تصمیم جدید بنزینی دولت | یارانه بنزینی جدید در راه است؟

طبق آمار شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی، در سال ۱۴۰۲ میزان ناترازی بنزین به ۱۱ میلیون لیتر در روز افزایش یافته و دولت سیزدهم در سال گذشته ۳ میلیارددلار صرف واردات بنزین کرده است. طبق پیش‌بینی‌ها و با ادامه همین روند مصرف، میزان ناترازی به مرور فراتر از این عدد‌ها هم خواهد رفت

در روز‌های اخیر و با استقرار دولت چهاردهم، رئیس‌جمهور محترم، دکتر پزشکیان به قیمت بنزین اشاره کردند: «هیچ منطقی وجود ندارد که ما بنزین را به قیمت دلار آزاد بخریم و به قیمت سوبسیددار بفروشیم.» و در ادامه نیز گفتند: «من به‌عنوان دولت، پول گندم، پول دارو و پول نهاده و حقوق بازنشسته‌ها را ندارم، اما بنزین دلار ۵۰ تومان را می‌فروشم ۱۰ تومان. کدام منطقی این را از ما قبول می‌کند که ما داریم این کار را می‌کنیم.» این بیان اشاره به موضوع ناترازی بنزین دارد؛ با افزایش مصرف بنزین و فراتر رفتن مصرف از تولید داخلی، کشور مجبور شده است بنزین وارد کند. بنزینی که وارد کشور می‌شود با قیمت جهانی و بر اساس نرخ دلار، خریده شده و به قیمت هزارو ۵۰۰ یا ۳ هزار تومان به مردم فروخته می‌شود که اختلاف قیمت این دو عدد از طریق پرداخت یارانه به مردم جبران می‌شود. 

طبق آمار شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی، در سال ۱۴۰۲ میزان ناترازی بنزین به ۱۱ میلیون لیتر در روز افزایش یافته و دولت سیزدهم در سال گذشته ۳ میلیارددلار صرف واردات بنزین کرده است. طبق پیش‌بینی‌ها و با ادامه همین روند مصرف، میزان ناترازی به مرور فراتر از این عدد‌ها هم خواهد رفت. این عدد قابل توجه، موجب ناترازی بودجه شده و ناترازی بودجه نیز به طور معمول از طریق خلق پول به وسیله دولت جبران می‌‎گردد. در نتیجه این اقدام، تورم رخ می‌دهد. از طرف دیگر، اگر به بنزین یارانه تخصیص نیابد و قیمت بنزین افزایش یابد، باز هم شاهد تورم و مشکلات معیشتی خواهیم بود. اما راه حل مسئله چیست؟ به اصطلاح در یک سیاست خطی تصمیم گرفته شود، قیمت بنزین مانند آبان ۹۸ به یک باره بالا برود؟ یا راه‌حل‌های دیگری نیز وجود دارد؟

 ناترازی بنزین؛ مسئله حل‌شدنی

مشکل ناترازی انرژی و کنترل تورم دو مفهوم غیر قابل جمع نیستند و می‌توان به راهکار دست یافت. اما نیاز به برنامه‌ریزی دقیق، همکاری بین بخش‌های مختلف و توجه به عوامل اقتصادی، اجتماعی و محیطی به طور همزمان است. اگر مسئله همه جانبه دیده شود، مردم توجیه شوند و ملاحظات رعایت گردد (برای مثال افزایش قیمت با شیب کم و در بلند مدت انجام شود)، افزایش قیمت بنزین الزاماً همراه با آشوب و اغتشاش مانند سال ۱۳۹۸ نخواهد بود و برعکس می‌تواند به پیشرفت کشور کمک کند. در این یادداشت به این مطلب خواهیم پرداخت که در قالب یک بسته سیاستی می‌توان مشکل بنزین را حل کرد تا در عین حال، تورم ایجاد نشود. 

یکی از روش‌هایی که در دانش تحلیل خط‌مشی (Public policy analysis) به کار می‌رود، آن است که تبعات خط‌مشی‌ها را در نظر بگیریم و دنبال کنیم که آیا خط‌مشی‌ای که اتخاذ خواهیم کرد، منتهی به نتیجه مورد انتظار ما می‌شود یا خیر؟ با استفاده از این روش، پیامد‌های احتمالی افزایش قیمت بنزین در کنار سیاست‌های دیگر مانند واردات خودرو کم‌مصرف، پرداخت یارانه به انتهای زنجیره و... را بررسی می‌کنیم. در ادامه توضیح خواهیم داد، افزایش قیمت بنزین باید در بستر یک بسته سیاستی طرح شود نه یک سیاست خطی!

 پیامد‌های افزایش قیمت بنزین

با فرض افزایش قیمت بنزین، به تبع نرخ کرایه حمل‌ونقل بار و مسافر افزایش پیدا خواهد کرد. افزایش نرخ کرایه مسافر، مستقیم بر زندگی مردم تأثیر گذاشته و مردم باید هزینه بیشتری را هنگام استفاده از تاکسی و... پرداخت نمایند. همچنین، در اثر افزایش هزینه حمل‌ونقل کالا، هزینه‌های تولید افزایش می‌یابد. این موضوع خود را به صورت افزایش قیمت کالا‌ها نشان خواهد داد. در کنار اینها، افرادی که از خودروی شخصی استفاده می‌نمایند، مبلغ بیشتری را باید صرف سوخت کنند. در نتیجه این عامل هم باعث افزایش هزینه‌های روزانه مردم می‌گردد. 

از طرف دیگر، با فرض افزایش قیمت بنزین، پرداخت یارانه در ابتدای زنجیره کاهش می‌یابد. کاهش میزان یارانه پرداختی در ابتدای زنجیره باعث خواهد شد ناترازی بودجه کاهش پیدا کند؛ بر این اساس دولت مجبور به رشد پایه پولی و خلق پول نخواهد بود. این عامل از رشد تورم جلوگیری خواهد کرد و جلوی کوچک شدن سفره مردم را می‌گیرد. علاوه بر این، با آزاد شدن منابع حاصل از کاهش پرداخت یارانه، دولت می‌تواند به مسائل توسعه‌ای بپردازد: ساخت پالایشگاه و افزایش تولید داخلی بنزین، ساخت نیروگاه در جهت توسعه خودرو‌های برقی و هیبریدی، توسعه حمل‌ونقل عمومی مانند مترو، تاکسی، اتوبوس برقی و حمایت مالی از مردم برای تعویض لوازم پرمصرف قدیمی با کم‌مصرف جدید، مانند تعویض بخاری‌ها و کولر‌های قدیمی با جدید و... این قبیل پروژه‌های توسعه‌ای باعث خواهند شد در بلند مدت مشکل ناترازی از طریق افزایش تولید داخل و کاهش مصرف به صورت بنیادی حل شود. پرداختن به مسائل توسعه‌ای در بیشتر مواقع زود بازده نیستند ولی تأثیر بسیار مطلوبی در آینده کشور و وضعیت معیشت مردم در بلند مدت خواهند گذاشت. 

 افزایش قیمت بنزین نیازمند سیاست‌های حمایتی

یکی دیگر از اقداماتی که دولت می‌تواند بعد از قطع پرداخت یارانه به ابتدای زنجیره انجام دهد، آن است که بر اساس سیاست‎های حمایتی‌ای که در نظر می‌گیرد، بخشی از منابع آزاد شده را به پرداخت یارانه به انتهای زنجیره اختصاص دهد. پرداخت یارانه به انتهای زنجیره می‌تواند کمک کند بخشی از تبعات منفی که بر اثر افزایش هزینه‌ها رخ می‌دهد کاهش یابد. 

 فراهم کردن امکان کاهش مصرف بنزین

زمانی که از بسته سیاستی صحبت می‌کنیم، منظور این است، نگاه تک عاملی نداشته باشیم و راه‌حل را فقط در یک بعد مانند افزایش قیمت پیگیری نکنیم. بر این اساس است که در کنار راه حل افزایش قیمت، باید به این فکر کنیم، چگونه مصرف را کاهش دهیم؟ با کاهش مصرف، هدف ما که کاهش پرداخت یارانه است، اتفاق خواهد افتاد. برای این منظور راه‌حل‌های قیمتی و غیر قیمتی متفاوتی وجود دارد که یکی از آن‌ها توسعه خودرو‌های کم‌مصرف، هیبریدی و برقی است. توسعه خودرو‌های کم‌مصرف، هیبریدی و برقی مزایا و معایب خود را دارد. بیشتر این خودرو‌ها وارداتی هستند و برای واردات نیاز به ارز دارند. نیاز به ارز باعث می‌شود، تقاضای ارزی مانند دلار افزایش یابد و باعث بالا رفتن قیمت دلار شود. تبعات بالا رفتن قیمت دلار هم واضح است؛ بالا رفتن قیمت و فشار بر سفره‌های مردم. از سوی دیگر، با توجه به کم‌مصرف بودن این خودروها، تقاضای بنزین کاهش خواهد یافت. بر اثر کاهش تقاضای بنزینی، پرداخت یارانه از سوی دولت کاهش می‌یابد (که آثار مثبت آن بالاتر اشاره شد). البته این خودرو‌ها معمولاً قیمت بالاتری نسبت به خودرو‌های پرمصرف دارند؛ به همین علت، راننده‌های این خودرو‌ها برای جابه‌جایی بار و مسافر، کرایه بالاتری را طلب خواهند کرد. همچنین، قیمت بالا باعث شده است که مردم توان خرید این خودرو‌ها را نداشته باشند. این نکته نیز حائز اهمیت است که قیمت بالا، به علت قیمت خود خودرو نیست بلکه به دلیل تعرفه‌هایی است با عناوین مختلف مانند گمرکی، مالیات و... روی قیمت خودرو اضافه می‌شود. یکی از دلایل بیان شده برای اینکه تاکنون این نوع خودرو‌ها با حجم زیاد وارد کشور نشده، آن است که اگر تعرفه‌ها را کاهش دهیم و قیمت نهایی خودرو‌ها کاهش یابد، تولید داخلی ضربه خواهد خورد؛ در حالی که شاهد هستیم حمایت از خودروساز‌های داخلی نتیجه مثبت آنچنانی به همراه نداشته است. 

 بسته سیاستی در مقابل سیاست تک خطی

همانطور که بیان شد، هر کدام از اقدامات دولت در رابطه با بنزین یا موضوع دیگر، آثار و نتایج متعددی دارد. البته پیامد‌هایی که ذکر شد، تعداد محدودی بود و می‌توانستیم در عرصه گسترده‌تری مسئله را ببینیم و پیامد‌های بیشتری را در نظر بگیریم. اما فقط سعی داشتیم به صورت محدود این تأثیرگذاری که مانند قطعات دومینو، عوامل روی یکدیگر تأثیر می‌گذارند را به نمایش بگذاریم. بر این اساس است که می‌گوییم راه حل ناترازی بنزین یک سیاست تک خطی مانند افزایش قیمت بنزین نیست، بلکه بایستی در قالب یک بسته سیاستی به دنبال حل مسئله باشیم. بایستی منشأ بروز مشکل و مسئله را بررسی کنیم، اقدامات را مشخص کنیم، تأثیر اقدامات را در نظر بگیریم، بررسی کنیم آیا اقداماتی که در نظر گرفتیم به نتیجه مطلوب مورد نظر ما منتهی خواهد شد؟، آثار مثبت و منفی اقدامات چه خواهد بود؟، برای کاهش آثار منفی تدبیری بیندیشیم و در نهایت به مرحله اجرا وارد شویم؛ لذا اگر دولت بنا دارد مسئله ناترازی بنزین حل شود، باید بسته سیاستی خود را آماده کند و برای همه مردم و به خصوص نخبگان آن را تشریح نماید.

منبع: روزنامه جوان