جمهوری تهران، از زیر پل حافظ، چند قدمی که به سمت خیابان فردوسی بروید، از میان هیاهوی جمعیت و موتورسوارهایی که از این سو به آن سو می‌روند، تابلوی بزرگ خیابان سی تیر را می‌بینید. با مترو هم اگر بخواهید بروید، ایستگاه امام خمینی که پیاده شوید، به سمت موزه ایران باستان می‌روید و از خیابان امام خمینی وارد سی تیر می‌شوید. در آغاز، موزه ایران باستان قرار دارد و بعد باغ‌هایی که در دوره قاجار ابتدا به ویلای سران و سپس به دوایر دولتی تبدیل شدند. از آن میان پیش از همه باید از دفتر قوام السلطنه یاد کرد که امروزه به موزه آبگینه تبدیل شده است. کتابخانه ملی، باشگاه افسران و وزارت جنگ نیز در همین دوره در ضلع شرقی خیابان سی تیر شکل می‌گیرند. باغ امین‌السلطان هم که بعد‌ها سفارت روسیه می‌شود همین جاست. سی تیر، قدمتی به اندازه تاریخ مشروطه ایران دارد و آرامش آن شاید حکایت اتحاد و با هم بودن آدم‌ها در روزهای پر شور و هیجان تاریخ ایران است. نخستین مجلس مشروطه ایران که تشکیل شد، اولین نماینده اقلیت یهودی از همین محله به مجلس رفت. سی‌تیر را باید با نام خیابان ادیان شناخت. جایی که پیروان ادیان گوناگون ایران زمین در کنار هم روزگار سپری می‌کنند؛ خیابانی که نیایش‌گاه‌های ادیان گوناگون را در خود یکجا جمع کرده است: مسجد، کنیسه، آتشکده و کلیسایی با قدمتی بیش از خود خیابان. مدرسه و آتشکده زرتشتی «فیروز بهرام» روبه‌روی کلیسای ارامنه «حضرت مریم» در سمت چپ خیابان قرار دارد و کمی پایین‌تر، کلیسای «حضرت پطرس» است و در کوچه‌های پشتی هم «کنیسه» حییم یهودیان را می‌توان دید. شاید تنها بحث مذهبی ساکنین این خیابان شوخی و کرکری بچه مدرسه‌ای‌ها بر سر روزهای تعطیلشان که به عید‌ها یا تعطیلات مذهبی مربوط می‌شود باشد. فربد که زرتشتی است می‌گوید: «در این سال‌های آخر به خاطر مهاجرت و رفتن از این محل، تعداد دانش‌آموزان زرتشتی کمتر شده و همکلاسی‌های مسلمان هم داشته‌ایم. چندتایی هم همکلاسی کلیمی در مدرسه داشتیم، همه با هم خوب بودیم، هیچ‌وقت مشکل خاصی بین بچه‌ها پیش نیامد، فقط تعطیلات مذهبی هر کس که بود، همیشه می‌گفتیم خوش به حالت و سر به سرش می‌گذاشتیم که نوبت ما هم می‌شود. مدرسه در مورد نیامدن به‌خاطر عید یا تعطیلی‌های مذهبی چندان به بچه سخت نمی‌گرفت.» البته امروزه مهاجرت‌ها جمعیت اقلیت‌ها را در این خیابان کمتر کرده اما وجود دو کلیسا، یک آتشکده و چند مدرسه زرتشتی، کلیمی و ارمنی همچنان بسیاری از پیروان این آیین‌ها را به محل می‌کشاند. بالای درب مغازه قابسازی، پیش از همه تابلوی «گفتار نیک، پندار نیک، کردار نیک» با تصویری از زرتشت به چشم می‌خورد. قابساز می‌گوید از مشتری‌هایش بسیار راضی است و تا به حال مشکلی با آن‌ها به‌خاطر تفاوت مذهب پیدا نکرده است. ارمنی‌نشینان خیابان سی تیر هم از خوش‌حساب‌ترین و بهترین مشتری‌های مغازه‌های این خیابان هستند: میوه‌فروش سی تیر می‌گوید دفتر حساب و کتاب مشتری‌هایش پر از اسم «مادام»‌هایی است که از او نسیه خرید می‌کنند، اما اطمینان زیادی به مشتری‌هایش دارد و تا به حال بابت بدحسابی با آن‌ها مشکل پیدا مشکل نکرده است: «مشتری‌هایم هم ارمنی هستند، هم زرتشتی و گاهی هم کلیمی. همه‌شان هم آدم‌های بسیار محترم، درستکار و صادقی هستند.» آنا که همسایه‌ها او را مادام صدا می‌زنند و صاحب یک جوراب‌فروشی است هم با لهجه ارمنی‌اش می‌گوید که دوست ندارد کسی به مذهب یا پیامبران مذهبی کم‌احترامی کند. محله سی تیر تنها یک محله معمولی از آدم‌ها، مغازه‌ها و کوچه‌ها نیست، بلکه شاید از‌‌ همان ابتدا محله‌ای جذاب و دیدنی، هم برای اهالی تهران و هم برای گردشگرانی باشد که برای دیدن موزه‌ها، سفارتخانه‌ها یا دیدن کافه‌ها و رستوران‌های قدیمی، راه‌شان به خیابان سی تیر رسیده است. اما اینجا مهم‌تر از همه این دیدنی‌ها، مردمانی هستند که با مذاهب و عقاید مختلف و مجموعه‌ای از مراکز مذهبی متعلق به خود، همه در یک نشانی مشترک و یک خیابان جمع شده‌اند: خیابان سی تیر. مسجد حضرت ابراهیم خلیل‌الله مسجد حضرت ابراهیم خلیل‌الله در انتهای کوچه‌ای که در کنار موزۀ آبگینه در سمت راست خیابان قرار دارد، در زمان پهلوی دوم بنا شده و اکنون محل عبادت مسلمانان است. این بنا نام بامسمّا و پر معنایی در خود دارد، چرا که حضرت ابراهیم را نماد ادیان توحیدی می‌دانیم و نام او بر این مسجد، بی‌تناسب از ترکیب دینی این خیابان نیست. مدرسه و آتشکده فیروز بهرام این آتشکده بیش از ۹۰ سال عمر دارد و آتش آن از یزد می‌آید. ساختمان فیروزبهرام با الهام از تخت جمشید و متاثر از باستان‌شناسی ایران در دوره پهلوی نخست ساخته شده است. گفته می‌شود با غرق شدن بهرام در دریا، پدرش که از زرتشتیان مقیم هند بود این بنا را به نام پسرش می‌سازد. بعد‌تر نیز دبیرستان فیروز بهرام در مجاورت با این عمارت ساخته می‌شود. تالارهای ایرج و خسرو، بهمن و انجمن زرتشتیان نیز در شمال آتشکده جهت برگزاری مراسم زرتشتیان ساخته شده است. کنیسه حیم این کنیسه اولین کنیسه شهری در تاریخ ایران است. یهودیان پیش‌تر تنها اجازه داشتند در محدوده‌های یهودی‌نشین به ساخت کنیسه بپردازند. بعداز مشروطه اقلیت‌ها از کلونی‌های خود (که مثلا محله جهود‌ها، ارمنی‌ها و... نامیده می‌شد) خارج شده و وارد فضای شهری شدند. کنیسه‌های قدیمی‌تر بیشتر در خیابان سیروس یافت می‌شود که قدمتشان به ۲۰۰ سال پیش برمی‌گردد اما کنیسه حیم در تحولات مشروطه و زمانی که یهودیان در مجلس دارای نماینده شدند شکل گرفت. این کنیسه با حدود ۱۰۰ سال قدمت توسط حیم که لغت‌نامه‌هایش شناخته شده، ساخته شده است. بعد‌ها در اطراف این کنیسه، خانه‌های جامعه یهودی به تدریج ساخته شدند. موج دوم حضور یهودیان در خیابان سی تیر هم بر می‌گردد به جنگ جهانی دوم که مهاجران لهستانی وارد ایران شده و یهودیان ایرانی مهماندار یهودیان لهستان شدند و در کنار کنیسه حیم، لهستانی‌ها یک کنیسه ویژه خود ساختند. بعد‌ها این کنیسه هم در اختیار یهودیان ایرانی قرار گرفت. کلیسای پتروس با روی آوردن اقلیت‌ها به خیابان سی‌تیر، ارامنه نیز کلیسای پتروس را در این خیابان تاریخی ساختند و به این ترتیب مسیحیان نیز به تدریج به ساخت و ساز خانه در اطراف این کلیسا در خیابان سی تیر پرداختند. موزه اسقف آرداک مانوکیان ساخت این موزه از سال ۱۳۸۳ آغاز و سرانجام در سال ۸۸ گشوده شد. در این موزه که برای معرفی مسیحیان ایران ساخته شده‌، لباس‌ها، کتاب‌های مقدس مسیحی، نقره‌کاری‌ها و صنایع دستی، معرفی‌نامه کلیساهای ایران و... به نمایش گذاشته شده است.