با زباله‌هاي الكترونيكي چه‌كار كنيم؟

ایسنا: در سال‌هاي اخير كه با آمدن انواع رايانه و وسايل جانبي آن‌ها و به روز شدن مادام وسايل ارتباطي، مردم هرچه بيش‌تر به دستيابي و خريد تكنولوژي و ارتباطات مشتاق مي‌شوند، موضوع زباله‌هاي الكترونيكي به يك معضل تبديل مي‌شود. زباله الکترونيکي به دستگاه‌هاي الكترونيکي مصرف شده و قطعات آنان همچون تلفن‌ها و کامپيوترها، لوح فشرده و... گفته مي‌شود که حاوي فلزات خطرناکي مانند سرب، کادميوم و جيوه هستند كه درصورت رهاسازي در طبيعت پس از پايان عمر مفيد و بازيافت نشدن صحيح آلوده‌کننده خطرناک محيط زيست به شمار مي‌روند. بر اساس اعلام پايگاه خبري آي سي تي اي، آمار دقيقي از وضعيت زباله‌هاي الکترونيکي در ايران در دست نيست اما عمر مفيد اين تجهيزات و کالاها در جهان 2 تا 3 سال و احتمالا در ايران تا 5 سال باشد. کشورهاي توسعه‌يافته و در راس آن‌ها آمريکا، بزرگ‌ترين توليدکننده اين تجهيزات به شمار مي‌روند و گاهي ديده شده كه اين دستگاه‌ها پس از مصرف به کشورهاي جهان سوم ارسال مي‌شوند. متاسفانه بازيافت غير اصولي زباله‌هاي الکترونيک در کشورهاي جهان سوم به آلودگي‌هاي گسترده در اين كشورها منجر شده است. طبق معاهده‌اي که سازمان ملل در سال 1989براي کنترل روند صادرات زباله‌هاي خطرناک از کشورهاي توسعه‌يافته به کشورهاي فقير اعلام کرد، هر کشوري مي‌تواند بطور يک جانبه واردات اين کالاها را ممنوع کند و کشورهاي صادرکننده بايد موافقت كشور واردکننده را جلب کنند. اما آمريکا هيچگاه اين قرارداد را امضا نکرده و کشورهايي همچون چين به اميد دستيابي به درآمدي ناچيز از محل بازيافت اين تجهيزات از امضاي اين قرار داد خودداري کردند. طبق آمارها هم‌اکنون 70 درصد کامپيوترها و موبايل‌هاي جهان در چين بازيافت مي‌شود. در سال 2008 نيز وزيران170 کشور جهان در بالي اندونزي گرد هم آمدند تا راه‌هاي بازيافت زباله‌هاي خطرناک از جمله زباله‌هاي الکترونيکي را بررسي کنند. كارشناسان معتقدند كه دفن يا سوزاندن اين مواد که به شكل وسيعي انجام مي‌شود، راه‌حل مناسبي نيست يا حداقل آخرين راه‌حلي است که بايد به آن انديشيد زيرا با دفن اين زباله‌ها يا انباشته کردنشان در محيط، خرد و شکسته مي‌شوند و بنابراين مواد سمي موجود در آن‌ها راه خود را به سفره‌هاي آب زيرزميني مي‌يابد و سوزاندن آن‌ها نيز تنها گازهاي سمي خطرناک وارد محيط زيست مي‌كند. تلاش براي تبديل ديرتر به زباله مي‌توان با خريد تجهيزاتي که قابل ترقي دادن هستند، عمر محصول را تا حد ممکن افزايش داد. به طور مثال مانيتور کامپيوتر را براي استفاده نگه داشت و تنها بخش پردازندة مرکزي (CPU) را تعويض كرد و يا مي توان با اضافه کردن حافظه به يک کامپيوتر يا ترفيع نرم‌افزاري از آن همچنان استفاده کرد. اهداء به مناطق محروم راه‌هاي مختلفي كه مي‌توان در اين باره نظر گرفت اهداي وسايل بازمانده يا از دور خارج شده و كار كرده از سيستم‌ها به مدارس مناطق محروم و يا براي آموزش تعمير قطعات به آن‌هاست. اين امر نه تنها مقرون به صرفه است بلکه به نفع محيط زيست نيز هم هست. كارشناسان محيط زيست بر اين باورند كه حتي بازيافت بهترين راه براي کامپيوترهاي بسيار قديمي که ديگر قابل ترفيع دادن نيستند يا به ويژه مانيتورهاي شكسته شده و غيرقابل استفاده كه درواقع کل يک کامپيوتر از شيشه مانيتور گرفته تا پلاستيک کيس، مس موجود در منبع تغذيه، فلزات گران قيمت به کار رفته در مدارها، مودم يا منابع تغذيه مي‌تواند مورد استفاده قرار گيرد. راه‌حل ديگر براي مشکل زباله الکترونيکي آن است که شرکت‌هاي توليدکننده مسؤوليت سيل عظيم ابتکاراتي را که توليد مي‌کنند برعهده بگيرند. درواقع محصولات کهنه را از مشتريان پس بگيرند. ترفيع و بازيافت يک محصول بلا استفاده براي شرکت توليدکننده آسان‌تر است. بر اساس گزارش پايگاه خبري فضاي سبز و محيط زيست ايران كه اطلاعات اين گزارش از آن گرفته شده است، هم‌چنين اين وظيفه مي‌تواند شرکت‌هاي توليدکننده را وادار كند تا محصولاتشان را به گونه‌اي طراحي کنند که آسان‌تر قابل بازيافت شوند. طبق مطالعات اخير كشور چين با توليد يک ميليون تن زباله در سال دومين توليدکننده زباله‌هاي الکترونيکي در جهان است و علاوه بر اين دومين واردکننده بزرگ زباله‌هاي الکترونيکي نيز است. استاندار خراسان رضوي در سال گذشته درباره نخستين کارخانه بازيافت زباله‌هاي الکترونيکي کشور در مشهد گفته بود كه اين کارخانه با 220 ميليون تومان هزينه در مدت دو سال و با تلاش هشت نفر از دانشجويان دکترا و ارشد مرکز رشد فناوري دانشگاه فردوسي مشهد ساخته شده است و به بهره‌برداري رسيد. به گفته او روزانه 800 کيلوگرم زباله الکترونيکي مانند موبايل و رايانه‌هاي مستعمل در اين کارخانه پس از انجام مراحل بازيافت به 100 کيلوگرم پسماند تبديل مي‌شوند و اين پسماندها شامل طلا، نقره، مس، قلع، سرب و نقره با درجه خلوص 99 درصد است که براي مصارف صنعتي دوباره به چرخه توليد باز ميگردند. کارشناسان زيست محيطي معتقدند، زمين در معرض نابودي است و آلودگي‌هاي زيست محيطي تهديد جدي براي اين کره به حساب مي‌آيند و چند سالي است که دوم ارديبهشت‌ماه برابر با 22 آوريل روز جهاني زمين پاک نام گرفته است.