پیدا و پنهان «نقشه راه» جدید تهران و آژانس

تهران در آستانه نشست جدید شورای حکام بار دیگر حسن نیت خود را برای تداوم همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی با روی گشاده به «رافائل گروسی» مدیر کل آژانس آشکار کرد و برای او سفر و بازدید از دو مرکز مهم هسته‌ای را ترتیب داد تا برای حل موضوعات اختلافی پاسخی مهم از او بگیرد. آنچه «گروسی» در ملاقات‌های روز پنجشنبه خود با مسعود پزشکیان رئیس‌جمهور، عباس عراقچی وزیر امور خارجه و محمد اسلامی رئیس سازمان انرژی اتمی شنید و در بازدیدش از دو سایت هسته ای«فردو» و «نطنز» دید، می‌تواند در مواضع مدیر کل هنگام بازگشت از این سفر بازتاب یابد و به مثابه اهرمی برای کندکردن سیاست طرف‌های غربی در زمین مناقشه هسته‌ای عمل کند. تأکید پزشکیان بر آمادگی تهران برای ابهام زدایی از موضوعات اختلافی با آژانس در بطن تعامل سازنده با او، گام‌های معناداری برای روشن‌کردن چشم‌انداز حرکتی دولتش جهت حل مناقشه هسته‌ای ترسیم کرد که مورد استقبال ویژه «گروسی» قرار گرفت؛ چشم‌اندازی که عراقچی نیز گفت‌و‌گوی خود با مقام آژانس پیرامون این موضوع را سازنده توصیف و از تصمیم دو طرف برای اجرای نقشه راه سال آینده تهران و آژانس رونمایی کرد. این درحالی بود که اسلامی هم در موضعگیری خود تلویحاً به رویکرد چند هفته اخیر اروپا که روی ریل «استقبال سرد از تعامل آژانس با تهران» و «تلاش برای تصویب قطعنامه» در حرکت بود، پاسخ گفت و تأکید کرد ایران به هر اقدام تنش آفرینی در نشست پیش روی شورای حکام واکنش نشان خواهد داد، موضعی که از این واقعیت پرده برمی‌داشت ایران ضمن باز دانستن مسیرهای ارتباطی و تعاملی، خریدار سیاست تنش آفرین نیست و درهای دوستی را بدون اما و اگر باز نمی‌گذارد.

مصلحت اندیشی درباره اختلاف دوربین‌ها

سفر مدیر کل آژانس به ایران در شرایطی انجام شد که مواضع او و مقام‌های ایرانی در هفته‌های اخیر بر یک گزاره مشترک تمرکز داشت؛ پیشبرد بیانیه مشترک 1401 که تفسیر متفاوت ایران و آژانس درباره محل رجوع مفاد آن، دو طرف را با بن‌بست روبه‌رو کرد و گفت‌و‌گو برای رسیدن به یک مفاهمه مشترک را ضروری ساخت؛ جایی که آژانس دسترسی و امکان‌های نظارتی خود از طریق نصب دوربین در مراکز تولید یا مونتاژ سانتریفیوژها در دو سایت «فردو» و «نطنز» را ذیل پادمان هسته‌ای آژانس و مقرراتی که ایران ذیل امضای «ان پی تی» به اجرای آن متعهد شده، تفسیر کرده است اما این در حالی است که مقام‌های ایرانی تحقق این خواست آژانس را جز از طریق اجرای پروتکل الحاقی که صلاح دیده‌اند اجرای آن را متوقف کنند، ممکن نمی‌دانند؛ مصلحتی که در پی خروج امریکا و عدم تحقق منافع برجامی ایران زیر سایه ناکامی اروپا در اجرای اقدامات موازنه‌ای دیده شده و مسیر حرکتی ایران و آژانس را با اصطکاک روبه‌رو کرده است.

پیشتر در دولت سیزدهم، اوج‌گیری اختلافات ایران و غرب در زمین مذاکرات احیای برجام که در انتشار بیانیه و قطعنامه‌های شورای حکام در آژانس بازتاب پیدا کرده بود، به فرمان ایران مبنی بر جمع‌آوری 29 دوربین و دستگاه آژانس در مراکز مهم هسته‌ای از جمله در «نطنز» و «فردو» انجامید اما در پی توافق‌های بعدی در دولت سید ابراهیم رئیسی در سال گذشته حدود 10 دوربین فعال و تأکید شد که نظارت‌ها در فردو پادمانی است و هیچ دوربین فراپادمانی در این سایت هسته‌ای نصب نشده است‌. بر اساس شنیده‌های «ایران» سفر اخیر «گروسی» به ایران و بازدیدی که برای او در «فردو» و «نطنز» فراهم شد، زمینه را برای تفاهم جهت حل چالش نصب دوربین‌ها در مکان‌های مورد اشاره و در عین حال طراحی یک نقشه راه با هدف گره گشایی از اختلاف نظر پیرامون دو مکان «ورامین» و «تورقوزآباد» فراهم کرده است. در همین چهارچوب بازدید مدیرکل از فضاهایی که ملاحظات ادعایی خود مبنی بر عدم دسترسی مستقیم از طریق دوربین را پیرامون آنها مطرح کرده، می‌تواند به پیشبرد سریع روند همکاری بینجامد. چنانکه خود «گروسی» به اهمیت بازدیدش از دو سایت هسته‌ای ایران معترف شده و تصریح کرده این امر به او کمک خواهد کرد، تصویر کاملی از تکامل برنامه هسته‌ای ایران به

دست آورد.

عبور از منازعه

در چنین فضایی است که تهران انتظار دارد از حس نیت برآمده از رویکرد مسالمت جویانه خود در نشست قریب‌الوقوع شورای حکام پاسخ گیرد. این مهم در موضعی که عراقچی بعد از دیدار صبح پنجشنبه با «گروسی» پشت سر گذاشت، مورد توجه قرارگرفت. او با اعلام اینکه گفت‌وگوهای خوب و سازنده‌ای صورت گرفت، تصریح کرد: ما مسیر همکاری‌های ایران و آژانس در یک‌سال آینده را که سال خطیری در موضوع هسته‌ای ایران است روشن کردیم.

اشاره او به مسیر همکاری ایران و آژانس به طراحی دستور کاری بازمی‌گردد که ذیل یک مدالیته جدید تعریف شده و می‌تواند به چالش‌های برآمده از ادعاها درباره دو مکان ادعایی، روند دسترسی‌های آژانس به فضاهای مهم تولید سانتریفیوژ و اختلاف نظر درباره بازرسان آژانس پایان دهد. بنابراین آنطور که پیداست مدیر کل دست خالی به وین بازنمی گردد و انتظار می‌رود پیام رویکرد تحولخواهانه دولت جدید ایران برای عبور از منازعات و پرونده‌های هزینه ساز هسته‌ای را به گوش طرف‌های مقابل برساند و به تناسب به آن پاسخ دهد.