آیا ترکیه از سوریه عقب نشینی می‌کند؟

این روزها در ترکیه، باز هم سخن از تلاش برای عادی سازی روابط آنکارا – دمشق به میان آمده است.

رسانه‌های ترکیه اعلام کردند که فیصل مقداد وزیر امور خارجه کابینه بشار اسد، برای عادی شدن روابط ترکیه و سوریه چراغ سبز نشان داده است. اما بعد، معلوم شد که ترک‌ها از روس‌ها خواهش کرده‌اند که این گره را باز کنند.

پس از سخنان فیصل مقداد، بشار اسد رئیس جمهور سوریه نیز در دمشق و در دیدار با الکساندر لاورنتیف نماینده ویژه ولادیمیر پوتین در امور سوریه اعلام کرد که آماده هرگونه ابتکار برای برقراری روابط عادی با ترکیه است.

اسد گفت: ما پذیرای همه ابتکاراتی هستیم که تمامیت ارضی سوریه و عادی‌سازی روابط ما با ترکیه را تضمین کند.

اردوغان برای اولین بار گفت: «جناب بشار اسد»

رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه و رهبر حزب عدالت و توسعه در روز جمعه و هنگام خروج از مسجد جامع حضرت علی (ع) استانبول، به سوالات یکی از خبرنگاران درباره روابط دمشق – آنکارا پاسخ داد.

حالا همه می‌دانند که سوالات خبرنگاران از اردوغان پس از پایان اقامه نماز جمعه، کاملاً سفارشی و هماهنگ شده است و هر خبرنگاری نمی‌تواند درباره هر موضوعی از او سوال کند.

این بار هم نهاد ریاست جمهوری، از یک خبرنگار خواست چنین سوالی را مطرح کند: روند عادی‌سازی روابط ترکیه و سوریه به کجا رسید؟ اردوغان به تفصیل به این سوال پاسخ داد و برای اولین بار در چند سال گذشته، در سخنان خود از لفظ محترمانه «جناب بشار اسد» استفاده کرد.

رئیس جمهور ترکیه درباره روابط آنکارا- دمشق گفت:«مردم سوریه برادران ما هستند. دلیلی وجود ندارد که ما روابط خوبی برقرار نکنیم. ما هرگز به دنبال دخالت در امور داخلی سوریه نیستیم. می‌دانید که ما قبلاً با جناب اسد، دیدارهای خانوادگی داشته‌ایم. پس دلیلی وجود ندارد که همین فردا هم از این جنس روابط و دیدارها نداشته باشیم. ما در توسعه روابط با سوریه مانند گذشته با هم عمل خواهیم کرد. ما هرگز نمی‌توانیم برنامه یا هدفی برای دخالت در امور داخلی سوریه داشته باشیم».

یک هفته پیش، رسانه‌های ترکیه از این موضوع خبر دادند که هاکان فیدان وزیر امور خارجه ترکیه با وساطت مقامات روسیه، هیاتی را به فرودگاه حمیمیم سوریه فرستاده تا با دیپلمات های این کشور دیدار کند. اما روزنامه آیدنلک متعلق به حزب کمونیستی وطن ترکیه که دوغو پرینچک رهبر این حزب، رابطه نزدیکی با بشار اسد دارد، اعلام کرد که پاسخ سوریه به ترکیه روشن بوده و گفته شده که پیش از هر چیز، باید شرایط مذاکره رسمی سیاسی به وجود آید.

روزنامه دوغو پرینچک، از قول یکی از مقامات حزب بعث سوریه اعلام کرده که مشاور نزدیک رئیس جمهور سوریه به دیپلمات‌های ترک گفته «لازم است حسن نیت شما بر ما اثبات شود. برای شروع، بد نیست نظامیان خود را از خاک کشور ما خارج کنید».

ایرادِ کار کجاست؟

دولت بشار اسد در دو سال گذشته در برابر اصرار و پافشاری مداوم تیم هاکان فیدان برای عادی شدن روابط، مجموعه‌ای از خواسته‌های منطقی و برحق ارائه کرده است. یکی از این خواسته‌ها این است که ارتش ترکیه به اشغال بخش مهمی از خاک سوریه پایان دهد و نیروهای نظامی خود را از این کشور خارج کند.

ترکیه در غرب رود فرات، علاوه بر مرکز شهر عفرین و روستاها و جاده‌های اطراف آن، چندین حوزه از منبج را نیز اشغال کرده است. علاوه بر این، تسلیحات و تجیهزات دو گردان از معارضین مسلح ضد بشار اسد را تامین کرده و با تشکیل لشکر دیگری از ترکمان‌های سوری به نام لشکر سلطان مراد، عملاً حاکمیت ملی و تمامیت ارضی سوریه را نادیده می‌گیرد.

دولت سوریه به شکل رسمی به ترکیه اعلام کرده که ترک خاک سوریه توسط نظامیان تحت امر اردوغان و عقب نشینی کامل آنان تا خاک خود ترکیه، خواسته ای است که هرگز از آن صرف نظر نمی کند.

یکی دیگر از اختلافات مهم آنکارا و دمشق، این است که ده ها هزار نفر از معارضین مسلح افراطی در ادلب، تحت حمایت ترکیه هستند. با آن که اردوغان در چندین نوبت به شرکای خود یعنی به ایران و روسیه در مذاکرات آستانه قول داده که موضوع ادلب را حل کند، هنوز هم این اتفاق روی نداده است.

ترکیه در چند سال گذشته، بیش از دویست هزار نفر از معارضین مسلح سوری را سازماندهی و تسلیح کرده و صدها گذرنامه سیاسی در اختیار افرادی گذاشته که به دنبال سرنگونی دولت دمشق بودند. همچنین گروهی را به عنوان دولت خارج از کشور مخالفین سوری به رسمیت شناخته و این افراد در ترکیه دارای قرارگاه، دفاتر مرکزی و رفت و آمد رسمی هستند. بنابراین طبیعی است که ترکیه زمانی می تواند از روابط عادی و عدم دخالت در مسائل داخلی سوریه حرف بزند که به کلیه این اقدامات پایان دهد.

ترکیه به دنبال چیست؟

شواهد فعلی نشان دهنده این است که دولت اردوغان، هنوز هم برای عادی شدن رابطه با سوریه، گام موثری برنداشته و به شرایط اعلام شده از سوی دمشق، بی اعتنایی کرده است. اما با این حال، هنوز هم بر ضرورت برقراری روابط عادی، پافشاری می کند.

دلیل این امر چیست؟ به نظر می رسد که ترکیه در این ماجرا، پیش از هر چیزی انگیزه اقتصادی دارد و به دنبال آن است تا علاوه بر شریک شدن در سودهای چند ده میلیارد دلاری بازسازی سوریه، این کشور را به یکی از بزرگترین بازارهای مصرف کالاهای ساخت ترکیه تبدیل کند و در عین حال، از زمینه امنیتی مساعدی برای کنترل نهادهای اقماری پ.ک.ک برخوردار شود./تسنیم