آیت‌الله جوادی آملی: جنگ‌های امروز محصول هواخواهی بشر است

مرجع تقلید شیعیان گفت: در نهج‌البلاغه در موارد فراوان بیان شده که خودخواهی و هوای نفس نمی‌گذارد انسان از دانش خودش بهره ببرد؛ رب عالم لا ینفعه علمه؛ حالا که درس خواندید و عالم هستید و خیر و شر و حسن و قبح را بلدید از این بلدبودن بهره ببرید. از این بالاتر فرمود: رب عالم قد قتله جهله؛ یعنی جهلی که دست به اسلحه برده و عالم را می‌کشد کار عقل عملی است؛ یعنی انسان با علم صرف به جایی نمی‌رسد.

آیت‌الله عبدالله جوادی آملی؛ مفسر قرآن و شارح نهج‌البلاغه، ۲۷ مهرماه در ادامه سلسله مباحث درس اخلاق با بیان اینکه خداوند خورشید و ماه و ستارگان و سیارات را مسخر انسان کرده است، گفت: حال اگر بشری تنگ‌نظر بود و قدرت تحصیل داشت ولی به دنبال علم نرفت و طمع و بیکاری و تنبلی نگذاشت آسمان‌پیما درست کند خودش مقصر است، بنابراین آنچه را خدا برای بشر خلق کرده است به تسخیر انسان در آورد.

وی افزود: در ادامه هم تاکید فرمود که تمام ره‌توشه آینده شما هم در این دنیا است لذا فرمود «وَ تَزَوَّدُوا فَإِنَّ خَیْرَ الزَّادِ التَّقْوى» در روایات فرمودند مگر شما مسافر نیستید؟ شما نمی‌پوسید بلکه از پوست به درخواهید آمد؛ مشکل بشر این است که به این فکر نیست که من مردم چه می‌شود. آیا مانند پرنده است که پرواز خواهد کرد یا مانند درختی است که خشک شده و می‌پوسد؟ ما هیزم می‌شویم یا به پرواز درمی‌آییم؟ فرمود شما هرگز نمی‌پوسید و نمی‌میرید بلکه از پوست به در می‌آیید و حیات دنیوی شما تمام می‌شود ولی حیات دیگر آغاز خواهد شد؛ انسان مسافر است و به مقصد خواهد رسید.

*دو تعبیر در قرآن در مورد مخلوقات دنیا

آیت‌الله جوادی آملی تأکید کرد: اگر در روایات بیان شده که دنیا مزرعه آخرت است براساس همین آیات قرآنی است؛ دو تعبیر در قرآن کریم در مورد مخلوقات دنیا وجود دارد؛ اول اینکه خداوند خالق همه موجودات عالم است و دوم اینکه همه این موجودات را در بهترین وجه آفریده است. هرچه آفرید از این زیباتر ممکن نبود زیرا اگر آسمان و زمینی و انسان و حیوان و شجر و حجری از این زیباتر و کامل‌تر ممکن بود و خداوند نیافریده بود یا نشانه جهل و ناتوانی و عجز است یا نشانه بخل و این سه هیچکدام برای خداوند معنا ندارد.

استاد درس خارج حوزه علمیه با بیان اینکه عجز و بخل و جهل در مورد خداوند مستحیل است پس عالمی از این زیباتر امکان خلق ندارد، اضافه کرد: بنابراین ای کاش ای کاش در دستگاه خلقت معنا ندارد؛ لذا فرمود: الله خالق کل شیء و در آیه دیگر فرمود: احسن کل شیء خلقه. عقربی از این زیباتر ممکن نیست و الان عقرب را قاچاق می‌کند زیرا سم آن پرکاربرد و در مباحث علمی و آزمایشگاهی بسیار مفید است.

*جنگ‌های امروز محصول هواخواهی بشر است

این مفسر قرآن کریم با بیان اینکه هوامداری و هواپرستی فقط برای دنیاست و اینکه من مال بیشتری دارم و خانه و اتومبیل بهتر و گرانتری دارم و ...، تصریح کرد: در آخرت دیگر از این من و ما خبری نیست؛ وجود مبارک حضرت امیر(ع) در نهج بیش از صد مورد سخن فرمودند، زیرا بدترین غده سرطانی برای بشر همین دنیاخواهی و مقام و پول‌پرستی و ... است؛ حضرت امیر(ص) این دنیا در نزد من آب بینی بز و امثال بز است. جنگ‌های نیابتی و غیرنیابتی که امروز همه را گرفتار کرده، برای همین خودخواهی و دنیاپرستی است؛ این خودخواهی و دنیاپرستی و ... جز فتنه و آشوب چیز دیگری نیست.

استاد حوزه علمیه با بیان اینکه در قرآن کریم و روایات تمثیلات زیادی بکار رفته است، گفت: خاصیت این تمثیل‌ها این است که اولاً؛ سطح و دامنه اوج‌گرفته مطلب را پایین می‌آورد و سطح فهم شنونده را کمی بالا می‌برد تا توازنی بین فهم شنونده و سطح والای مطالب قرآن وجود داشته باشد تا درک کند لذا در موارد متعددی تأکید کرد که تلک الامثال نضربها؛ این فهم هم، فهم عالمانه است ولی تأکید قرآن بر این است که ما نمی‌خواهیم عالم تربیت کنیم بلکه ما عاقل می‌خواهیم و نردبان عقل، علم است.

استاد حوزه علمیه اظهار کرد: عقل از علم بهره می‌گیرد و چراغ را به دست خود می‌گیرد و بعد دنبال صراط می‌گردد؛ ما یک صراط داریم که اهل بیت(ع) هستند؛ یعنی عمل و گفتار و اندیشه آنان راه  و صراط است؛ در زیارتنامه این ذوات مقدس می‌خوانیم: السلام علیک یا میزان الاعمال؛ آنچه در روایات و آیات است یا همه یا اکثر آنها ناظر به این است که گاهی انسان جاهل است و دشمن نفهم مستمری را در درون خودش دارد اما گاهی عالم است ولی یا به علمش عمل می‌کند یا نمی‌کند.

آیت‌الله جوادی آملی بیان کرد: در نهج‌البلاغه در موارد فراوان بیان شده که خودخواهی و هوای نفس نمی‌گذارد انسان از دانش خودش بهره ببرد؛ رب عالم لا ینفعه علمه؛ حالا که درس خواندید و عالم هستید و خیر و شر و حسن و قبح را بلدید از این بلدبودن بهره ببرید؛ از این بالاتر فرمود: رب عالم قد قتله جهله؛ یعنی جهلی که دست به اسلحه برده و عالم را می‌کشد کار عقل عملی است؛ یعنی انسان با علم صرف به جایی نمی‌رسد.

*جدایی میان علم نظری و عملی

وی اضافه کرد: خداوند ما را مسلح کرده که با یک قوه موضوع و محمول و ربط قضایا را می‌فهمیم و با قوه دیگر مختارانه و آزادانه به این علم خودمان عمل می‌کنیم یا نمی‌کنیم. اینکه در روایات فرمودند: العقل ما بعد به الرحمان و اکتسب به الجنان؛ این عقل کاملاً از آن قوه علمی جداست؛ یعنی انسان می‌تواند صدددرصد بداند که حق چیست و به آن عمل نکند؛ قوه عملیه، نیروی اجرایی نفس کاملاً مستقل است و آن قوه که مرتبط با اندیشه و تصور و تصدیق و حوزه و دانشگاه است قوه مستقل یعنی عقل نظری است؛ کسی که عالم است لزوماً عمل نمی‌کند لذا هیچ ارتباطی بین این دو نیست.

آیت‌الله جوادی آملی افزود: موسای کلیم به فرعون فرمود که در این میدان مسابقه ساحران، تو حقیقت را دیدی و دیدی و که عصای من همه سحرها را بلعید ولی چرا به آن اعتراف نمی‌کنی؛ در آن ماجرا، معجزه موسی سحر ساحران را بلعید نه فقط چوب و طناب‌ها و ... ولی باز فرعون زیر بار نرفت. اگر چنین جهلی بر عالم غلبه کرد نه تنها علم را بلکه عالم را می‌کشد و از آنها فساد و دین‌سازی درمی‌آورد زیرا بیشتر دین‌سازی‌ها مرتبط با همین عالمانی است که جهل، علم آنان را کشته است.  

وی افزود: امام جواد(ع) فرمودند اگر کسی بداند یک قدم در راه خدا بردارد خدا جبران می‌کند در خدمتگزاری به جامعه کوتاهی نخواهد کرد؛ همه می‌دانیم وقتی بارندگی می‌شود سنگی که در زمین می‌رود جای خالی آن طول می‌کشد تا پر شود، فرمود خدا اینطور پر نمی‌کند، بلکه وقتی یک قدم برداشتید همانجا آن را جبران می‌کند و فوراً جای آن پر می‌شود و طوری نیست که یکی دو ماه بعد ولی ممکن است انسان یکی دو ماه بعد بفهمد.

وی با بیان اینکه اگر کسی به وسیله شما هدایت شد فورا خدا جای آن را پر می‌کند، افزود: علم، نور است بنابراین چه بهتر که در راه خیر استفاده شود و هم خودمان عمل کنیم و هم به دیگران بیاموزیم وگرنه علم غیرعلم خواهد شد./فارس